25 lat temu skazano na karę śmierci szefa Radia Wolna Europa

W uzasadnieniu wyroku znalazło się m.in. takie oto stwierdzenie: "Obiektywnie stwierdzić należy, że nie ma dowodów na to, że oskarżony Najder współpracował z wywiadem amerykańskim od 25 lat, choć praktycznie nie jest to wykluczone". Po uprawomocnieniu się wyroku - przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński nie skorzystał z prawa łaski - Zdzisławowi Najderowi odebrano polskie obywatelstwo. Wyrok uchylono w 1989 r.

W okresie stanu wojennego uprawnienia prokuratury i sądownictwa wojskowego zostały rozszerzone. Wojskowej jurysdykcji zostały poddane m.in. przestępstwa przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz niektóre przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu. Wojskowe sądy rozpatrywały również sprawy o działania podejmowane w celu osłabienia obronności PRL czy rozpowszechnianie wiadomości mogących osłabić obronność kraju.

Według danych Wydziału Administracyjnego KC PZPR, który nadzorował z ramienia partii wymiar sprawiedliwości, od 13 grudnia 1981 r. do 22 lipca 1983 r. na karę śmierci skazano trzy osoby.

Zdaniem Grzegorza Majchrzaka z IPN dane te są nieprecyzyjne. Na karę śmierci skazano według niego w tym czasie co najmniej sześć osób. Oprócz Zdzisława Najdera byli to: Zdzisław Rurarz, Romuald Spasowski, Waldemar Mazurkiewicz, Jerzy Sumiński i Henryk Bogulak. Wszystkie wyroki zapadły wobec osób nieobecnych w kraju, w trybie zaocznym.

Urodzony w Warszawie w 1930 r. Zdzisław Najder w latach 1949 - 1954 studiował na Uniwersytecie Warszawskim literaturę polską i filozofię. Po studiach był asystentem w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (1952-1957) i w Katedrze Estetyki UW (1958-1959). Pracował też w redakcji "Twórczości" (1957-1961 i 1969-1981).

Członek Związku Literatów Polskich ( 1957-1983) oraz polskiego Pen Clubu (od 1958). W okresie 1957-1958 należał do Klubu Krzywego Koła. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych został stypendystą Fundacji Forda. Zapraszany był m.in. przez uniwersytety Columbia, Yale, Northern, Illinois czy Kalifornijski Uniwersytet w Davis. Wykładał też przez pewien czas literaturę polską na Uniwersytecie w Berkeley. W 1970 r. obronił pracę doktorską z filozofii, a w 1977 r. w IBL PAN pracę habilitacyjną z literaturoznawstwa na temat biografii Josepha Conrada. Podpisał List 101 z 31 stycznia 1976 do Sejmowej Komisji Konstytucyjnej przeciwko projektowanym zmianom w Konstytucji PRL.

W 1976 r. był współzałożycielem tajnego Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Od 1980 r. członek i doradca NSZZ "Solidarność". W październiku 1981 r. wyjechał do Oksfordu przygotowywać angielskie wydanie biografii Josepha Conrada. Po ogłoszeniu stanu wojennego pozostał na emigracji, uzyskując azyl polityczny.

W kwietniu 1982 r. objął stanowisko dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, które zajmował do 1987 r. Następnie w latach 1987-89 pracował w redakcji miesięcznika "Kontakt". Po powrocie na stałe do kraju w roku 1990 przewodniczył Komitetowi Obywatelskiemu przy Lechu Wałęsie, a w latach 1991-92 Krajowemu Komitetowi Obywatelskiemu. Od 1991 do 1993 r. pełnił funkcję przewodniczącego Klubu Atlantyckiego. W 1992 r. został szefem doradców premiera Jana Olszewskiego. 14 czerwca 1992 r. ukazała się informacja, z powołaniem na kancelarię Lecha Wałęsy, że w najbliższym otoczeniu premiera Olszewskiego znajduje się osoba, która była agentem SB o pseudonimie "Zapalniczka". Pojawiły się pogłoski, że osobą tą jest Zdzisław Najder. Następnego dnia Zdzisław Najder w wywiadzie dla RWE przyznał, że w 1958 r. "samodzielnie zgodził się" na "dłuższe rozmowy" z SB, które miały na celu "wprowadzenie SB w błąd i ukrywanie tego, co rzeczywiście robili moi przyjaciele (...) i co robiłem ja sam".

Wkrótce tygodnik "Nie", opublikował m.in. odręczne zobowiązanie Najdera do współpracy z komunistycznymi organami bezpieczeństwa. Paweł Machcewicz i prof. Andrzej Paczkowski w artykule "Tajny agent", zamieszczonym w "Rzeczpospolitej" w październiku 2005 r., pisali: "Wydaje się, że Najder należał do tej kategorii intelektualistów różnych pokoleń i różnych specjalności, którzy zgodą na przekazywanie informacji płacili za paszport. Z dokumentów, które badaliśmy nie wynika, aby współpraca Najdera z SB miała rzeczywiście "charakter dobrowolny" lub oparta była "na uczuciach patriotycznych" - jak to formułowano w SB - ani tym bardziej na związkach ideologicznych. Należy sądzić, że była to raczej umowa o świadczeniu wzajemnych usług: paszport za informacje. Zachowana dokumentacja nie potwierdza wersji o prowadzeniu gry z SB, którą Najder przedstawiał w 1992 r. (...) Wygląda na to, że wersja o grze była racjonalizacją działań, do których sam miał stosunek negatywny. Prawdopodobnie nikomu nie zaszkodził w sensie
dosłownym, ale to, co napisał w złożonych w 1958 r. oświadczeniach, oraz informacje, które przekazał ustnie i na piśmie, bez wątpienia wzbogaciły wiedzę SB o co najmniej kilku ważnych osobach z elit intelektualnych w kraju i z emigracji politycznej".

Od 1994 r. Zdzisław Najder, jako światowej sławy autorytet w dziedzinie twórczości Josepha Conrada i autor jego biografii ("Joseph Conrad: A Chronicle") jest prezesem Polskiego Towarzystwa Conradowskiego.