Konklawe, gwardia, kuria... czyli jak nie pomieszać pojęć

* 1. Kuria Rzymska*
W Kościele katolickim zespół instytucji zw. dykasteriami, wspomagających papieża w kierowaniu bieżącymi sprawami wewnętrznymi i zewnętrznymi Kościoła (w ramach jego władzy nauczycielskiej, sądowniczej, duszpasterskiej oraz suwerena państwa Watykanu).
Kuria Rzymska wywodzi się z wczesnochrześcijańskich form kierowania Kościołem, przy udziale przedstawicieli duchowieństwa rzymskiego, przekształconych w XII w. w konsystorz złożony z kardynałów.
Ramy organizacyjne Kurii Rzymskiej nadał Sykstus V bullą Immensa (1588), zostały one zmodyfikowane przez Kodeks prawa kanonicznego (1917) i bullę Pawła VI Regimini Ecclesiae (1967). Radykalną reformę Kurii Rzymskiej przeprowadził Jan Paweł II konstytucją apostolską Pastor Bonus (1988).
Obecnie Kuria Rzymska składa się z: Sekretariatu Stanu (odpowiedzialny za sprawy ogólne i stosunki międzynarodowe Kościoła), kongregacji (m.in.: Nauki Wiary — do 1965 Św. Oficjum, Biskupów, Duchowieństwa, Ewangelizacji Narodów), Trybunałów (Sygnatura Apostolska, Rota Rzym., Penitencjaria Apostolska), stałych komisji międzydykasterialnych, urzędów, komisji i komitetów, oraz papieskich rad (np. Papieska Rada ds. Dialogu Międzyrel.).
Z Kurią Rzymską są ponadto związane m.in.: Centralny Urząd Statystyczny Kościoła, Papieska Akademia Nauk, Tajne Archiwum Watykańskie, Biblioteka Watykańska, Radio Watykańskie, Watykański Ośrodek Telewizyjny, Instytut Dzieł Religijnych, Urząd Dobroczynności, Biuro Prasowe, red. „L'Osservatore Romano”. Członkami dykasterii Kurii Rzymskiej są kardynałowie i biskupi, konsultorami i pracownikami biur — kapłani, zakonnicy i ludzie świeccy.

1. Gwardia Papieska

Zadaniem żołnierzy jest ochrona papieża i obrona terytoriów państwa kościelnego. Szefem gwardii jest komendant – pułkownik. Oprócz niego są jeszcze: podpułkownik, major, kapitan, 23 podoficerów (kapral, wicekapral, sierżant) oraz kapelan. Pozostali to szeregowi żołnierze, czyli halabardnicy. Wśród nich można wyróżnić dwóch doboszów oraz członków orkiestry. W wojsku watykańskim nie ma generałów ani poruczników.
Współcześnie Gwardia Papieska liczy 100 osób. Żołnierze pełnią służbę przy wszystkich wejściach do Watykanu, a także wewnątrz państwa kościelnego. Ich powinnością jest kontrolowanie wchodzących oraz dbanie o spokój i porządek. Gwardziści są zobowiązani do wykonywania wszystkich rozkazów swego dowódcy – pułkownika, ale także poleceń oficerów i podoficerów. Co jakiś czas ich koszary wizytuje sam Ojciec Święty.
Praca papieskiego wojska jest podzielona. Jedni żołnierze pełnią służbę na wyznaczonych posterunkach, drudzy czuwają, stanowiąc wsparcie, a trzecia grupa ma wolne. Co osiem godzin następuje zmiana.
Rekruci składają uroczystą przysięgę na wierność papieżowi i Stolicy Apostolskiej. Każdy składa przyrzeczenie w ojczystym języku (niemieckim, francuskim bądź włoskim, w zależności od tego, z jakiego kantonu Szwajcarii się wywodzi).
W Szwajcarii istnieje związek zrzeszający około 800 dawnych gwardzistów, którzy co 2 lata spotykają się na zjazdach.

* 1. Papieska Akademia Naukowa*
Jest najważniejszą instytucją naukową w Watykanie. Założona w 1603 r., zreorganizowana w roku 1936. Ma 80 członków powoływanych przez papieża spośród wybitnych uczonych z całego świata (głównie przedstawicieli nauk matematyczno-przyrodniczych). Nie prowadzi własnych badań naukowych, jest organem opiniodawczym papieża w sprawach nauki.

* 1. Państwo Kościelne*
Łacińskie Patrimonium Sancti Petri, państwo w środkowych Włoszech ze stolicą w Rzymie, istniejące 756–1870, kontynuowane współcześnie przez Watykan, rządzone przez papieży jako świeckich monarchów i utrzymywane w celu regulacji stosunków Kościoła katolickiego z innymi państwami.
Początki Państwa Kościelnego sięgają VI w., gdy podboje Longobardów spowodowały m.in. izolację Rzymu i jego okolic od Bizancjum, osłabiając władzę cesarską i przyczyniając się do wzrostu znaczenia papieży, od Grzegorza I Wielkiego (590–604).
Podstawy prawne Państwa Kościelnego wywodziły się z nadań 754 i 756 papieżowi Stefanowi III przez króla Franków, Pepina Małego, całości ziem odebranych Longobardom w środkowej Italii (księstwo rzym., egzarchat Rawenny, Pentapolis i Umbria). W XI w. Państwo Kościelne powiększono o Księstwo Benewentu.
Bezpośrednia władza papieży ograniczała się do terenów najbliższych Rzymu, inne ziemie znalazły się w posiadaniu potężnych lenników papiestwa. Większość miast (m.in. Viterbo, Perugia, Bolonia) w XIII w. utworzyła komuny miejskie. Od XI w., wraz ze wzrostem potęgi papiestwa, umacniała się pozycja Państwa Kościelnego (zwłaszcza za pontyfikatów Grzegorza VII, Innocentego III oraz Innocentego IV). W roku 1213 cesarz Fryderyk II zobowiązał się do ochrony papieża i jego ziem (tzw. Złota Bulla), tym samym prawnie uznając Państwo Kościelne, w roku 1274 zaś cesarz Rudolf I Habsburg oficjalnie potwierdził niezależność Państwa Kościelnego od cesarstwa.
Okres niewoli awiniońskiej spowodował upadek administracji papieskiej w Rzymie. W XV–XVI w. zarządzanie Państwem Kościelnym całkowicie zreformowano — usunięto wielkich lenników, przekształcając Państwo Kościelne w monarchię absolutną z zachowaniem regionalnej struktury administracji i sądownictwa. Regiony, rządzone przez legatów papieskich, ponosiły znaczne obciążenia finansowe na rzecz Rzymu i kurii.
W drugiej połowie XV w. i na początku XVI w. Państwo Kościelne stało się jednym z głównych ośrodków kultury i sztuki odrodzenia. W okresie reformacji dążenie papieży do zahamowania podziałów religijnych i opór przeciwko nowym wyznaniom osłabiły międzynarodowy autorytet Państwa Kościelnego.
Władzą świecką papieży w Państwie Kościelnym zachwiało wkroczenie armii rewol. Francji: 1798–99 utworzono Republikę Rzymską, po czym przywrócono władzę papieską (Pius VII), by następnie 1809 przyłączyć Państwo Kościelne do Francji. W roku 1814 odzyskało niezależność.
Kolejni papieże, przeciwni zmianom europejskiego status quo po kongresie wiedeńskim 1815, nie doceniali rozbudzonych dążeń narodowych, których nie dawało się powstrzymać nieśmiałymi i opóźnionymi reformami.
Państwo Kościelne stało się ostoją sił zachowawczych, a jego polityczną pozycję gwarantowały wojska austriackie i francuskie.
W 1848 ponownie ustanowiono republikę, a 1849 przywrócono władzę papieża.
W 1859 i 1860 wszystkie prowincje Państwa Kościelnego — z wyjątkiem rzymskiej, obronionej dla papieża przez okupacyjną armię francuską — przyłączyły się do zjednoczonego Królestwa Włoch.
W1870 włoskie wojska zajęły Rzym, który został stolicą Włoch. Papież Pius IX nie uznał aneksji, odrzucił proponowany przez króla Wiktora Emanuela II akt gwarancyjny i na znak protestu ogłosił się „więźniem Watykanu” — uwięzionym w Watykanie suwerenem Państwa Kościelnego.
Konflikt między państwem włoskim a papieżami, protestującymi przeciwko zaborowi Państwa Kościelnego, zwany kwestią rzymską, został uregulowany w roku 1929 na mocy traktatów laterańskich. Rząd włoski uznał suwerenną władzę papieży w Watykanie, z którym podpisał konkordat.
Podmiotowość Państwa Kościelnego na arenie międzynarodowej kontynuuje Watykan, który ma przedstawicielstwa (nuncjatury, internuncjatury, legaci) w organizacjach międzynarodowych, reguluje swe stosunki dyplomatyczne z poszczególnymi rządami (nawiązane z ok. 160 państwami) i bywa często mediatorem w konfliktach międzynarodowych.

* 1. Traktaty laterańskie*
Porozumienie zawarte w Rzymie 11 lutego 1929 w Pałacu Laterańskim pomiędzy Włochami a Stolicą Apostolską. Celem było unormowanie wzajemnych stosunków, napiętych od chwili włączenia Rzymu do Królestwa Włoch w 1870 i likwidacji Państwa Kościelnego.
Na mocy traktatu utworzono Państwo Watykańskie (Città del Vaticano) z pełnią suwerennej władzy i jurysdykcji na terenie Stolicy Apostolskiej. Do paktu dołączono konkordat i układ finansowy. Konkordat potwierdził prymat wyznania rzymskokatolickiego we Włoszech, określił pozycję prawną i majątkową Kościoła katolickiego, wprowadził obowiązek nauki religii w szkołach.
Układ finansowy był zadośćuczynieniem wobec Kościoła, w gotówce i obligacjach włoskiej pożyczki państwowej, za zrzeczenie się roszczeń wobec państwa.
Traktaty weszły w życie 7 VI 1929. Postanowienia te zostały zmienione w 1984 na mocy nowego porozumienia pomiędzy rządem włoskim a Państwem Watykańskim. (an)