Białoruś w pigułce

Republika Białoruś (Respublika Biełaruś), powierzchnia: 207,6 tys. km kw., ludność - 9,89 mln: 81,2% - Białorusini, 11,4% - Rosjanie, 3,9% - Polacy, 2,4% - Ukraińcy, 0,3% - Żydzi. Stolica: Mińsk, 2 mln mieszkańców. Języki urzędowe: białoruski i rosyjski, jednostka monetarna: rubel białoruski, niepodzielny. Podział administracyjny: 6 obwodów: miński, brzeski, grodzieński, homelski, mohylewski, witebski.

Religia: prawosławie - 80-85%, około miliona katolików, 28 tys. żydów.

Mniejszość polska: 396 tys., 70% na Grodzieńszczyźnie, gdzie stanowią ok. 30% ludności. Związek Polaków na Białorusi liczy ok. 30 tys. członków.

Święto narodowe: 3 lipca - Dzień Niepodległości (1997)

Historia: Białoruś była, jak uważają historycy, częścią właściwą Wielkiego Księstwa Litewskiego (dzisiejsza Litwa to ówczesna Żmudź). W XIV w. weszła w skład Rzeczypospolitej na mocy unii w Krewie. Po rozbiorach znalazła się pod zaborem rosyjskim jako Siewiero-Zapadnyj Kraj.

25 marca 1918 r. niepodległościowa inteligencja proklamowała pierwsze państwo - Białoruską Republikę Ludową. W styczniu 1919 roku władze radzieckie przekształciły ją w Białoruską Socjalistyczną Republikę Radziecką. W czasie II wojny światowej Białoruś straciła 2,2 mln ludności.

27 lipca 1990 roku Rada Najwyższa BSRR proklamowała niepodległość Republiki Białoruś.

Ustrój: Zgodnie z konstytucją przyjętą w ogólnonarodowym referendum w listopadzie 1996 roku (wyników plebiscytu nie uznała opozycja i organizacje międzynarodowe), głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych raz na 5 lat.

Organem władzy ustawodawczej jest Zgromadzenie Narodowe, składające się z Izby Reprezentantów (izba niższa) liczącej 110 deputowanych, wybieranych w tyluż okręgach jednomandatowych w systemie większościowym. Rada Republiki - 64-osobowa izba wyższa parlamentu, jest organem przedstawicielskim władz lokalnych.

Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele, mianowanym przez prezydenta za zgodą parlamentu. Faktycznie jednak pełnię władzy ma prezydent Alaksandr Łukaszenka, który po referendum z 1996 roku przyznał sobie prawo wydawania dekretów z mocą ustawy. Obecnie szefem rządu jest Siarhiej Sidorski. Polityka: Praktycznie całą władzę skupia w swoich rękach prezydent Alaksandr Łukaszenka. Wydaje się dumny z krytykowanego na świecie stylu rządzenia. Zawsze przyznawałem, że charakterystyczny dla mnie jest autorytarny styl rządzenia. Trzeba kontrolować kraj; najważniejsze, żeby nie rujnować ludziom życia - potwierdził w sierpniu 2003 roku.

Karierę polityczną 49-letni obecnie Łukaszenka zaczynał jako dyrektor sowchozu, był deputowanym do parlamentu radzieckiej Białorusi i przewodniczącym parlamentarnego komitetu antykorupcyjnego.

Wygrał wybory w 1994 roku. Po referendum z 1996 roku, które umocniło jego władzę, pozostał na urzędzie do 2001 roku. We wrześniu 2001 roku został wybrany na drugą kadencję w głosowaniu uznanym za niedemokratyczne przez zachodnich obserwatorów. W wyborach parlamentarnych i równoczesnym referendum w 2004 roku, które zezwoliło Łukaszence na ubieganie się o trzecią kadencję, w przedterminowym głosowaniu wzięło udział 13,7 proc. uprawnionych.

W 1996 roku Łukaszenka rozwiązał parlament i wyznaczył skład Izby Reprezentantów z deputowanych, którzy uznali wynik referendum. Około 50 deputowanych ogłosiło zachowanie dawnej Rady Najwyższej i do 2002 roku kontynuowało działalność w konspiracji. Wybory w październiku 2000 roku nie zostały uznane w Europie i USA za wolne i demokratyczne. Wielu dawnych współpracowników prezydenta i ministra wyemigrowało lub przeszło do opozycji, niektórzy zniknęli bez śladu.

Łukaszenka jest zagorzałym przeciwnikiem USA, NATO i gospodarki rynkowej, gorącym zwolennikiem zjednoczenia z Rosją. W grudniu 1999 roku podpisał z ówczesnym prezydentem Rosji umowę o utworzeniu państwa związkowego (Związek Białorusi i Rosji). Moskwa odrzuca jednak możliwość zjednoczenia na "równoprawnych zasadach", o jakich marzy Łukaszenka.

Białoruś jest regularnie potępiana za prześladowanie opozycji, tłumienie wolności prasy i naruszanie praw człowieka. Prezydencka administracja kontroluje wszystkie decyzje. Opozycyjne media są zamykane, działacze opozycji i krytycy reżimu trafiają do aresztu lub nawet znikają w tajemniczych okolicznościach.

Gospodarka: W latach powojennych Białoruś była jedną z najlepiej rozwiniętych republik radzieckich. Po uzyskaniu niepodległości nastąpił spadek ekonomiczny. Łukaszenka jest zażartym przeciwnikiem gospodarki rynkowej, sektor prywatny na Białorusi praktycznie nie istnieje, zagraniczni inwestorzy omijają ten kraj. Mińsk jest uzależniony od rosyjskiego gazu, co ujawniło się dobitnie na początku 2004 roku w sporze z Moskwą o ceny gazu.

Białoruska gospodarka opiera się na rolnictwie - w 2,5 tys. kołchozów i sowchozów pracuje 1/3 ludności kraju. Główne gałęzie przemysłu: maszynowy, chemiczny i naftowy. W 2004 roku oficjalne bezrobocie wynosiło 2,1% gospodarczo aktywnej ludności (ponad 4,5 mln osób). PKB na jednego mieszkańca wyniosło według danych Banku Światowego (z 2002 roku) 1360 dolarów. Średnia płaca to równowartość 170 dolarów, a emerytura - 80-100 dolarów.

Siły zbrojne Białorusi liczą 65 tys. osób. W przeliczeniu na jednego mieszkańca Białoruś ma olbrzymią formacją milicyjną - samych funkcjonariuszy mundurowych jest w tym kraju 120 tys.

Organizacje międzynarodowe: Białoruś jest członkiem-założycielem ONZ, stara się o wejście do Światowej Organizacji Handlu (WTO). Członek WNP, w kwietniu 1997 r. weszła w skład Związku Białorusi i Rosji, w 1999 roku podpisano traktat o utworzeniu Państwa Związkowego Rosji i Białorusi.