Funduszowe cwaniactwo słusznie oburza, ale znajmy proporcję [OPINIA]

Tekst powstał w ramach projektu WP Opinie. Przedstawiamy w nim zróżnicowane spojrzenia komentatorów i liderów opinii publicznej na kluczowe sprawy społeczne i polityczne.

Trudno uzasadnić, czemu fundusz, na który zapożycza się cała Unia Europejskiej, miałby finansować takie projekty jak rozbudowę garderoby, zakup jachtu, prowadzenie najmu krótkoterminowego, rozszerzenie oferty restauracji o "świeże, odżywcze piwo bezalkoholowe", udzielanie pożyczek-chwilówek, budowę wirtualnej strzelnicy, czy projekty podpisane po prostu jako "dywersyfikacja działalności".

Afera wokół wydatków z KPO to wielki wizerunkowy problem dla rządu. Odblokowanie środków z KPO było jednym z jego niewielu niewątpliwych sukcesów - Donald Tusk poradził sobie tam, gdzie Mateusz Morawiecki latami nie dawał rady. Teraz opozycja dostała amunicję, by KPO z sukcesu Koalicji 15 października zmienić w obciążający rząd skandal.

Politycy całej opozycji - od Razem, przez PiS, po Konfederację - rzucili się na portalu X na rząd, wyciągając przypadki budzących największe oburzenie dotacji.

Intencja jest jasna: wytworzyć w opinii publicznej przekonanie, że środki z KPO zostały "rozkradzione", a przynajmniej zmarnowane, że zamiast na szpitale i innowacje - trafiły do nieuczciwych przedsiębiorców i "grantowych cwaniaków", że zamiast rozwoju finansujemy chorą gospodarkę opartą na "januszexach" i "wrzucaną w koszta" prywatną, luksusową konsumpcję ich właścicieli.

Takie afery budzą jeszcze większe oburzenie niż przekręty na miliony złotych. Większość ludzi nie potrafi sobie w zasadzie wyobrazić, co realnie znaczą miliony złotych, potrafi za to odnieść do swojego doświadczenia kilkaset tysięcy przytulonych przez przedsiębiorcę-kombinatora na solarium, lipną "dywersyfikację" lub najem krótkoterminowy.

Ludzie będą tym bardziej wkurzeni, że wielu z nich zna - i szczerze nie znosi - przedsiębiorców przypominających tych, którzy skorzystali na podobnym "grantowym cwaniactwie".

Rząd, jak na swoje standardy komunikacyjne, zareagował dość szybko. Na konferencji prasowej głos zabrało odpowiadające za KPO Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. Wiceminister Jan Szyszko powiedział, że resort ma świadomość nieprawidłowości i przygląda się teraz dokładnie każdemu udzielonemu grantowi.

Wyjaśnił przy tym, że wątpliwości budzą środki wydawane z jednego programu w ramach KPO - HoReCa, skierowanego do branż hotelarskiej, restauracyjnej i cateringowej. Unia Europejska uznała, że po pandemii branże te potrzebują szczególnego wsparcia.

Nadzór nad projektem sprawowała Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, która wybierała operatorów regionalnych - niebędących podmiotami rządowymi - ostatecznie decydujących o tym, kto zostanie beneficjentem funduszu. Szefowa PARP - jak twierdzi wiceminister Szyszko - została w związku z nieprawidłowościami odwołana pod koniec lipca.

Pytanie, czy to wystarczy. Opozycja będzie domagać się wyżej postawionych głów, w tym ponoszącego polityczną odpowiedzialność za KPO kierownictwa MFiPR. Cała afera osłabia pozycję kierującej resortem Katarzyny Pełczyńskiej-Nałęcz i może stanowić kolejny obszar konfliktu między Tuskiem a jej środowiskiem politycznym, Polską 2050.

Konfederacja, a w dużej mierze także PiS, będą używały "afery KPO" do ataków nie tylko na rząd Tuska, ale także na samo KPO i Unię Europejską. Oba środowiska przekonywały przecież - Konfederacja w zasadzie od początku, a PiS odkąd okazało się, że z powodu wywołanego przez siebie kryzysu praworządności nie uda się mu realnie uruchomić europejskich środków - że środki z KPO są nam tak naprawdę do niczego niepotrzebne, że poradzimy sobie doskonale bez nich, że wiążą się one z zaciąganiem przez Polskę niekorzystnego długu i to w imieniu całej Europy.

Byłoby bardzo niebezpieczne z punktu widzenia racjonalności naszej debaty publicznej, gdyby podobne przekonanie się w niej utrwaliło, gdyby "afera KPO" głęboko i długoterminowo podkopała zaufanie do Unii Europejskiej i wzmocniła polexitowe nastroje.

Konfederacja i PiS będą teraz przekonywać, że Unia potrafi wyłącznie marnować pieniądze, że w czasie, gdy Europie coraz bardziej uciekają już nie tylko Stany, ale i Chiny, Europa jako innowacyjność wspiera nie rozwój AI, ale dywersyfikację oferty lokali typu Ministerstwa Śledzia i Wódki albo jachty dla deweloperów.

Tymczasem środki z inwestycji HoReCa stanowią zaledwie 0,5 proc KPO. Jak oburzające i przemawiające nie byłoby "grantowe cwaniactwo", stanowi ono niewielki ułamek procentów środków, jakie trafią do polskiej gospodarki w ramach KPO, wspierając faktycznie rozwojowe projekty. Także przy poprzednich turach różnych unijnych funduszy bez problemu można było znaleźć wspierane z europejskich środków wątpliwe przedsięwzięcia, nikt nie może mieć jednak wątpliwości, że ogólnie środki europejskie dały wielki impuls rozwojowy polskiej gospodarce. I najpewniej podobnie będzie z KPO.

Oburzenia na cwaniactwo grantowe jest zrozumiałe. W miarę możliwości błędne decyzje o grantach trzeba korygować. Ale nie warto ulegać populistycznej histerii i wylewać dziecka z kąpielą.

Trudno oczekiwać, by umiar zachowała tu pryncypialnie eurosceptyczna Konfederacja, nie można się go spodziewać po PiS, który przyjął model totalnej opozycji i wykorzysta każdą okazję, by maksymalnie boleśnie uderzyć w rząd. Ale już od na ogół bardzo rozsądnej w sprawach europejskich partii Razem, która jako opozycja oczywiście ma pełne prawo krytykować rząd, można oczekiwać tu bardziej wyważonej krytyki. Bo rozhuśtywanie oburzenia w sprawie KPO uderza nie tylko w obecny rząd, ale w cały pro-europejski obóz, politycznie służąc mniej lub otwarcie kontestującym Unię partiom. 

Dla Wirtualnej Polski Jakub Majmurek

Jakub Majmurek to z wykształcenia filmoznawca i politolog. Działa jako krytyk filmowy, publicysta, redaktor książek, komentator polityczny i eseista. Związany z Dziennikiem Opinii i kwartalnikiem "Krytyka Polityczna". Publikuje także w "Kinie", "Gazecie Wyborczej", portalu Filmweb. Redaktor i współautor wielu publikacji, ostatnio "Kino-sztuka. Zwrot kinematograficzny w polskiej sztuce współczesnej".