Podstawowe informacje o Parlamencie Europejskim
W związku ze zbliżającymi się wyborami do Parlamentu Europejskiego, które odbędą się w Polsce po raz pierwszy 13 czerwca, podajemy podstawowe informacje dotyczące tego organu unijnego.
Parlament Europejski reprezentuje obecnie około 375 mln obywateli z 15 państw Unii. Liczy 626 deputowanych. Po czerwcowych wyborach ich liczba wzrośnie o 162 deputowanych - do 788, a PE będzie reprezentacją blisko 450 milionów ludzi z 25 krajów Europy. Polska będzie w nim reprezentowana przez 54 deputowanych.
Kolejne traktaty - w szczególności Traktat z Maastricht (1992) i Traktat Amsterdamski (1997) - zwiększyły wpływ i rozszerzyły zakres uprawnień europarlamentu. Dzięki temu z ciała doradczego Parlament Europejski przekształcił się stopniowo w parlament legislacyjny, wyposażony we władzę podobną do tej, jaką mają parlamenty narodowe.
Obecnie PE posiada trzy podstawowe uprawnienia: władzę ustawodawczą, uprawnienia budżetowe, uprawnienia kontroli władzy wykonawczej.
W procesie legislacyjnym Parlament Europejski zobowiązany jest do wspólnego działania z Radą UE (Ministrów). Dzięki tej procedurze współdecydowania, wiele poprawek wnoszonych przez parlament znajduje odbicie w prawie wspólnotowym, a żaden tekst nie może zostać przyjęty bez formalnej zgody Parlamentu Europejskiego oraz Rady Unii Europejskiej . Procedura współdecydowania jest obecnie jednym z najważniejszych uprawnień parlamentu.
Prawo do współdecydowania o budżecie jest dla Parlamentu Europejskiego ważnym instrumentem wyrażania politycznych priorytetów. W grudniu parlament uchwala budżet Unii na nadchodzący rok, przyznając jej niezbędne środki finansowe. Warunkiem wejścia budżetu w życie jest podpisanie go przez przewodniczącego PE.
Komisja Kontroli Budżetowej na bieżąco kontroluje prawidłowość i efektywność wykorzystania funduszy publicznych przewidzianych w budżecie. Zwalcza ona ewentualne przejawy niegospodarności i korupcji. Parlament co roku ocenia sposób wykorzystania funduszy przez Komisję Europejską przed udzieleniem jej absolutorium za wykonanie budżetu.
Parlament sprawuje demokratyczną kontrolę nad wszystkimi dziedzinami działalności Unii Europejskiej. Uprawnienie to, pierwotnie obejmujące jedynie ocenę działalności Komisji, zostało rozszerzone na Radę Ministrów, Radę Europejską oraz ciała odpowiedzialne za politykę zagraniczną i sprawy bezpieczeństwa. Parlament Europejski może powoływać tymczasowe komisje śledcze.
PE odgrywa kluczową rolę w procesie powoływania Komisji. Ma również prawo do odwołania Komisji. Wotum nieufności zmusza Komisję do podania się do dymisji. Do tej pory jeszcze się to nie zdarzyło, ale sama możliwość podjęcia takiego kroku jest potężną bronią polityczną.
Parlament na bieżąco sprawuje swoje funkcje kontrolne. Bada liczne przedkładane przez Komisję sprawozdania dotyczące wdrażania legislacji, wykonania budżetu i realizacji celów politycznych.
Rozszerzenie uprawnień parlamentu w sprawach budżetowych i ustawodawczych spowodowało umocnienie jego pozycji wobec Rady Ministrów. W szczególności procedura współdecydowania przyczyniła się do zrównania uprawnień ustawodawczych parlamentu i rady.
Członkowie europarlamentu od 1979 r. wyłaniani są w wyborach powszechnych, które odbywają się we wszystkich krajach członkowskich w tym samym czasie. Najbliższe wybory odbędą się w dniach 10-13 czerwca, w Polsce będzie to niedziela - 13 czerwca. Przestrzegana jest zasada nieogłaszania wyników w krajach, w których głosowano wcześniej, aż do zakończenia głosowania w krajach, które będą wybierały swych przedstawicieli jako ostatnie.
Nie ma dotychczas jednolitej ordynacji wyborczej do PE. Każdy kraj Unii Europejskiej głosuje zgodnie z własna ustawą, ale - mimo pewnych odmian - zawsze według systemu reprezentacji proporcjonalnej.
Do PE może kandydować osoba mająca czynne prawo wyborcze, która najpóźniej w dniu głosowania kończy 21 lat i od 5 lat stale zamieszkuje na terytorium przykładowo Polski lub innego państwa członkowskiego Unii. Kandydaci do PE muszą złożyć oświadczenie lustracyjne. Ustawa nie przewiduje jednak żadnych konsekwencji za fałszywe oświadczenia.
We wszystkich krajach Unii obowiązują zasady demokracji: czynne prawo wyborcze od 18 roku życia, równość pomiędzy mężczyznami i kobietami oraz tajność głosowania.
Jeśli poseł lub senator zostanie eurodeputowanym, musi zrzec się krajowego mandatu. Członek PE nie będzie mógł też zasiadać w instytucjach wspólnotowych, Radzie Ministrów oraz innych organach, o których mówi krajowa konstytucja.
Deputowani do PE nie mogą prowadzić pewnych rodzajów działalności zawodowej i pozostawać na określonych stanowiskach urzędniczych (np. sędziego, ministra lub dyrektora przedsiębiorstwa państwowego).
W PE posłowie zasiadają według przynależności do poszczególnych grup politycznych, a nie delegacji narodowych Obecnie europarlament ma siedem wielkich frakcji politycznych, ósmą stanowią posłowie niezrzeszeni. Grupy te to: Europejska Partia Ludowa (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejscy Demokraci (PPE-DE), Europejscy Socjaldemokraci (PSE), Europejscy Liberałowie i Demokraci (ELDR), Zieloni/Wolne Przymierze Europejskie (Verts/ALE), Zjednoczona Lewica Europejska/Nordycka Zielona Lewica (GUE/NGL), Unia na rzecz Europy Narodów (UEN), Grupa na rzecz Europejskich Demokracji i Różnorodności (EDD), Niezrzeszeni (NI).
W skład poszczególnych grup politycznych wchodzą deputowani z ponad stu narodowych partii politycznych.
Liczbę deputowanych z poszczególnych krajów określają traktaty unijne. Kadencja Parlamentu Europejskiego trwa 5 lat. Przewodniczący i wiceprzewodniczący są wybierani na połowę kadencji, czyli na 2,5 roku. Obecnie dobiega końca kadencja Irlandczyka Pata Coksa. Deputowani pracują w 19 komisjach parlamentarnych.
Deputowani do PE zbierają się raz w miesiącu na tygodniowych sesjach plenarnych w Strasburgu, a dodatkowe dwudniowe sesje odbywają się w Brukseli. Dwa tygodnie w miesiącu zarezerwowane są na obrady komisji parlamentarnych w Brukseli, gdzie łatwiej o kontakt z KE i Radą UE. Sekretariat PE znajduje się w Luksemburgu.
Te trzy miejsca pracy - mimo że główna siedziba europarlamentu znajduje się w Strasburgu - to efekt historycznego rozwoju UE.
Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) z siedzibą w Luksemburgu powołano do życia w Paryżu w 1951 roku. Na mocy Traktatu Rzymskiego z 1957 roku przekształciła się ona od 1 stycznia 1958 w Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) z siedzibą w Brukseli; w tym samym czasie powołano Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EWEA, pierwotnie znaną pod nazwą Euratom). Strasburg w 1952 roku stał się siedzibą Parlamentu Europejskiego - miasto to wybrano jako symbol francusko-niemieckiego pojednania.