Wielki Piątek prawosławnych i innych obrządków wschodnich

Największe skupiska prawosławnych są w województwie podlaskim. Święta w tym terminie obchodzą też m.in. prawosławni i grekokatolicy z Podkarpacia.

W Wielki Piątek w cerkwiach nie jest sprawowana liturgia eucharystyczna. Wczesnym popołudniem odbywają się procesje, potem nabożeństwa i adoracja Grobu Pańskiego. Symbolizuje go we wschodniej tradycji płaszczanica (lub, w innej pisowni: płaszczenica), wystawiany uroczyście na środku świątyni całun z ikoną przedstawiającą Chrystusa w grobie.

Płaszczanica leży na tzw. świętym prestole (stoliku), a wierni oddają jej cześć, kłaniając się i całując ikonę.

W Białymstoku głównym uroczystościom Wielkiego Piątku przewodniczy w katedrze św. Mikołaja biskup supraski Grzegorz. Ordynariusz prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej abp Jakub przewodniczy bowiem delegacji polskiej Cerkwi, która udała się w piątek do Jerozolimy po św. Ogień.

Zgodnie z wielowiekową tradycją, w Wielką Sobotę w Bazylice Grobu Pańskiego w Jerozolimie ma miejsce "cud świętego ognia", który zstępuje na Grób Pański. Delegacja polskiej Cerkwi ma wrócić do kraju wieczorem w Wielką Sobotę, w nocy ogień ma trafić m.in. do białostockiej katedry prawosławnej.

W Kościele wschodnim nie praktykuje się umieszczania przy Grobie Pańskim elementów świeckich. Pojawiają się jedynie świece i kwiaty.

Adoracja potrwa całą noc z piątku na sobotę. Niektórzy wierni są w świątyni przez cały ten czas. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa wszyscy wierni zostawali na nocnych modlitwach przy płaszczanicy, a wczesnym rankiem, by nie odchodzili do domów, duchowni rozdawali im chleb i wino, by mogli zaspokoić głód.

Wielki Piątek oznacza w chrześcijaństwie ukrzyżowanie Chrystusa, jego śmierć i złożenie do grobu. Śmierć Jezusa na krzyżu uważana jest za początek zmartwychwstania. Według tradycji prawosławnej, Syn Boży zstąpił wówczas do piekieł, by zabrać swoją własność - dusze zmarłych. Dlatego w prawosławnej ikonografii zmartwychwstanie jest często malowane jako zstąpienie do piekieł.

Żadna ikona paschalna nie przedstawia samego momentu zmartwychwstania. Prezentują np. Chrystusa stojącego na obłoku na wprost opuszczonego miejsca pochówku, a po jego stronach śpiących żołnierzy lub pierwszych świadków zmartwychwstania Chrystusa - kobiety, które przyniosły mirrę, by namaścić jego ciało. Nie ma w Cerkwi tradycji Drogi Krzyżowej.

W Wielki Piątek obrządków wschodnich, podobnie jak u katolików, obowiązuje ścisły post. Zaleca się nawet zupełne powstrzymywanie się od posiłków aż do wieczora. W niektórych rodzinach, gdzie post jest ściśle przestrzegany, kolacja w Wielki czwartek była ostatnim większym posiłkiem aż do wielkanocnego śniadania.

Prawosławni hierarchowie szacują, że w Polsce jest ok. 550-600 tysięcy wiernych Cerkwi. Przyjmuje się, że połowa z nich mieszka w woj. podlaskim, m.in. w Białymstoku, Hajnówce, Bielsku Podlaskim i Siemiatyczach. Na Podkarpaciu mieszka kilkanaście tysięcy prawosławnych i grekokatolików.