Zmarła Doris Lessing, brytyjska laureatka literackiej Nagrody Nobla

Szczuka: to była silna, wielka postać

- Lessing była kronikarką XX wieku, akuszerką, obserwatorką i uczestniczką wielkiej przemiany obyczajowej, która się w tym czasie wydarzyła. Opisywała rewolucję lewicową, ale też rewolucję duchową, moralną XX wieku. To zaczęło się już od jej pierwszej powieści - "Trawa śpiewa" - niesamowicie intensywnej, intymnej książce na temat relacji rasowych, ale też seksualnych, przez "Złoty notes", po uważaną przez wiele osób za jej najwybitniejszą książkę - jej autobiografii - powiedziała Kazimiera Szczuka.

- To właśnie w historii własnego życia spisanej przez Lessing znajdujemy większość jej motywów literackich, ale w formie nieprzetworzonej, tam też możemy prześledzić całą jej drogę - od malutkiej białej dziewczynki na rodezyjskiej farmie, przez kobietę, która znalazła się w Londynie w epoce wielkich przemian obyczajowych, po dojrzałą, zdystansowana pisarkę. Lessing dokonała niesamowitej pracy opisywania, jak zmieniał się świat w XX wieku. Podjęła dorobek XIX-wiecznej epiki nasycając ją nowatorskimi, współczesnymi tematami - dodała Szczuka.

- Lessing wiązana była z feminizmem, choć właściwie każda pisarka, poetka jest w pewnym sensie feministką. Lessing wiązana była z feminizmem jako autorka "Złotego notesu" uważanego za jedną z "biblii" współczesnego feminizmu. Fascynującą książką jest też "Piąte dziecko". Jej twórczość to wielki, epicki zapis XX wieku, ale dokonany z kobiecego punktu widzenia, od strony kobiet, ich miejsca w społeczeństwie, ich wyborów, decyzji, zdobywania wolności i pewnego rodzaju goryczy, która tej wolności towarzyszy. To była silna, wielka postać. Bardzo lubię też takie jej powieści jak "Dobra terrorystka", dość bezwzględny rozrachunek z nową lewicą, dający wgląd mechanizmy działań społecznych, działalności grupowej, podszewkę działania zbiorowości - powiedziała Szczuka.

Matka, żona, pisarka

Doris Lessing urodziła się 22 października 1919 roku w Bakhtaran w Iranie. Jej ojciec - Alfred Cook Taylor był kapitanem armii brytyjskiej, matka - pielęgniarką. W 1925 roku rodzina przeniosła się do Południowej Rodezji (obecnie Zimbabwe). Lessing opisała swoje dzieciństwo na afrykańskiej farmie w autobiografii "Pod skórą" z 1994 r. Przyszła pisarka chodziła do szkoły w Salisbury, formalną edukację zakończyła w wieku 14 lat. Potem pracowała m.in. jako telefonistka, stenograf, dziennikarka.

W 1939 roku Lessing poślubiła Franka Charlesa Wisdoma, z którym miała syna Johna i córkę Jean. Para rozwiodła się w 1943 roku. Dwa lata później Doris wyszła za Gottfrieda Lessinga, pochodzącego z Niemiec żydowskiego emigranta. Razem zaangażowali się w działalność Southern Rhodesian Labour Party (Partia Pracy Południowej Rodezji). Po drugim rozwodzie w 1949 roku Lessing wyjechała z synem z drugiego małżeństwa Peterem do Londynu, gdzie mieszkała do śmierci.

Persona non grata

Lessing zadebiutowała jako pisarka w 1950 roku powieścią "Trawa śpiewa", opowiadającą o związku pomiędzy żoną białego farmera i jej czarnym służącym. To zarówno romans, jak i studium rasowych konfliktów na południu Afryki. W latach 1952 - 1956 Lessing była członkiem brytyjskiej partii komunistycznej i angażowała się w działania przeciwko zbrojeniom nuklearnym. Jej krytycyzm wobec polityki wewnętrznej RPA spowodował, że w latach 1956 -1995 pisarka miała zakaz wjazdu do tego kraju.

Po krótkiej wizycie w Zimbabwe w 1956 roku, także w tym kraju Lessing stała się "personą non grata". Kraj dzieciństwa pisarka ponownie odwiedziła dopiero w 1982 roku, co opisała w książce "African Laughter: Four Visits to Zimbabwe" (1992).

Na poły autobiograficzna seria powieści "Children of Violence" (ukazywały się w latach 1952-1969), nazywanej od imienia głównej bohaterki serią o Marcie Quest, także rozgrywa się głównie w Afryce. Ta opowieść o dojrzewaniu kobiety uważana jest za jedną z pierwszych powieści o emancypacji kobiet. W tej powieść Lessing stworzyła kobiecy odpowiednik XIX-wiecznego bildungsroman.

Powieścią "Złoty notes" (1962) Lessing zyskała uznanie w kręgach feministycznych. Powieść została uznana za pionierską pracę przedstawiającą stosunki pomiędzy kobietami a mężczyznami w wieku XX. Ta powieść zawiera wycinki z prasy, opisy filmów, snów i dzienników. Anna Wulf - główna bohaterka pisze o Afryce, polityce, komunistach, swoich związkach z mężczyznami.

Fascynacja sufizmem

W latach 60. Lessing odkryła i zaangażowała się w działalność Idries Shah's School of Sufizm. Jej fascynacja sufizmem - odłamem islamu - zaowocowała tomem esejów "Sufizm in Time Bites" (2004). W latach 70. pisarka zwróciła się w stronę fantastyki: W serii "Canopus in Argos: Archives" przedstawia świat po wojnie atomowej, odradzającą się społeczność ludzką. Z kolei "Dobra terrorystka" z 1985 roku to satyryczny obraz współczesnego społeczeństwa, opętanego żądzą kontroli każdego fragmentu rzeczywistości.

Inne ważne powieści Lessing to "Piąte dziecko" oraz "Podróż Bena" - psychologiczne thrillery, połączone postacią głównej bohaterki. Rodzi ona dramatycznie nieprzystosowane, agresywne i silne dziecko, które wprowadza chaos i rozbija życie rodzinne. To powieść o macierzyństwie, jako pułapce, która potrafi zrujnować życie, o tym, że rodzenie dzieci to nie zabawa, tylko poważna odpowiedzialność. "Pamiętnik przetrwania" z 1974 roku to z kolei surrealistyczna wizja upadku dzisiejszej cywilizacji.

"Nie" dla rasizmu

W opinii publicznej pisarka stała się symbolem sprzeciwu wobec rasizmu i apartheidu w RPA. Określana często jako lewicowa pisarka i feministka, nie zgadzała się z tym "zaszufladkowaniem", twierdząc, że jej dzieło - ponad 40 książek - jest psychologiczną analizą człowieka i jego otoczenia. W 1999 r. odrzuciła przyznany jej przez królową Elżbietę II tytuł Damy Imperium Brytyjskiego. Stwierdziła, że "nie ma przecież żadnego imperium".

Literacki Nobel

Doris Lessing była jedenastą kobietą, która otrzymała literackiego Nobla i najstarszą jak dotąd laureatką tej nagrody. W chwili jej otrzymania miała 88-lat. "Noblistka jest autorką, której epicka proza jest wyrazem kobiecych doświadczeń. Przedstawia je z pewnym dystansem, sceptycyzmem, ale też z ogniem i wizjonerską siłą" - napisano w uzasadnieniu werdyktu. Sekretarz Szwedzkiej Akademii, Horace Engdahl powiedział, że twórczość Lessing wywarła wielki wpływ na całe pokolenie pisarzy. "Otworzyła nowe pola doświadczenia literackiego, na przykład temat kobiecej seksualności" - dodał sekretarz Szwedzkiej Akademii.