Spór o wypowiedź rosyjskiego ambasadora. To prowokacja Kremla?

Teoria o celowym wywołaniu skandalu przez rosyjską ambasadę była kilkukrotnie wyrażana przez komentujących dyplomatyczne spięcie polityków. Mówili o tym m.in. były prezydent Aleksander Kwaśniewski i były premier Włodzimierz Cimoszewicz. Według tej teorii, wypowiedź ambasadora Andriejewa, wygłoszona niedługo po decyzji o usunięciu pomnika sowieckiego generała Iwana Czerniachowskiego w Pieniężnie, była próbą wywołania w Polsce gwałtownej antyrosyjskiej reakcji. W ten sposób Rosja miałaby dążyć do zdyskredytowania polskiego stanowiska w sprawie Ukrainy – szczególnie w kontekście coraz wyraźniejszych sygnałów sugerujących ocieplenie stosunków Zachodu z Rosją - jako efektu polskiej „rusofobii”. Nie byłby to pierwszy przypadek wykorzystywania przez Kreml historycznych sporów do swoich interesów. Być może najpoważniejszym przykładem takiego zachowania był ten z 2007 roku z Estonii. Decyzja o przeniesieniu z centrum Tallinna posągu „Brązowego Żołnierza”, za sprawą eskalacji kontrowersji przez Rosję, przerodziła się
w ostry dyplomatyczny spór. Doszło wtedy do zamieszek z udziałem rosyjskojęzycznej ludności Estonii oraz zmasowanego ataku rosyjskich hakerów na estońską sieć.

Zdaniem dra Janusza Sibory, historyka dyplomacji i badacza protokołu dyplomatycznego, także ta najnowsza historyczna kontrowersja mogła być motywowana politycznie. - Niewątpliwie celem tej wypowiedzi było odwrócenie uwagi naszej dyplomacji od spraw ważnych. Chodzi o to, by ta machina dyplomatyczna gorzej działała – mówi ekspert w rozmowie z WP. Dodaje że pośrednim dowodem na to, iż sprawa ma związek z rozgrywką o normalizację stosunków z Zachodem jest zupełnie inne zachowanie Rosjan względem Niemców. Podczas gdy rosyjska dyplomacja toczyła spór z Polską, w Moskwie przyjęto niemiecką delegację przewodzoną przez wiceszefa Bundestagu Edegarda Buhlmana i ministra-sekretarza stanu ds. stosunków z Rosją Gernota Erlera, którzy przyjechali na obchody 10-lecia istnienia Niemieckiego Instytutu Historycznego w Moskwie.

- Podczas spotkania z Rosjanami ustalono, że w Poczdamie spotka się ok. 200 notabli i historyków z obu stron w ramach tzw. dialogu petersburskiego. Rosji chodzi więc o to, by otworzyć te kanały dyplomatyczne i te kanały dialogu między elitami, które są dla niej wygodne, a zamknąć ten, na którym jej nie zależy i z czego może mieć korzyść - dowodzi Sibora.

Jednak zdaniem Łukasza Adamskiego z Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, wypowiedź Siergieja Andriejewa nie musiała być efektem celowej „wrzutki” rosyjskiej dyplomacji.

- Nie można wykluczyć, że taki był cel tej wypowiedzi, ale może być też tak, że rosyjscy dyplomaci są w pewnym sensie „ofiarami” historycznej indoktrynacji, prowadzonej najpierw przez Rosję sowiecką, a później putinowską. Być może pod jej wpływem ambasador rzeczywiście uważał, że Polska jest współodpowiedzialna za II wojnę światową – mówi ekspert w rozmowie z WP. Adamski zauważa jednak, że jeśli skandaliczna wypowiedź Andriejewa była przemyślanym zabiegiem rosyjskiej dyplomacji, to zakończył się on fiaskiem.

- Ta wypowiedź odbiła się w świecie bardzo szerokim echem i została przyjęta jednoznacznie negatywnie. Widać było, że ten rewizjonizm historyczny i ten rosyjski negacjonizm nie znalazł zrozumienia w świecie – tłumaczy analityk. Być może Rosja uznała, że tym razem przesadziła, bo widać było, że w pewnym momencie Rosjanom przestało zależeć na przedłużaniu tego konfliktu z Polską. Świadczyła o tym wypowiedź rzeczniczki rosyjskiego MSZ Marii Zacharowej, którą odebrałem jako tonującą napięcie, a potem wycofanie się do pewnego stopnia ze swoich tez samego ambasadora – dodaje.

Także zdaniem Sibory rosyjska prowokacja nie zakończyła się dla Rosji tak, jak na to liczyła Moskwa. Jak podkreśla badacz, reakcja polskiego rządu była dość wyważona, a pod pewnymi względami - nawet łagodna.

- Warto zwrócić uwagę na stanowisko polskiego MSZ. Jest w nim mowa o niemieckiej agresji, ale już inwazja Związku Radzieckiego nazwana jest mianem „wtargnięcia”, a nie „agresji”. Moim zdaniem był to celowy zabieg, szczególnie że Rosjanie w przeszłości burzyli się na to określenie – zauważa Sibora.

Nic jednak nie wskazuje na to, by spór z ambasadorem Andriejewem był ostatnim rozdziałem w dziejach polsko-rosyjskich kłótni o historię.

- Obawiam się, że do takich napięć i takich sporów o historię będzie jeszcze dochodziło wielokrotnie, bo istotą polityki historycznej reżimu Putina jest minimalizowanie zbrodni stalinowskich i przedstawianie Związku Sowieckiego jako „normalnego” państwa z wielkimi osiągnięciami. A było to państwo totalitarne, bandyckie – mówi Adamski. - Zresztą sam Związek Sowiecki uważał, że nie musi, jako podmiot z gruntu inny niż państwa „burżuazyjne”, przestrzegać „burżuazyjnych” norm prawa międzynarodowego - dodaje.

**Zobacz również: Joanna Staniszkis: Wypowiedź była prowokacją

**