Byli prezydenci: o konstytucji trzeba dyskutować, ale w duchu wspólnoty, bez uwikłania w politykę

O konstytucji trzeba dyskutować, spierać się o nią, ale w duchu wspólnoty, bez uwikłania w politykę - przekonywali byli prezydenci: Aleksander Kwaśniewski i Bronisław Komorowski podczas debaty "Konstytucja 1997 roku. Praktyka polityczna i prawna".

Konferencję zorganizowały: Fundacja Aleksandra Kwaśniewskiego "Amicus Europae", Instytut Bronisława Komorowskiego i Centrum im. Ignacego Daszyńskiego.

Aleksander Kwaśniewski uważa, że refleksja nad konstytucją powinna trwać. - Nie ma dzieł zakończonych, doskonałych, a i czasy zmieniają się na tyle, że pewne zmiany są potrzebne - mówił. Ale debata musi być spokojna, nieuwikłana w bieżącą politykę, odbywać się pluralistycznie. - Musi być miejscem spotkania ludzi, którzy myślą o państwie w kategoriach najbardziej zasadniczych, a nie koniunkturalnych czy partyjnych - zaznaczył.

Kwaśniewski podkreślił, że nawet gdyby takiego rodzaju refleksja doprowadziła do wniosków, że ustawę zasadniczą trzeba zmienić, to należy rozważyć, czy zmiany są warte zakłócenia stabilności konstytucyjnej. Zaznaczył, że stabilność konstytucyjna buduje prawo, kulturę prawną, świadomość konstytucyjną społeczeństwa.

- Praktyka działania politycznego w oparciu o tę konstytucję broni się - uważa Kwaśniewski, który podkreślił, że np. na jej gruncie możliwa była kohabitacja. Ocenił także, że najostrzej krytykowano mieszany system rządów, w czasach gdy teoretycznie problem relacji na szczytach władzy nie powinien występować m.in. w okresie prezydentury Lecha Kaczyńskiego i rządu PiS, którym kierował Jarosław Kaczyńskiego.

- Na mocy tej konstytucji wybrano czterech prezydentów, działało 10 rządów, którymi kierowało ośmiu premierów. Co ważne, ta konstytucja wypełniła swoją rolę w momencie, którego żadna konstytucja przewidzieć nie może, czyli katastrofy smoleńskiej. Okazało się, że daje ona szansę na przekazanie władzy i obowiązków w sposób skuteczny, właściwy, bez zwłoki - powiedział b. prezydent.

Przypomniał, że 25 maja 1997 r. w referendum ogólnonarodowym za konstytucją głosowało 6,4 mln osób. - A więc warto powiedzieć, że więcej niż za zwycięską partią w ostatnich wyborach 2015 r., co również świadczy o legitymacji i sile tej ustawy - dodał. Zaznaczył, że na prace nad konstytucją miały wpływ doświadczenia PRL, ograniczeń demokracji, "duch dialogu i kompromisu, który doprowadził nas do pokojowej transformacji lat 1989-1990" oraz doświadczenia młodej demokracji: prezydentura Lecha Wałęsy i niestabilność rządów.

- Najlepsza konstytucja w rękach ludzi złej woli nie będzie działała. Konstytucja dość mierna i wcale nie genialna w rękach ludzi dobrej woli będzie wystarczająco spełniała swoją rolę - ocenił Kwaśniewski.

Również Bronisław Komorowski podkreślał, że patrząc po latach na prace nad konstytucją widać, że nawet "najtrudniejsze bariery i najdalej idące nieufności" można pokonać przy wystarczającej dozie dobrej woli.

Zaznaczył, że konstytucja powstawała po porażce z lewicą obozu solidarnościowego, który miał przekonanie, że "nosi w sobie nową Polskę i ma szczególne prawa do zapisania fundamentu ustroju państwa". Jak mówił, zaakceptowanie w takiej sytuacji, że trzeba się nagiąć do wspólnej pracy nad fundamentem demokratycznego państwa było trudne.

Komorowski podkreślał jednak znacznie poczucia towarzyszącego pracom nad ustawą zasadniczą, że potrzebne jest budowanie poprzez konstytucję wspólnoty narodowej. Ta wspólnota - mówił - budowała się wówczas z trudem, ze względu na doświadczenia z poprzedniego okresu, ale pozwalała na przekraczanie barier i granic.

I to było ważne - zaznaczył - dla tworzenia konstytucji tak, by sprzyjała umacnianiu wspólnoty z całym jej wewnętrznym zróżnicowaniem. Ten duch woli kompromisu i porozumienia, przy wszystkich różnicach, jest - zdaniem Komorowskiego - do odczytania w treści konstytucji, podobnie jak wola poszanowania odmienności.

B. prezydent zwrócił też uwagę, że w konstytucji położony jest silny akcent na wolności; cztery rozdziały są poświęcone różnym aspektom wolności, jeden poświęcony jest obowiązkom. Według niego, może należałoby pomyśleć, czy nie warto w przyszłości "pogłębić, zdefiniować, ale także wbudowywać w polskie społeczeństwo to poczucie również mocnych obowiązków" wobec innych, wobec wspólnoty, wobec ojczyzny.

Komorowski podkreślał, że tak silny akcent położony w konstytucji na wolności pozwolił - w latach 90. - na przyjęcie ustawy zasadniczej także przez ludzi uwrażliwionych na tę kwestię po doświadczeniu braku wolności i walki o nią. Ale - dodał - była tu też mądrość i zdolność do wzniesienia się ponad własne widzenie świata. Według niego, zobowiązujące jest dla wszystkich to, że ten mocny akcent na wolność sprawdził się przez 19 lat i należy uwzględnić to w dalszej debacie o kształcie konstytucji.

Również on ocenił, że konstytucja sprawdziła się w momencie szczególnie trudnym, jakim była katastrofa smoleńska, gdy zginęli m.in. prezydent, dowódcy wojskowi, szefowie instytucji centralnych. Komorowski - który wówczas jako marszałek Sejmu przejął obowiązki głowy państwa - stwierdził, że wszystkie decyzje związane z zapełnieniem wyrw powstałych w wyniku katastrofy "udało się w zgodzie z konstytucją, a w znacznej mierze dzięki jej zapisom, stosunkowo łatwo przeprowadzić".

B. prezydent powiedział też, że mało który naród doznał tak bolesnego doświadczenia, ale i mało który naród i mało które państwo może powiedzieć, że jego konstytucja przeszła tak dramatyczny test skuteczności i przydatności w praktyce politycznej. Komorowski ocenił, że o konstytucji warto dyskutować, a nawet się spierać, ale warunkiem jest, że utrzymuje się ducha dążenia do wspólnotowego myślenia o fundamencie polskiej demokracji, że myśli się z szacunkiem nie tylko o swoich poglądach i wrażliwości, ale także o cudzych.

Włodzimierz Cimoszewicz przekonywał, że konstytucja z 1997 r. jest jedną z najlepszych, najbardziej demokratycznych konstytucji obowiązujących współcześnie. - Jest to konstytucja ewidentnie demokratyczna, jest to konstytucja dobra, mądra - ocenił b. premier.

On również podkreślał, że ujęty w konstytucji system mieszany sprawdził się. Przypomniał, że przez niemalże 20 lat funkcjonowania obecnej ustawy zasadniczej tylko raz doszło do poważnego sporu kompetencyjnego (chodzi o spór z jesieni 2008 roku między ówczesnym premierem Donaldem Tuskiem a prezydentem Lechem Kaczyńskim o to, kto powinien reprezentować Polskę na szczycie UE). - Nawet wtedy, spór był - w moim przekonaniu - pozorny, dlatego że każdy kumaty prawnik wiedział, jak zinterpretować przepisy konstytucji, co zrobił wtedy także TK, wyjaśniając te kwestie sporne - zaznaczył b. szef rządu.

Cimoszewicz zachęcał, by więcej rozmawiać o konstytucji, tak by polscy obywatele lepiej znali i rozumieli jej przepisy. Opowiedział się za to przeciwko zmianom w ustawie zasadniczej. - Konstytucja to jest fundament, na którym stoi gmach państwa; nikt rozsądny nie majstruje przy fundamentach stojącego gmachu, to można robić tylko w sytuacjach absolutnie nadzwyczajnych, a sytuacją taką nie jest to, że się wygrało wybory i ma się większość parlamentarną - przestrzegał polityk.

Wyraził również nadzieję, że w najbliższym czasie nie dojdzie do zmiany konstytucji. - Mam nadzieję, że rozwój sytuacji w naszym kraju nie zmusi nas pewnego dnia do powiedzenia, trawestując słowa wieszcza: konstytucjo, ty jesteś jak zdrowie, ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię stracił - powiedział Cimoszewicz.

- Konstytucja nie działa, działają ludzie w ramach pewnego porządku - za łamanie prawa trzeba ich dosięgać - powiedział były sędzia i prezes TK Jerzy Stępień. Na konferencji przemawiali: b. sędzia TK Ewa Łętowska, b. prezesi TK Andrzej Zoll i Adam Strzembosz. W Pałacu Prymasowskim byli też obecni: lider KOD Mateusz Kijowski, b. marszałkowie Senatu Bogdan Borusewicz i Longin Pastusiak.

Oświadczenie b.prezydentów

Byli prezydenci, szefowie MSZ i opozycjoniści wystosowali w poniedziałek oświadczenie, aby "przywrócić demokratyczne państwo prawa". Zostało ono opublikowane na stronie Instytutu byłego prezydenta Bronisława Komorowskiego.

Padają tam mocne słowa pod adresem rządzących, którzy zdaniem sygnatariuszy "wybrali konfrontację ze wspólnotą euroatlantycką". Uważają również, że z wiarygodnego, cenionego partnera w Unii i NATO, stajemy się "państwem specjalnej troski".

Przywrócimy demokratyczne państwo prawa

Najbliższe miesiące zadecydują o losie praworządności i demokracji w Polsce. Prawo i Sprawiedliwość nie zamierza zejść z drogi niszczenia porządku konstytucyjnego, paraliżowania pracy Trybunału Konstytucyjnego i całej władzy sądowniczej. Parlament pracuje pod dyktando niewielkiej większości lekceważąc argumenty i interesy mniejszości. Pojawiają się projekty drakońskich ustaw, takich jak bezwzględny zakaz przerywania ciąży. Władza eskaluje konflikty i podziały w społeczeństwie.

Rządzący wybrali konfrontację ze wspólnotą euroatlantycką. Spór w sprawie Trybunału realnie grozi ograniczeniem praw członkowskich w Unii Europejskiej. Antyeuropejskie i ksenofobiczne wypowiedzi i działania rządzących podważają spójność Unii, działają na rzecz interesów imperialistycznej Rosji. Z wiarygodnego, cenionego partnera w Unii i NATO, stajemy się „państwem specjalnej troski”. Chwieją się fundamenty naszego bezpieczeństwa i rozwoju gospodarczego.

Polska zmierza do autorytaryzmu i izolacji w świecie

Dla powstrzymania tej tendencji niezbędna jest pełna mobilizacja społeczeństwa i środowisk opozycji oraz wypracowanie programu wspólnego działania na rzecz obrony demokracji.

1. Apelujemy do wszystkich Polaków o kierowanie się w codziennej pracy i działaniu porządkiem prawnym zgodnym z Konstytucją. Próba stworzenia przez PiS porządku własnego jest uzurpacją władzy. Wzywamy polityków obozu rządzącego, którym drogie są państwo i demokracja, do odmowy udziału w ich niszczeniu. Przypominamy, że za łamanie Konstytucji winni poniosą odpowiedzialność.

2. Wyrażamy uznanie i szacunek dla odpowiedzialnej, godnej postawy sędziów Trybunału Konstytucyjnego, innych sądów, reprezentacji prawników oraz wydziałów prawa uczelni wyższych. Sędziom, prokuratorom i przedstawicielom innych zawodów prawniczych należy zapewnić szczególną ochronę przed konsekwencjami bezprawnych posunięć władz.

3. Opozycja parlamentarna nie może ulec presji rządzących. Nie mogą podlegać negocjacjom kwestie fundamentalne a szczególnie obowiązek publikowania przez rząd wyroków Trybunału Konstytucyjnego, zaprzysiężenie trzech sędziów TK wybranych przez Sejm poprzedniej kadencji oraz nowelizacja Konstytucji w celu zmiany obecnego składu Trybunału . Apelujemy o współdziałanie polityków opozycji w obronie państwa prawa oraz swobód obywatelskich.

4. Wyrażamy uznanie dla Komitetu Obrony Demokracji, który stał się ośrodkiem koordynującym ruchu obywatelskiego sprzeciwu. Miarą społecznego zapotrzebowania na jego działania jest masowy udział Polaków w akcjach organizowanych przez Komitet. Aby skutecznie wypełniać swoją misję KOD winien pozostać organizacją społeczną, która nie angażuje się w rywalizację partyjną.

5. Wyrażamy uznanie wspólnocie euroatlantyckiej i Unii Europejskiej, za jej zaangażowanie na rzecz ochrony praworządności i demokracji w naszym państwie. Prowadzone na jej forach dyskusje, podejmowane uchwały, opinie i rekomendacje nie są „ingerencją w wewnętrzne sprawy Polski”, lecz wyrazem uzasadnionej troski o stan naszego państwa i prawa obywateli. Apelujemy o wytrwałość we wspólnej trosce o łączące nas wartości.

Lech Wałęsa, Prezydent RP w latach 1990-1995 Aleksander Kwaśniewski, Prezydent RP w latach 1995-2000 i 2000-2005 Bronisław Komorowski, Prezydent RP w latach 2010-2015 Włodzimierz Cimoszewicz, Premier RP w latach 1996-1997, Minister Spraw Zagranicznych RP w latach 2001-2005 Andrzej Olechowski, Minister Spraw Zagranicznych RP w latach 1993-1995 Radosław Sikorski, Minister Spraw Zagranicznych w latach 2007-2014 Ryszard Bugaj, działacz i ekspert Solidarności, internowany Władysław Frasyniuk, przywódca Solidarności, więzień polityczny Bogdan Lis, przywódca Solidarności, więzień polityczny Jerzy Stępień, przywódca Solidarności, internowany, Prezes Trybunału Konstytucyjnego w latach 2006-2008

Sygnatariusze tego apelu różnią się w ocenie wielu polskich problemów, ale łączy nas wspólne przekonanie, że warunkiem wstępnym jakichkolwiek racjonalnych zmian jest utrzymanie w Polsce demokracji.