Komitet Bioetyki PAN: wolność sumienia nietożsama z klauzulą sumienia

Rzecznik Episkopatu Polski ks. Józef Kloch powiedział, że są sprzeczności w różnych normach prawnych odnośnie klauzuli sumienia; kto ma rację, orzeknie Trybunał Konstytucyjny - zaznaczył.

Dyskusja między Komitetem PAN a Zespołem KEP rozpoczęła się od wydania w listopadzie ubiegłego roku przed Komitet PAN stanowiska ws. klauzuli sumienia. Naukowcy ocenili, że klauzula sumienia "nie może być używana jako instrument narzucania innym, a w szczególności pacjentowi, żywionych przez przedstawiciela zawodu medycznego przekonań moralnych". Uznano, że lekarz, pielęgniarka i położna mają prawo odmówić wykonania świadczenia medycznego tylko wtedy, gdy takie działanie "bezpośrednio" narusza lub zagraża dobru, które według ich przekonań moralnych powinno być chronione, np. życie płodu.

W odpowiedzi Zespół Ekspertów Konferencji Episkopatu Polski ds. Bioetycznych w lutym skrytykował dokument naukowców i stwierdził, że nie do przyjęcia jest tworzenie kultury wykonywania zawodu medycznego, w której jednostka jest zmuszona brać udział w postępowaniu będącym "w osądzie jej sumienia złem moralnym". Zespół podkreślał, że wolność sumienia "jest zasadą konstytucyjną". W ocenie Episkopatu stanowisko Komitetu PAN prowadzi do "degradacji zawodu lekarza", który w zakresie oczekiwań związanych z regulacją poczęć i przerwaniem ciąży "zostaje sprowadzony do roli dostarczyciela 'medycyny życzeń'".

Eksperci PAN, odnosząc się do "zarzutów", 31 lipca opublikowali odpowiedź, w której podkreślają, że zespół Episkopatu przypisał naukowcom "intencje, których Komitet nie miał, oraz twierdzenia i poglądy, których nie wypowiedział".

Wskazano ponadto, że Zespół KEP "utożsamia dla celów perswazyjnych i argumentacyjnych, wolność sumienia i klauzulę sumienia". "Konstytucja reguluje wolność sumienia, ale nie reguluje klauzuli sumienia jako konstytucyjnej wolności lub konstytucyjnego prawa, a utożsamianie tych pojęć to nadużycie" - czytamy w odpowiedzi.

Komitet odniósł się także do opinii zespołu KEP, że w polskim prawie nie istnieje prawo do aborcji, zaś art. 4a ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży wprowadza jedynie okoliczności uchylające karalność przerwania ciąży. Naukowcy w odpowiedzi przywołali art. 4b tej ustawy wskazujący, że "osobom objętym ubezpieczeniem społecznym przysługuje prawo do bezpłatnego przerwania ciąży w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej". Komitet PAN przypomniał też wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 1997 r., który mówi, że art. 4b ustanowił po stronie kobiety ciężarnej roszczenie (prawo) o przerywanie ciąży, którego adresatem są publiczne zakłady opieki zdrowotnej".

Naukowcy podkreślili ponadto, że Episkopat powołując się na zapisy rezolucji nr 1763 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z 2010 r. wskazał tylko jeden z artykułów, że nie wolno nikogo w szpitalu karać lub dyskryminować za powołanie się na klauzulę sumienia. Eksperci PAN zwrócili jednak uwagę, że inne zapisy rezolucji nakazują państwom zapewnić jednocześnie gwarancję realizacji praw pacjentów, a Rada Europy ostrzega, iż "nieograniczone korzystanie z prawa do sprzeciwu sumienia może szczególnie dotknąć kobiety, zwłaszcza te o niskich dochodach lub żyjące na terenach wiejskich".

Na zakończenie Komitet PAN zwrócił uwagę, że bioetykę uprawia się przez dialog, a "warunkiem koniecznym dialogu bioetycznego jest rzetelność i uczciwość w relacjonowaniu cudzych wypowiedzi, rzeczowość argumentacji, gotowość do odrzucenia przekonania o własnej nieomylności, otwartość na poglądy innych, oraz - co najważniejsze - szacunek dla rozmówców i ich sądów". Jak wskazują naukowcy, w stanowisku Zespołu KEP zabrakło podstaw etyki, jak i dialogu.

Ks. Kloch pytany o komentarz do stanowiska Komitetu Bioetyki PAN odparł: - Są sprzeczności w różnych normach prawnych odnośnie do klauzuli sumienia, aborcji etc. Istnieją także różne opinie - jak choćby Komitetu Etycznego PAN i Zespołu Ekspertów KEP ds. Bioetycznych. Mamy różniące się analizy prawne. Kto ma rację - orzeknie Trybunał Konstytucyjny.

TK przyjął do rozpatrzenia wniosek złożony przez Naczelną Rada Lekarska ws. przepisów dot. klauzuli sumienia. NRL wskazuje m.in. na niekonstytucyjność zapisu, że lekarz powołując się na tę klauzulę, ma wskazać pacjentowi "realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym".

Dyskusja na temat stosowania klauzuli sumienia przez lekarzy rozgorzała po tym, jak ok. 3 tys. osób związanych ze służbą zdrowia podpisało w maju deklarację wiary, w której zapisano m.in. pierwszeństwo prawa Bożego nad prawem ludzkim oraz potrzebę "przeciwstawiania się narzuconym antyhumanitarnym ideologiom współczesnej cywilizacji". W lipcu prezydent Warszawy odwołała ze stanowiska dyrektora szpitala im. Św. Rodziny prof. Bogdana Chazana po tym, jak powołując się na klauzulę sumienia, odmówił wykonania w szpitalu aborcji, choć były do tego wskazania medyczne ze względu na wady płodu.