Zmarła Doris Lessing, brytyjska laureatka literackiej Nagrody Nobla

- Lessing była kronikarką XX wieku, akuszerką, obserwatorką i uczestniczką wielkiej przemiany obyczajowej, która się w tym czasie wydarzyła. Opisywała rewolucję lewicową, ale też rewolucję duchową, moralną XX wieku. To zaczęło się już od jej pierwszej powieści - "Trawa śpiewa" - niesamowicie intensywnej, intymnej książce na temat relacji rasowych, ale też seksualnych, przez "Złoty notes", po uważaną przez wiele osób za jej najwybitniejszą książkę - jej autobiografii - powiedziała Kazimiera Szczuka.

- To właśnie w historii własnego życia spisanej przez Lessing znajdujemy większość jej motywów literackich, ale w formie nieprzetworzonej, tam też możemy prześledzić całą jej drogę - od malutkiej białej dziewczynki na rodezyjskiej farmie, przez kobietę, która znalazła się w Londynie w epoce wielkich przemian obyczajowych, po dojrzałą, zdystansowana pisarkę. Lessing dokonała niesamowitej pracy opisywania, jak zmieniał się świat w XX wieku. Podjęła dorobek XIX-wiecznej epiki nasycając ją nowatorskimi, współczesnymi tematami - dodała Szczuka.

- Lessing wiązana była z feminizmem, choć właściwie każda pisarka, poetka jest w pewnym sensie feministką. Lessing wiązana była z feminizmem jako autorka "Złotego notesu" uważanego za jedną z "biblii" współczesnego feminizmu. Fascynującą książką jest też "Piąte dziecko". Jej twórczość to wielki, epicki zapis XX wieku, ale dokonany z kobiecego punktu widzenia, od strony kobiet, ich miejsca w społeczeństwie, ich wyborów, decyzji, zdobywania wolności i pewnego rodzaju goryczy, która tej wolności towarzyszy. To była silna, wielka postać. Bardzo lubię też takie jej powieści jak "Dobra terrorystka", dość bezwzględny rozrachunek z nową lewicą, dający wgląd mechanizmy działań społecznych, działalności grupowej, podszewkę działania zbiorowości - powiedziała Szczuka.

Doris Lessing urodziła się 22 października 1919 roku w Bakhtaran w Iranie. Jej ojciec - Alfred Cook Taylor był kapitanem armii brytyjskiej, matka - pielęgniarką. W 1925 roku rodzina przeniosła się do Południowej Rodezji (obecnie Zimbabwe). Lessing opisała swoje dzieciństwo na afrykańskiej farmie w autobiografii "Pod skórą" z 1994 r. Przyszła pisarka chodziła do szkoły w Salisbury, formalną edukację zakończyła w wieku 14 lat. Potem pracowała m.in. jako telefonistka, stenograf, dziennikarka.

W 1939 roku Lessing poślubiła Franka Charlesa Wisdoma, z którym miała syna Johna i córkę Jean. Para rozwiodła się w 1943 roku. Dwa lata później Doris wyszła za Gottfrieda Lessinga, pochodzącego z Niemiec żydowskiego emigranta. Razem zaangażowali się w działalność Southern Rhodesian Labour Party (Partia Pracy Południowej Rodezji). Po drugim rozwodzie w 1949 roku Lessing wyjechała z synem z drugiego małżeństwa Peterem do Londynu, gdzie mieszkała do śmierci.

Lessing zadebiutowała jako pisarka w 1950 roku powieścią "Trawa śpiewa", opowiadającą o związku pomiędzy żoną białego farmera i jej czarnym służącym. To zarówno romans, jak i studium rasowych konfliktów na południu Afryki. W latach 1952 - 1956 Lessing była członkiem brytyjskiej partii komunistycznej i angażowała się w działania przeciwko zbrojeniom nuklearnym. Jej krytycyzm wobec polityki wewnętrznej RPA spowodował, że w latach 1956 -1995 pisarka miała zakaz wjazdu do tego kraju.

Po krótkiej wizycie w Zimbabwe w 1956 roku, także w tym kraju Lessing stała się "personą non grata". Kraj dzieciństwa pisarka ponownie odwiedziła dopiero w 1982 roku, co opisała w książce "African Laughter: Four Visits to Zimbabwe" (1992).

Na poły autobiograficzna seria powieści "Children of Violence" (ukazywały się w latach 1952-1969), nazywanej od imienia głównej bohaterki serią o Marcie Quest, także rozgrywa się głównie w Afryce. Ta opowieść o dojrzewaniu kobiety uważana jest za jedną z pierwszych powieści o emancypacji kobiet. W tej powieść Lessing stworzyła kobiecy odpowiednik XIX-wiecznego bildungsroman.

Powieścią "Złoty notes" (1962) Lessing zyskała uznanie w kręgach feministycznych. Powieść została uznana za pionierską pracę przedstawiającą stosunki pomiędzy kobietami a mężczyznami w wieku XX. Ta powieść zawiera wycinki z prasy, opisy filmów, snów i dzienników. Anna Wulf - główna bohaterka pisze o Afryce, polityce, komunistach, swoich związkach z mężczyznami.

W latach 60. Lessing odkryła i zaangażowała się w działalność Idries Shah's School of Sufizm. Jej fascynacja sufizmem - odłamem islamu - zaowocowała tomem esejów "Sufizm in Time Bites" (2004). W latach 70. pisarka zwróciła się w stronę fantastyki: W serii "Canopus in Argos: Archives" przedstawia świat po wojnie atomowej, odradzającą się społeczność ludzką. Z kolei "Dobra terrorystka" z 1985 roku to satyryczny obraz współczesnego społeczeństwa, opętanego żądzą kontroli każdego fragmentu rzeczywistości.

Inne ważne powieści Lessing to "Piąte dziecko" oraz "Podróż Bena" - psychologiczne thrillery, połączone postacią głównej bohaterki. Rodzi ona dramatycznie nieprzystosowane, agresywne i silne dziecko, które wprowadza chaos i rozbija życie rodzinne. To powieść o macierzyństwie, jako pułapce, która potrafi zrujnować życie, o tym, że rodzenie dzieci to nie zabawa, tylko poważna odpowiedzialność. "Pamiętnik przetrwania" z 1974 roku to z kolei surrealistyczna wizja upadku dzisiejszej cywilizacji.

W opinii publicznej pisarka stała się symbolem sprzeciwu wobec rasizmu i apartheidu w RPA. Określana często jako lewicowa pisarka i feministka, nie zgadzała się z tym "zaszufladkowaniem", twierdząc, że jej dzieło - ponad 40 książek - jest psychologiczną analizą człowieka i jego otoczenia. W 1999 r. odrzuciła przyznany jej przez królową Elżbietę II tytuł Damy Imperium Brytyjskiego. Stwierdziła, że "nie ma przecież żadnego imperium".

Doris Lessing była jedenastą kobietą, która otrzymała literackiego Nobla i najstarszą jak dotąd laureatką tej nagrody. W chwili jej otrzymania miała 88-lat. "Noblistka jest autorką, której epicka proza jest wyrazem kobiecych doświadczeń. Przedstawia je z pewnym dystansem, sceptycyzmem, ale też z ogniem i wizjonerską siłą" - napisano w uzasadnieniu werdyktu. Sekretarz Szwedzkiej Akademii, Horace Engdahl powiedział, że twórczość Lessing wywarła wielki wpływ na całe pokolenie pisarzy. "Otworzyła nowe pola doświadczenia literackiego, na przykład temat kobiecej seksualności" - dodał sekretarz Szwedzkiej Akademii.