Armia Czerwona zajmuje Warszawę
17 stycznia 1945 roku, do Warszawy weszły wojska radzieckie i oddziały 1. Armii Wojska Polskiego. Walki o opanowanie miasta trwały zaledwie kilka godzin, gdyż dowództwo niemieckie, obawiając się okrążenia, wycofało większość swoich sił ze stolicy. Dwa dni później, 19 stycznia, wojska polskie i sowieckie wzięły udział w defiladzie na gruzach stolicy. W lewobrzeżnej Warszawie zburzonych było 85 proc. budynków. Nie było mostów, infrastruktury technicznej, budynków użyteczności publicznej, a także wielu zabytków. Ruiny były naszpikowane minami. Miasto sprawiało wrażenie wyludnionego, jednak w zburzonych domach ukrywało się około tysiąca osób, nazwanych "warszawskimi robinsonami".
W okresie PRL, 17 stycznia był obchodzony jako Dzień Wyzwolenia Warszawy, a komunistyczna propaganda utrzymywała, że wojska radzieckie położyły wielkie zasługi dla miasta. Ustanowiony przez Rosjan w 1945 roku Medal za Wyzwolenie Warszawy otrzymało ponad 620 tysięcy osób, w tym żołnierze 1. Armii Wojska Polskiego.
Dopiero po 1990 roku do głosu doszli historycy, którzy podkreślali, że żołnierze sowieccy mogli wyzwolić stolicę w 1944 roku, gdy trwało Powstanie Warszawskie. W publicznej dyskusji pojawiły się do dziś żywe opinie, że 17 stycznia 1945 roku nastąpiła zamiana okupacji hitlerowskiej na radziecką.
Po zajęciu Warszawy rozpoczęto jej rozminowywanie i budowę mostu pontonowego na Wiśle. Warszawiacy zaczęli powracać do miasta. Do końca stycznia 1945 roku pomimo braku mieszkań, żywności, opału, oświetlenia i komunikacji, ludność stolicy wzrosła o 12 tysięcy osób. Już w marcu wśród ruin działały pierwsze kawiarenki. Miasto nazywane przed wojną "Paryżem północy" wracało do życia.
Wojska radzieckie zbliżyły się do Warszawy w sierpniu 1944 roku. Armia Czerwona miała wówczas wielokrotną przewagę nad wojskami niemieckimi. Stalinowska propaganda w 1944 roku zapowiadała rychły szturm na stolicę Polski, celowo podtrzymywała tę wersję jeszcze w połowie września. Jednak, zgodnie z polityczną decyzją Józefa Stalina, powstańcy nie otrzymali wsparcia od stojących po drugiej stronie Wisły oddziałów sowieckich. 2 października Powstanie Warszawskie upadło.
Dopiero w połowie stycznia 1945 roku znad Wisły ruszyła ofensywa wojsk radzieckich. Uderzenia nad Wisłą i Narwią doprowadziły do przerwania niemieckich linii obrony. W tej sytuacji dowództwo Wehrmachtu nakazało odwrót 46. Korpusowi Pancernemu, który zgodnie z pierwotnym planem miał się bronić w ruinach Warszawy. Dzięki temu jednostki 2. i 6. dywizji Wojska Polskiego, poza stoczeniem walk ulicznych, nie napotkały na poważniejszy opór. 17 stycznia oddziały 1. Armii Wojska Polskiego zajęły Warszawę w ciągu jednego dnia.
Operacja warszawska trwała od 14 do 17 stycznia. Brały w niej udział: 1 Armia Wojska Polskiego oraz 47. i 61. Armia 1 Frontu Białoruskiego. Była ona częścią wielkiej ofensywy rozpoczętej przez Armię Czerwoną 12 stycznia 1945 roku, nazwanej operacją wiślańsko-odrzanską. Obie armie sowieckie - 61. działająca z przyczółka warecko-magnuszewskiego oraz 47. nacierająca od strony Modlina, uderzyły w kierunku Błonia oskrzydlając Warszawę z północnego i południowego zachodu. Jednak już wcześniej niemieckie Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych wydało rozkaz wycofania głównych sił z Warszawy. W mieście pozostały jedynie bataliony osłonowe.
