Fotoreporterzy Powstania Warszawskiego

Oddali nieocenioną przysługę nie tylko swoim współczesnym, ale też następnym pokoleniom. Mowa o fotoreporterach Powstania Warszawskiego, którzy - nieraz z narażeniem własnego życia - dokumentowali 63 dramatyczne dni walczącej stolicy. Byli wśród nich przyszli fotograficzni profesjonaliści, jak i obdarzeni przysłowiowym ''okiem'' amatorzy. Mnóstwo zdjęć Eugeniusza Hanemana, Stefana Bałuka, Tadeusza Bukowskiego, Eugeniusza Lokajskiego, Sylwestra Brauna i innych zaginęło lub zostało zniszczonych. Ale - na nasze szczęście - wiele z nich przetrwało wojenny czas.

Na zdjęciu Sylwester Braun ps. "Kris" w 1981 r.

To chyba najbardziej znane zdjęcie Eugeniusza Hanemana, a z pewnością jedna z najbardziej znanych fotografii z Powstania Warszawskiego. Żołnierz AK, ostrożnie wychylający się przez dziurę w ścianie kościoła Świętego Krzyża, obserwuje sytuację na Krakowskim Przedmieściu. Zdjęcie wykonano 23 sierpnia, w pierwszym miesiącu powstania.

Po latach Haneman wspominał, że zaczął fotografować powstanie przez przypadek. Już po 1 sierpnia na ulicy spotkał na ulicy kolegę, właściciela sklepu fotograficznego, który dał mu aparat i klucze do magazynu. Powiedział też, że powstańcze władze poszukują fotografów. I tak się zaczęło.

Po wojnie został operatorem Instytutu Filmowego, a w latach 1953-2005 m.in. wykładał fotografię w łódzkiej Szkole Filmowej.

Robert Capa, wybitny węgierski fotoreporter, powiedział kiedyś, że kluczem do udanego zdjęcia wojennego jest podejście tak blisko, jak tylko się da. Eugeniusz Haneman postępował tak samo. Powyżej zdjęcie autorstwa Hanemana, na którym widać powstańców z ciężkim karabinem maszynowym na balkonie kamienicy przy Alejach Jerozolimskich. Chronią przejście między Śródmieściem Północnym a Południowym.

To zdjęcie było reprodukowane niezliczoną ilość razy. Przedstawia moment, w którym dwutonowy pocisk - wystrzelony z najcięższego używanego podczas II wojny światowej samobieżnego moździerza ''Thor'' - trafia w wieżowiec Prudentialu. Fotografia daje przejmujący obraz grozy Powstania Warszawskiego, w którym słabo uzbrojeni powstańcy i przerażeni cywile próbują przetrwać w mieście, które zamienianie jest w gruzowisko.

Zachowało się kilka ujęć tego wydarzenia. Wynikało to z techniki fotograficznej, którą stosował autor. Sylwester Braun (ps. ''Kris'') bowiem rzadko wykonywał pojedyncze zdjęcia - zazwyczaj fotografował seriami. Fotografować zaczął dopiero podczas wojny. Wykonał ok. 3 tys. zdjęć, z których do dziś zachowało się ok. 1,5 tys. Zwykle operował w warszawskim Śródmieściu. Po upadku powstania zbiegł z transportu jeńców. W styczniu 1945 r. wrócił do stolicy, by odnaleźć ukryte negatywy. Po wojnie wyjechał do Szwecji a potem do Stanów Zjednoczonych. W 1994 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Zmarł w 1996 r. w Warszawie.

Na zdjęciu ''Chwat'' wbudowany w barykadę na ulicy Szpitalnej i pl. Napoleona. Tak powstańcy nazwali niemiecki niszczyciel czołgów Jagdpanzer 38(t) "Hetzer", który zdobyli podczas walk o Pocztę Główną.

Autorem zdjęcia jest Sylwester Braun ps. ''Kris''.

Wśród zdobycznego sprzętu znalazł się również niemiecki transporter opancerzony SdKfz 251, który udało się przejąć żołnierzom VIII zgrupowania "Krybar". Pierwotnie należał on do esesmanów z 5-tej dywizji SS 'Viking'. Zdjęcie przedstawia wprowadzenie pojazdu na teren opanowany przez AK. Został on wykorzystany bojowo - podczas ataku na niemieckie pozycje w budynkach Uniwersytetu Warszawskiego.

Autorem zdjęcia jest Sylwester Braun ps. ''Kris''.

Na zdjęciu najprawdopodobniej młoda para powstańców w towarzystwie świadka. Inna interpretacja tej fotografii mówi, że widzimy tu spotkanie przyjaciół z różnych oddziałów. Jednak kwiaty i odświętny strój kobiet wydają się sugerować, że jednak mamy tu do czynienia raczej z fotografią ślubną.

Autorem zdjęcia jest Sylwester Braun ps. ''Kris''.

Na zdjęciu powstańcy wokół świeżej mogiły Zbyszka Banasika ps. "Banan" - 16-letniego listonosza Harcerskiej Poczty Polowej. Autorem zdjęcia jest Tadeusz Bukowski (ps. "Bończa"). Fotografował nie tylko powstańców, ale też ludność cywilną. Był harcerzem, co tłumaczy również jego fotograficzne zainteresowanie Harcerską Pocztą Polową. Wiele jego zdjęć nie ocalało - po wojnie, gdy w 1945 r. powrócił do Warszawy, odnalazł tylko małą część z nich.

Od 1948 r. był fotografem w Instytucie Wydawniczym ''Nasza Księgarnia''. Udzielał się również jako komisarz licznych wystaw fotograficznych w warszawskiej ''Zachęcie''. Zmarł w 1980 r. w Warszawie.

Na fotografii widzimy powstańca celującego z pistoletu maszynowego ''Błyskawica''. Zdjęcie zostało wykonane na barykadzie na Powiślu.

Autorem fotografii jest Tadeusz Bukowski ps. "Bończa".

To niewątpliwie jedno z najbardziej przejmujących zdjęć z Powstania Warszawskiego. Kobieta wygląda, jakby spała, ale nie żyje. Siedzący obok mężczyzna, prawdopodobnie ją opłakujący, został krótki czas wcześniej odgrzebany z ruin budynku.

Eugeniusz Lokajski ps. ''Brok'' podczas Powstania Warszawskiego fot. Wikimedia Commons

Zdjęcie wykonał Eugeniusz Lokajski (ps. ''Brok''). Przed wojną był sportowcem-lekkoatletą. Uprawiał pięciobój i dziesięciobój oraz skok wzwyż. Wziął udział w Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1936 r. Zajął tam siódme miejsce w rzucie oszczepem. Walczył w kampanii wrześniowej w 1939 r.. Zbiegł z sowieckiej niewoli i przedostał się do Warszawy, gdzie zajął się fotografią i tajnym nauczaniem. Podczas Powstania Warszawskiego wykonał blisko 1000 zdjęć. Zginął 25 września w zbombardowanej kamienicy, do której wszedł, by zabrać rolki filmów z mieszczącego się w niej zakładu fotograficznego. W 2009 r. prezydent Lech Kaczyński pośmiertnie odznaczył go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Niewybuch pocisku nieopodal gmachu Filharmonii.

Zdjęcie wykonał Eugeniusz Lokajski ps. ''Brok''.

Patrol sanitarny Wojskowej Służby Kobiet AK. Od lewej: Elżbieta Karska "Joasia", dr. Zofia Lejmbach "Róża", Danuta Laskowska "Dorota", NN "Małgorzata", Halina Wojtczak-Fijałkowska "Halszka", Wanda Grochowska-Święcińska "Alicja", dr Danuta Staszewska "Marta". Ulicą idzie Melania Staniewicz-Wolska "Ewa-Samarytanka".

Autorem zdjęcia jest Eugeniusz Lokajski ps. ''Brok''.

Zdjęcie-legenda. To godzina ''W'', początek Powstania Warszawskiego, 1 sierpnia. Na fotografii widzimy por. Stanisława Jankowskiego "Agatona" i podążających za nim w drodze na Śródmieście żołnierzy batalionu "Pięść''.

Stefan Bałuk ps. ''Kubuś'' podczas Powstania Warszawskiego fot. Wikimedia Commons

Autorem tego zdjęcia jest Stefan Bałuk (ps. - między innymi - ''Kubuś'') - nie tylko uczestnik powstania, ale też cichociemny. W Polsce na spadochronie wylądował w nocy 9 kwietnia 1944 r. Na rozkaz dowództwa robił fotodokumentację życia okupacyjnego, a także - przed wybuchem Powstania Warszawskiego - niemieckich umocnień w Warszawie. Został odznaczony orderem Virtuti Militari za dostarczenie kanałami meldunku od dowództwa Starego Miasta do gen. Taduesza Bora-Komorowskiego, przywódcy powstania. Po kapitulacji dostał się do niemieckiej niewoli, z której uciekł pod koniec stycznia 1945 r.

Pod okupacją sowiecką działał w Zrzeszeniu ''Wolność i Niezawisłość''. Został aresztowany w listopadzie 1945 r. Rok później skazano go na dwa i pół roku więzienia, które opuścił w 1947 r. na mocy amnestii. W 1950 r. zaczął pracę jako fotograf. Był czynnie zaangażowany w ruch kombatancki w Polsce. Zmarł w 2014 r. w Warszawie.

Mieszkańcy Warszawy podczas budowy barykady na rogu ul. Nowy Świat w trakcie nalotu.

Autorem zdjęcia jest Stefan Bałuk ps. ''Kubuś''.