Kodeks supraski na liście Pamięci Świata UNESCO

Program "Pamięć Świata" powstał w 1992 r., w celu rejestracji i popularyzacji najcenniejszych dokumentów historii i kultury ludzkości. Najważniejszą częścią programu jest tworzenie listy, na którą wpisywane są obiekty o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym. Obecnie znajduje się na niej ok. 120 obiektów. Kodeks supraski jest jednym z sześciu dzieł z Polski, m.in. obok rękopisów Fryderyka Chopina.

Jak powiedział Kaszlej z wpisaniem Kodeksu na listę UNESCO wiąże się nie tylko prestiż, ale także środki finansowe, przyznawane na renowację i konserwację starodruków.

Aby ubiegać się o wpis na listę UNESCO, instytucje zajmujące się dziedzictwem dokumentacyjnym musiały najpierw przysłać swoją propozycję do Polskiego Komitetu Programu "Pamięć Świata", który następnie stworzył listę 25 polskich propozycji i przekazał je do centrali programu. Tam są one sukcesywnie badane przez specjalistów i jeśli przejdą pomyślnie proces weryfikacji - trafiają na światową listę.

Nazwa Kodeksu supraskiego upamiętnia jego odnalezienie na początku XIX w. przez profesora Uniwersytetu Wileńskiego, ks. Michała Bobrowskiego w bibliotece monasteru wáSupraślu pod Białymstokiem.

Jest to rękopis na pergaminie napisany w języku staro-cerkiewno- słowiańskim, zawierający zbiór żywotów świętych i nauk Ojców Kościoła. Według pracowników Biblioteki Narodowej jest to jedyny na świecie tak obszerny zabytek wczesnego piśmiennictwa słowiańskiego, stanowiący podstawę do badań nad historią i rozwojem języków Słowiańszczyzny.

Stanowi on fragment Minei Czetii, czyli księgi cerkiewnej, zawierającej zbiór żywotów świętych czczonych przez Kościół prawosławny oraz pasje świętych męczenników, której fragmenty odczytywano wáczasie ruchomych iástałych świąt cyklu rocznego. Kodeks supraski zawiera teksty przeznaczone na marzec.

Kodeks został w XIX w. rozdzielony na trzy części, z których największa (151 kart) znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, a pozostałe przechowywane są w Lublanie na Słowenii (118 kart) i Petersburgu w Rosji (16 kart).

Przez lata "polska" część kodeksu zmieniała miejsce przechowywania, zanim znalazła się w posiadaniu zbiorów rękopiśmiennych Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie - części Biblioteki Narodowej. Kaszlej uważa, że raczej nie ma szans na powtórne połączenie wszystkich części kodeksu, ze względu na zbyt długi czas, w którym pozostawały rozdzielone.

Początek istnienia biblioteki przy monasterze wáSupraślu datuje się na XV wiek. Już w połowie XVI wieku działało tu dobrze zorganizowane skryptorium - gdzie ręcznie przepisywano księgi - i warsztat introligatorski.

Do biblioteki trafiały bardzo rzadkie rękopisy, pergaminowe kodeksy, z których największą sławę zdobył właśnie Kodeks supraski. Dokładnie nie wiadomo, kiedy i w jaki sposób księga trafiła do Supraśla.

Inne unikatowe w skali światowej dzieło, znajdujące się niegdyś w zbiorach tej biblioteki, to Irmologion supraski - rękopis nutowy, który w XVII w. został wywieziony z Supraśla, a w 1970 r. odnaleziony w Kijowie na Ukrainie.