Polacy, Węgrzy i Czesi o prawach podstawowych
Spośród obywateli państw wyszechradzkich najbardziej świadomi przysługujących im praw podstawowych są Węgrzy, najmniej - Czesi.
Wśród Polaków prawie jedna piąta nie potrafi spontanicznie wymienić żadnego z przysługujących jej praw podstawowych. Takie są wyniki badania instytutu GfK przeprowadzonego w ramach projektu „Agencja Praw Podstawowych – widoki z nowych państw członkowskich”.
19 proc. Polaków nie jest w stanie spontanicznie wymienić przysługujących im praw podstawowych. W Czechach odsetek ten jest niższy i wynosi 14 proc. Na Węgrzech znajomość praw podstawowych jest stosunkowo wysoka. We wszystkich krajach objętych badaniem respondenci najczęściej wymieniali prawo do wolności słowa , odpowiednio: w Polsce - 46 proc, w Czechach - 49 proc., na Węgrzech - 44 proc. Polacy poza wolnością słowa cenią sobie prawo do życia, godności i poszanowania osoby ludzkiej (35 proc.) a także prawo własności i prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, które wskazuje prawie jedna trzecia respondentów (26 proc.).
Mieszkańcom Czech prawa podstawowe kojarzą się przede wszystkim z prawem do wolności słowa, które zna niemal co drugi obywatel. Na kolejnym miejscu, podobnie jak w Polsce, choć zdecydowanie rzadziej wymieniane jest tu: prawo do życia, godności i poszanowania osoby ludzkiej (19 proc.) oraz prawo do udziału w wyborach (17 proc.).Co trzeci Węgier z kolei, zaraz za prawem do wolności słowa i prawem do życia, inaczej niż w przypadku pozostałych krajów, wskazuje na prawo do udziału w wyborach oraz prawo do własności.
Najrzadziej wymienianym prawem podstawowym we wszystkich trzech krajach było prawo do tajemnicy korespondencji i prywatności.
Sprzeciw wobec świadomego ograniczania prawMieszkańcy wszystkich krajów są generalnie niechętni ograniczaniu praw podstawowych w sytuacji zagrożenia. Poziom niechęci natomiast kształtuje się nieco inaczej w przypadku każdej z narodowości. Najwyższy poziom sprzeciwu wobec czasowego ograniczenia praw podstawowych deklarują mieszkańcy Węgier. Odsetek odpowiedzi „zdecydowanie nie był(a)bym skłonny(a) zaakceptować ograniczenia” w tym kraju w stosunku do większości rozpatrywanych praw przekracza 60 proc.Czesi w niewiele mniejszym stopniu sprzeciwiają się czasowemu ograniczaniu praw podstawowych w sytuacji zagrożenia. Minimum 50 proc. osób przy ponad połowie branych pod uwagę praw podstawowych „zdecydowanie nie byłoby skłonne zaakceptować” ich ograniczenia.Polacy w porównaniu z pozostałymi krajami wykazują się brakiem zdecydowanego sprzeciwu wobec czasowego ograniczania praw podstawowych. Przy żadnym z 14 branych pod uwagę praw podstawowych, odsetek osób, które zdecydowanie nie byłyby skłonne zaakceptować tego
typu ograniczeń nie przekracza 50 proc.Polacy zdecydowanie nie są skłonni zaakceptować ograniczenia prawa do życia, godności i poszanowania osoby ludzkiej oraz prawa zakazującego tortur i nieludzkiego postępowania (po 49 proc.). Najmniej zdecydowanie reagują w przypadku czasowego ograniczenia prawa do strajków (22 proc.) i prawa do wolności zgromadzania oraz stowarzyszania się (26 proc.).
66 proc. mieszkańców Czech i 60 proc. Węgrów uważa, że istnieje potrzeba powołania instytucji obserwującej przestrzeganie praw podstawowych. Deklaracje Polaków dotyczące tej kwestii dość znacząco odbiegają od pozostałych. W naszym kraju jedynie 39 proc. badanych jest za powołaniem tego typu instytucji.
Badanie społeczne „Prawa podstawowe” zostało przeprowadzone przez GfK na przełomie kwietnia i maja 2006 w trzech krajach środkowo-europejskich w ramach międzynarodowego projektu „Agencja Praw Podstawowych – widoki z nowych państw członkowskich” prowadzonego przez Centrum Stosunków Międzynarodowych we współpracy z Fundacją Konrada Adenauera oraz Komisją Europejską. Głównym celem badania była analiza znajomości praw podstawowych wśród mieszkańców Polski, Czech i Węgier. Badanie przeprowadzono na reprezentatywnej próbie dorosłych mieszkańców, liczba zrealizowanych wywiadów wyniosła odpowiednio: w Polsce (N=944), Czechach (N=932), na Węgrzech (N=982). Wyniki badania zostały zaprezentowane na konferencji pt. „System ochrony praw podstawowych w UE – rola Agencji Praw Podstawowych z punku widzenia nowych członków”, 23 października w hotelu Radisson w Warszawie.