1 marca IPN otworzy wystawę o osławionym X departamencie MBP

Jak podano na stronach internetowych IPN, wystawa prezentuje historię powstania i działalności szczególnej pod wieloma względami jednostki organizacyjnej MBP. Utworzona w październiku 1948 r. - najpierw jako grupa specjalna, od marca 1950 r. jako Biuro Specjalne, a od grudnia 1951 r. jako departament - otrzymała zadanie "oczyszczenia" szeregów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej z "agentów, prowokatorów oraz członków odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego".

X departament miał własny wydział śledczy, własny pawilon w więzieniu mokotowskim oraz własne tajne więzienie w willi w Miedzeszynie pod Warszawą. Pierwszymi, którzy tam trafili, byli wiceministrowie Alfred Jaroszewicz i Włodzimierz Lechowicz. Obaj byli agentami NKWD, który jeszcze przed wojną skierował ich do polskiego kontrwywiadu. "Zarzucono im, że byli wtyczkami w ruchu robotniczym; dokładnie przeciwnie, niż było naprawdę" - pisał w jednej z prac historyk z IPN Robert Spałek.

Aresztowanie obu było wstępem do uderzenia w byłego szefa partii komunistycznej Władysława Gomułkę, którego aresztował płk Józef Światło, wiceszef X departamentu. Ucieczka Światły na Zachód w 1953 r. zbiegła się z załamaniem systemu powszechnego terroru po śmierci Stalina i przyczyniła się do formalnej likwidacji MBP w 1954 r.

Na czele X departamentu stał - oddelegowany z Informacji Wojskowej (kontrwywiadu wojska podległego wprost oficerom sowieckim) - płk Anatol Fejgin. W 1955 r. został on aresztowany, a w 1957 r. skazany na 12 lat więzienia za "bezprawne pozbawienie wolności" co najmniej 28 osób, więźniów X departamentu, i szczególne ich dręczenie. Fejgin zmarł w 2002 r. w wieku 93 lat w Warszawie - IPN nie zdążył postawić mu żadnych zarzutów.

Podczas otwarcia wystawy w Muzeum Niepodległości przewidziano m.in. wystąpienie prezesa IPN Janusza Kurtyki oraz referaty Roberta Spałka pt. "Departament X jako narzędzie poszukiwań wroga wewnętrznego" i szefa warszawskiego oddziału IPN prof. Jerzego Eislera pt. "Proces Władysława Gomułki". Odbędzie się też pokaz filmu dokumentalnego poświęconego procesom pokazowym z przełomu lat 40. i 50.