Skarby ukryte w ruinie. Piękny pałac odzyskał dawny blask

Pałac w Baranowicach dziś jest jedną z największych wizytówek górnośląskiego miasta Żory. Pod koniec lutego br. oficjalnie zakończono prace. Za kilka miesięcy obiekt zostanie oddany do użytku mieszkańcom. Niewiele jednak brakowało, a zabytkowej budowli już by nie było. Przez lata popadała w ruinę. Uratować ją udało się być może w ostatniej chwili.

Przełomowy moment nastąpił w 2020 roku. To wtedy żorscy włodarze przekazali informację, że udało się pozyskać środki na jego generalny remont. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego przekazał na ten cel ponad 16 mln euro, a całość inwestycji zamknęła się w kwocie blisko 30 mln zł.

Pałac został wybudowany w XVII wieku, gdy Baranowice były jeszcze samodzielną wsią. Wtedy wykonano go w stylu barokowym, ale w pierwszej połowie XIX wieku dokonano znaczącej przebudowy w stylu klasycystycznym. Wówczas właścicielem pałacu był baron Emil von Durant. Nieruchomość tętniła życiem i nic nie wskazywało to, że przed nią bardzo trudne czasy.

W dwudziestoleciu międzywojennym obiekt trafił do spółki przemysłowej "Spadkobiercy Gieschego", a potem przejęli go Amerykanie. Po II wojnie światowej właścicielem pałacu została Huta Kościuszko. Potem utworzono w niej ośrodek wczasowy, a następnie szkołę, która funkcjonowała do lat 90. ubiegłego wieku. Problemy zaczęły się wraz z upadkiem komunizmu w Polsce.

Żorska perełka trafiła w ręce prywatnego właściciela, któremu najwidoczniej los pałacu był kompletnie obojętny. Tak zaczęły się problemy, które mogły zakończyć się katastrofą.

Pałac w Baranowicach z każdym rokiem coraz bardziej podupadał. Z czasem zamienił się w kompletną ruinę. Opustoszała nieruchomość przyciągała bezdomnych, którzy znaleźli w niej schronienie. W dodatku zainteresowali się nią lokalni dewastatorzy, a to, co można było sprzedać na złom, szybko zniknęło. Jakby tego było mało, na miejsce często wzywano straż pożarną z powodu podpaleń.

Władze miasta w końcu odzyskały pałac, ale nie było środków, aby sfinansować tak ogromną inwestycję. Mieszkańcy zdawali sobie sprawę, że zabytkowy obiekt lada moment może się zawalić i apelowali, aby jak najszybciej uratować to, co jeszcze z niego zostało. Na szczęście pozyskano europejskie środki, a kiedy można było rozpocząć prace budowalne, potwierdziło się, że pałac jest w opłakanym stanie.

- Niestety już po przystąpieniu do prac okazało się, że stan techniczny budynku jest gorszy niż można było wcześniej sądzić - znacznemu zniszczeniu uległy drewniane stropy, co niekorzystnie wpływało na konstrukcję całego budynku. Dlatego też decyzją nadzoru branży konstrukcyjnej oraz za zgodą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zadecydowano o zamianie stropów drewnianych na żelbetowe w systemie Rectolight. Ze względu na osłabienie konstrukcji cały budynek na czas remontu wymagał także spięcia ankrami, aby wzmocnić pękające ściany wewnętrzne oraz zewnętrzne i ustabilizować całą konstrukcję - mówi Wirtualnej Polsce Adrian Lubszczyk, naczelnik Wydział Promocji, Kultury i Sportu w Żorach.

- Pałac przeszedł kompleksową renowację - od fundamentów aż do dach. Nowe są instalacje, wnętrza, podłogi, w znacznej części tynki, elewacja, dach i całe otoczenie Pałacu - dodaje nasz rozmówca.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Pracy było mnóstwo, ale w jej trakcie były momenty, gdy serce zabiło szybciej. W pałacu odnaleziono wiele zabytkowych przedmiotów. Wszystkie zachowano, by kolejne pokolenia mogły zobaczyć, jak kiedyś się żyło. Największe poruszenie wywołał jednak fakt, że na wewnętrznych ścianach pozostały fragmenty zabytkowych polichromii.

- Podczas prac na ścianach wewnętrznych oraz stropach odkryto wiele fragmentów pięknych, zabytkowych polichromii. Część z nich ukrytych było pod kolejnymi warstwami farby, a inne odnaleziono na przykład na ściankach, które schowane były za innymi, domurowanymi później ścianami wewnętrznymi. Prace nie były łatwe, bo np. trzeba było wyburzyć niestabilną ścianę wewnętrzną, by odsłonić i zachować cenne zdobienia. Natomiast efekt finalny pokazuje, że warto było ponieść te wysiłki. Te polichromie, które mogły pozostać w swojej oryginalnej lokalizacji, zostały profesjonalnie zabezpieczone, natomiast inne elementy zostały w odpowiedni sposób zdemontowane i przekazane do pracowni konserwatorskiej. Tam zostały przeniesione na nowe podłoże, aby później na powrót ozdobić wnętrza pałacu - opowiada Lubszczyk.

Polichromie to najbardziej efektowne odkrycie, ale nie jedyne. W XVII-wiecznym pałacu zachowały się przedmioty, które były tam ukryte nawet przez setki lat. Dzięki temu możemy teraz zobaczyć, jak dawniej żyło się w tego typu miejscach.

- Są to głównie przedmioty codziennego użytku sprzed wieków, na przykład zdobiony widelec i fragmenty pięknej butelki, w której prawdopodobnie właściciele sprowadzali wodę zdrojową z dzisiejszej Kudowy-Zdroju. Są też fragmenty przeróżnych naczyń - od prostych, które mogły służyć na przykład do przechowywania żywności lub dla służby, po doskonale wykonane i bogato zdobione, z których korzystali zapewne zamożni właściciele rezydencji. Cennym znaleziskiem są też nowożytne monety. Podczas prac znaleziono też drewniane pale wbite w ziemię, które wskazują, że w sąsiedztwie pałacu teren był podmokły i konieczne było jego wzmacnianie i regulacja przed rozbudową pałacu. Badania dendrochronologiczne wykonane z próbki pobranej jednego z nich wskazały na datę ścięcia drzewa, wykorzystanego do palowania - 1787 rok - zdradza przedstawiciel żorskiego magistratu.

Pod koniec lutego tego roku zakończyły się prace remontowe wewnątrz pałacu. Obiekt jesienią ma zostać otwarty dla mieszkańców. Wciąż bowiem trwają pracę wokół pałacu w Baranowicach. Trzeba także wyposażyć pomieszczenia. Miasto ma konkretny plan, jak przywrócić życie zabytkowej budowli.

- Goście będą mogli odwiedzać pałac już jesienią. Otwarcie zaplanowano na drugą połowę września, a o dokładnym terminie będziemy oczywiście informowali. Pałac będzie pełnił funkcję kulturalną, będą w nim prowadzone różnego rodzaju zajęcia artystyczne i warsztaty. Dokładna oferta tych zajęć jest właśnie ustalana przez Miejski Ośrodek Kultury w Żorach, który będzie zarządzał tym obiektem. W Pałacu znajduje się też sala konferencyjna oraz strefa gastronomiczna - restauracja wraz z przeszklonym patio - mówi Lubszczyk.

Pałac z ruiny zamienił się w jedną z najpiękniejszych atrakcji Żor. To nie tylko zasługa samej budowli, ale także terenu, na którym jest położona. Do zabytkowej nieruchomości przynależy rozległy park. W nim z kolei możemy natrafić na kilkadziesiąt dębów, które mają setki lat i dziś są uznawane za pomniki przyrody.