30 lat od zamknięcia poligonu nuklearnego w Semipałatyńsku

29 sierpnia 1991 roku – to data o historycznym znaczeniu zarówno dla Kazachstanu, jak i całego świata. 30 lat temu na mocy dekretu Pierwszego Prezydenta Kazachstanu Nursułtana Nazarbajewa zamknięto Poligon jądrowy w Semipałatyńsku. To była historyczna decyzja, na którą naród kazachstański czekał od 40 lat.

Kazachstan dotkliwie doświadczył niszczycielskiej siły wybuchów jądrowych, przeprowadzanych na poligonie nuklearnym w Semipałatyńsku. Od 1949 do 1989 roku przeprowadzono tam 456 prób jądrowych oraz dziesiątki prób hydrojądrowych i hydrodynamicznych, w wyniku których ucierpiało 1,5 mln obywateli.

Po uzyskaniu niepodległości w 1991 roku, władze kraju zdecydowały się na likwidację czwartego pod względem potężności arsenału broni jądrowej na świecie, na który składało się ponad 110 pocisków balistycznych z 1200 głowicami zdolnymi dosięgnąć dowolnego punktu na Ziemi.

Działania Kazachstanu na rzecz rozbrojenia nuklearnego zostały zauważone i docenione przez społeczność międzynarodową oraz stały się początkiem globalnego ruchu. W następnych latach w różnych częściach świata zamykano kolejne poligony jądrowe. Co więcej, w 2009 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ jednomyślnie przyjęło przygotowaną przez Kazachstan rezolucję i ogłosiło 29 sierpnia Międzynarodowym Dniem Sprzeciwu wobec Prób Jądrowych.

Z zamknięciem poligonu jądrowego w Semipałatyńsku związana jest historia powstania Narodowego Centrum Badań Jądrowych Republiki Kazachstanu (NNC RK). Na przestrzeni lat NNC RK wraz ze społecznością międzynarodową przeprowadziło kompleks naukowo-technicznych i inżynieryjnych prac mających na celu doprowadzenie do bezpiecznego stanu terenu byłego poligonu. Dziś z satysfakcją możemy stwierdzić, że teren byłego poligonu jądrowego w Semipałatyńsku został całkowicie oczyszczony ze skutków działalności nuklearnej infrastruktury kompleksu wojskowo-przemysłowego ZSRR. Poligon ze źródła zagrożenia militarnego stał się obiektem badań naukowych. Przeprowadzono kompleksowe badanie środowiskowe około 90% terytorium poligonu jądrowego w Semipałatyńsku, którego zakończenie planowane jest na 2021 r.

Z okazji Międzynarodowego Dnia Sprzeciwu wobec Prób Jądrowych i 30. rocznicy zamknięcia poligonu nuklearnego w Semipałatyńsku 31 sierpnia b.r. w Genewie odbyła się Międzynarodowa Konferencja "Kazachstan-ONZ: Partnerstwo dla Pokoju". Konferencja została zorganizowana przez Stałe Przedstawicielstwo Kazachstanu przy Biurze Narodów Zjednoczonych w Genewie wraz z Biblioteką Pierwszego Prezydenta Republiki Kazachstanu - Elbasy.

Obchody Międzynarodowego Dnia Sprzeciwu wobec Prób Jądrowych to doskonała okazja do przypomnienia światu, że należy przedsięwziąć konkretne kroki w celu przyspieszenia globalnych wysiłków w zakresie rozbrojenia jądrowego oraz nierozprzestrzeniania broni atomowej.

W kierunku świata wolnego od broni jądrowej

Uczestnicy konferencji dyskutowali o wkładzie Kazachstanu w zapewnienie bezpieczeństwa globalnego i regionalnego, a także o wieloletnich międzynarodowych wysiłkach na rzecz promowania nierozprzestrzeniania broni jądrowej i rozbrojenia jądrowego.

Podczas wydarzenia wyrażono zaniepokojenie niebezpiecznym wyścigiem zbrojeń między państwami nuklearnymi, a także modernizacją arsenałów nuklearnych i rosnącym ryzykiem użycia broni nuklearnej. Podkreślono wagę apelu Pierwszego Prezydenta Kazachstanu Elbasy Nursułtana Nazarbajewa do państw nuklearnych o zobowiązanie się do całkowitej rezygnacji z broni jądrowej do 2045 roku – z okazji 100-lecia ONZ.

Czas na ratyfikację Traktatu o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową (CTBT)

Podczas konferencji zwrócono uwagę na wagę i konieczność ratyfikacji Traktatu o Całkowitym Zakazie Prób z Bronią Jądrową z 1996 roku.

29 sierpnia, w swoim oświadczeniu z okazji Międzynarodowego Dnia Sprzeciwu wobec Prób Jądrowych , Sekretarz Generalny ONZ António Guterres zwrócił również uwagę na fakt, że potencjał CTBT mimo jego niemal powszechnego uznania nie został jeszcze zrealizowany, i ponownie wezwał państwa, które jeszcze nie ratyfikowały traktatu, aby zrobiły to niezwłocznie.

Departament Stanu USA w związku z 30. rocznicą zamknięcia poligonu nuklearnego w Semipałatyńsku opublikował oświadczenie, w którym głosi: "Zdecydowane stanowisko Kazachstanu popierające rezygnację z prób jądrowych na całym świecie zasługuje na najwyższą pochwałę. W tym samym duchu Stany Zjednoczone popierają Traktat o Całkowitym Zakazie Prób z Bronią Jądrową (CTBT) i są zdecydowane w dążeniu do jego wejścia w życie, jednocześnie zdając sobie sprawę z poważnych wyzwań, jakie stoją przed osiągnięciem tego celu. Zgodnie z celami CTBT Stany Zjednoczone nadal utrzymują moratorium na próby jądrowe i wzywają wszystkie państwa posiadające broń jądrową do ogłoszenia lub kontynuowania moratorium".

Globalne "nie" dla broni jądrowej

Kolejnym historycznym wydarzeniem było utworzenie w Azji Centralnej Strefy wolnej od broni jądrowej. Umowa została podpisana we wrześniu 2006 roku w Semipałatyńsku. W roku bieżącym od jej podpisania mija 15 lat. Stworzenie tej strefy bezatomowej było wynikiem wspólnych wysiłków wszystkich pięciu państw Azji Centralnej w ich wspólnym dążeniu do zapewnienia bezpieczeństwa, stabilności i pokoju w regionie.

Prezydent Kazachstanu Kassym-Żomart Tokajew w swoim wystąpieniu na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w 2020 roku zauważył, że prawnie wiążące gwarancje bezpieczeństwa powinny być udzielone każdemu krajowi, który nie posiada broni jądrowej.

Kazachstan występuje jako strona we wszystkich ważnych traktatach międzynarodowych w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego. Działania kraju w zakresie nierozprzestrzeniania broni jądrowej odegrały ogromną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa globalnego i regionalnego oraz zyskały uznanie społeczności światowej.