Kim są mężowie zaufania?

Artykuł 103a paragraf 1 Kodeksu wyborczego stanowi, że pełnomocnik wyborczy lub osoba upoważniona przez niego ma prawo wyznaczyć po jednym mężu zaufania do komisji. Podobnie jest przy Państwowej Komisji Wyborczej. Mąż zaufania może być powołany do pełnienia swojej funkcji w związku wyborami parlamentarnymi czy z organizowaniem referendum. 

Potwierdzenie statusu męża zaufania wydaje danej osobie w formie zaświadczenia pełnomocnik wyborczy lub osoba przez niego upoważniona najpóźniej w dniu wyborów. Może być ono przekazane osobiście, telefaksem lub w formie elektronicznej za pośrednictwem konsula. Wzór zaświadczenia męża zaufania określa Państwowa Komisja Wyborcza. 

Mąż zaufania to osoba, która nie może wykonywać żadnych czynności członka komisji, pomagać wyborcom czy choćby instruować ich lub dotykać urzędowych kart wyborczych. Jest to jednak ważna funkcja, ponieważ taka osoba obserwuje pracę komisji na każdym etapie wyborów. Obecni w lokalach mężowie zaufania zobowiązani są do tego, by nosić identyfikator z imieniem i nazwiskiem, funkcją oraz nazwą komitetu wyborczego bądź nazwą podmiotu uprawnionego, który reprezentują. Niedozwolone jest, by mąż zaufania prowadził agitację w dniu wyborów czy miał na identyfikatorze jakikolwiek element takiej agitacji. 

Natomiast funkcja męża zaufania wygasa w przypadku:

• śmierci danej osoby,
• zrzeczenia się funkcji,
• podpisania zgody na zgłoszenie do komisji wyborczej, kandydowania w wyborach bądź objęcia funkcji pełnomocnika, komisarza wyborczego, urzędnika wyborczego,
• odwołania z funkcji.

Mężem zaufania może być osoba, która ma czynne prawo wyborcze do Sejmu, nie kandyduje w wyborach i nie jest równocześnie:

• komisarzem wyborczym,
• pełnomocnikiem wyborczym,
• pełnomocnikiem finansowym,
• urzędnikiem wyborczym,
• członkiem komisji wyborczej.

Z tytułu bycia mężem zaufania w wyborach przysługuje dieta w wysokości 40 proc. zryczałtowanej diety członków obwodowych komisji wyborczych. By ją otrzymać, musi przez co najmniej 5 godzin obserwować głosowanie i przebieg ustalania wyników do momentu podpisania protokołu głosowania. Ewidencję czasu przebywania mężów zaufania w lokalu wyborczym prowadzi przewodniczący obwodowej komisji i wydaje im specjalne zaświadczenie. 

Prócz diety mąż zaufania ma prawo w związku z wykonywaniem zadań ujętych w Kodeksie wyborczym do zwolnienia od pracy na dzień głosowania oraz liczenia głosów, a także na dzień następujący po dniu zakończenia liczenia głosów, z zachowaniem przy tym prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy.

Dzięki obecności mężów zaufania można zadbać o poprawność wszystkich procedur realizowanych w związku z wyborami. Taka osoba może:

• Być obecna podczas wszystkich czynności komisji, do której została wyznaczona,

w szczególności przy przekazywaniu protokołu przez obwodową komisję wyborczą, przekazywaniu danych z protokołu przez rejonową komisję wyborczą, sprawdzaniu pod względem arytmetycznej poprawności ustalenia wyników głosowania przez pełnomocników oraz weryfikacji prawidłowości ustalenia wyników głosowania i wprowadzania danych do sieci elektronicznego przesyłania danych.

• Być obecna w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania, w czasie głosowania, ustalania wyników i sporządzania protokołu.
• Wnosić do protokołu uwagi z wymienieniem konkretnych zarzutów.
• Być obecna przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia. 

W trakcie pełnienia swojej funkcji mąż zaufania może zgłaszać przewodniczącemu komisji właściwie na bieżąco wszelkie swoje uwagi i zastrzeżenia w zakresie czynności związanych z wyborami. Może wnosić uwagi oficjalnie do protokołu głosowania na listy kandydatów na posłów lub protokołu głosowania na kandydatów na senatora, ale nie do protokołu głosowania w referendum. 

Ministerstwo Cyfryzacji udostępniło w czasie wyborów parlamentarnych w październiku 2023 roku testowo aplikację Mąż Zaufania, służącą do przekazywania materiałów zawierających zarejestrowany przebieg czynności z komisji wyborczych i referendalnych. Udział w testach był dobrowolny, a aplikacja była dostępna dla użytkowników smartfonów z systemem Android i iOS.