Dariusz Bruncz: Polska płonie, a biskupi milczą. Dlaczego?

W zwrotnych momentach polskiej historii Kościół oferował przestrzeń dialogu, sprzeciwu, buntu i żałoby. Pokazał to zryw Solidarności, dla której Kościół stał się naturalnym sojusznikiem w epokowej chwili. Podobnie było w Niemczech, gdzie identyczną funkcję spełniały lokalne kościoły ewangelickie. Także po katastrofie smoleńskiej Kościół stał się naturalną przestrzenią żałoby i emocji, i to nie tylko dla wierzących, ale też dla wątpiących, a nawet ateistów. Kościół z bogactwem rytuałów i symboliką odwołującą się do ogólnie zrozumiałego kodu kulturowego umożliwił wówczas wyrażenie ludziom tego, co właściwie niewyrażalne i trudne.

Niekiedy jednak kadzidło i kropidło, tudzież wysokie C kościelnych przemówień, to stanowczo za mało. Jeszcze gorzej dzieje się, gdy Kościół w wymiarze instytucjonalnym odbija się od ściany milczenia i obojętności do ściany niezrozumiałego moralizatorstwa albo przychylnego interpretatora rządzących. Tak jest też teraz.

W czasie, gdy Polska płonie, emocje obywateli przekładają się na nieparlamentarne słowa i praktyki "zwykłych posłów", biskupi, którzy zazwyczaj dużo mówią o patriotyzmie, moralności i miłości do bliźniego, milczą. Dopiero po paru dniach w imieniu episkopatu przemówił… jego rzecznik, ks. dr Paweł Rytel-Andrianik. Słusznie stwierdził, że "sprawy dotyczące zmiany systemu sądownictwa nie leżą w kompetencjach Kościoła, a jednocześnie, że "Kościół nie może nie zauważyć, iż debata publiczna w tej kwestii coraz częściej idzie w kierunku konfrontacji i konfliktu".

Cieszy, że Kościół dostrzega problem. Szkoda tylko, że jest to zaledwie nieśmiały sygnał i kolejna zmarnowana lub co najmniej spóźniona okazja, aby jasno i wyraźnie upomnieć się – ponad podziałami politycznymi – o godność wszystkich uczestników sporu, szczególnie tych słabszych. Kościół hierarchiczny i powiatowy, zbyt mocno związany ze strukturami władzy, sam zwolnił się z obowiązku zdecydowanego reagowania w sytuacji, kiedy niszczone jest poczucie jedności narodowej, gdy ze wszystkich stron wypowiadane są słowa służące jedynie eskalacji problemu i pogłębiania podziałów.

Milczenie ze strony biskupów stwarza uzasadnione podejrzenie, że biskupi nie chcą podpadać rządzącym z powodu zależności finansowej i w obawie przed konsekwencjami. Objęcia na trybunach, dotacje i ciepłe słowa podczas licznych pielgrzymek mają swoją cenę – nie tylko ideową.

Kościół w osobie prymasa i kilku biskupów klarownie wypowiedział się w kwestii korytarzy humanitarnych i pomocy uchodźcom, ale głos ten został demonstracyjnie zignorowany. Rządowe "nie" zostało przyjęte z "ubolewaniem" i bezsilnym rozłożeniem rąk. Chcieliśmy dobrze! A jakże! Zupełnie inaczej głos Kościoła i jego siła przebicia wygląda podczas medialnych spektakli z okazji religijnych bądź świeckich uroczystości. Walka o własne przywileje wychodzi jeszcze lepiej. Poprzez taki sojusz, Kościół naraża się nie tyle na wrogość, choć tej z pewnością nie brakuje, ale przede wszystkim na obojętność, której skutki będą nieodwracalne.

Paradoks polskiej rzeczywistości polega na tym, że z jednej strony istnieje wyraźne zaangażowanie Kościoła po stronie jednej opcji, a z drugiej brakuje zdecydowanego głosu sprzeciwu i zaangażowania w ważkich sprawach społecznych. Problem nie polega zatem na tym, że Kościół jest zbyt polityczny, ale na tym, że jest za mało polityczny, społeczny i dialogiczny. Trudno się dziwić, skoro sami politycy (różnych opcji) używają określenia "polityczny" jako określenia negatywnego – czasem, aby zdezawuować konkurentów lub po prostu obrazić.

Kryzys wokół tzw. reformy sądownictwa to tylko wierzchołek góry lodowej pokazujący, że Kościół instytucjonalny niczym nie różni się od ugrupowań politycznych – podobne jak one kalkuluje, liczy straty i zyski, a wszystko kosztem wiarygodności. Co z tego, że na finansowanych przez państwo uczelniach pracują duchowni, podejmujący kwestie prawne, etyczne, społeczne i polityczne z perspektywy katolickiej, skoro w sytuacjach newralgicznych Kościół jest tak onieśmielony, że wyraża najwyżej zaniepokojenie albo deklaruje, że nie czuje się kompetentny w osądzeniu sporu.

Posiadanie większości i autorytetu to nie tylko duża siła, ale jeszcze większą odpowiedzialność. Schodzenie władzy z drogi albo demonstrowanie sympatii przez instytucję teoretycznie głoszącą neutralność polityczną, nie jest dobre dla nikogo – nawet dla rządzących. Szkoda, że zabrakło głosu chociażby ordynariusza na temat słów wypowiadanych przez polityków, nie mówiąc już o sposobie uprawiania polityki pod osłoną nocy i łamaniu standardów państwa demokratycznego.

Podczas gdy większość milczy, pojawił się głos mniejszości: "Jak chyba każdy obywatel, jestem mocno zaniepokojony wydarzeniami, które dzieją się obecnie w naszym parlamencie. Nie zgadzam się ze stylem podejmowania fundamentalnych rozstrzygnięć dla naszej Ojczyzny. Chciałbym żyć w europejskim państwie, w którym rządzący w przemyślany i spokojny sposób dokonują reform. Proszę więc o wyhamowanie tego niczym nieuzasadnionego tempa prac nad ustawami" – zaapelował bp Jerzy Samiec, zwierzchnik Kościoła ewangelicko-augsburskiego i jednocześnie prezes Polskiej Rady Ekumenicznej, zrzeszającej kościoły mniejszościowe w Polsce.

Oczywiście, pozostaje nadzieja, że takie głosy nie pozostaną odosobnione. Polski episkopat rzymskokatolicki i środowiska katolickie są zróżnicowane, choć w odmienny sposób. Wśród publicystów katolickich nie brakuje głosów rozsądnego sprzeciwu. A może nadszedł czas na mocniejsze słowa niż tylko napomnienia okraszone cytatami z Jana Pawła II, którego nie słuchano i nadal mało kto słucha? Może potrzebne są i inne narzędzia, jak publiczne napomnienie konkretnych posłów? Jasna krytyka stosowanych metod doprowadziłaby może do twórczego spięcia i opanowania, choćby chwilowego? Oczywiście, może być zupełnie odwrotnie, ale nie przekonamy się, jeśli nikt nie spróbuje.

Póki co biskupi wyrażają głębokie zaniepokojenie. Po staremu.

Dariusz Bruncz - publicysta, redaktor naczelny portalu ekumenizm.pl.