Pisanka i inne wielkanocne symbole
Dekorowanie jaj oraz dzielenie się nimi - to nieodłączne elementy świąt wielkanocnych. Zwyczaj robienia pisanek ma bardzo długą tradycję. Zdobione ptasie jaja już w czasach starożytnych były symbolem życia, płodności i miłości.
W słowiańskich wierzeniach ludowych jajko to symbol pomyślności. Zakopane na polu w pierwszy dzień Wielkanocy miało zapewnić urodzaj, rzucone w ogień - gasić pożar, a wkopane pod budowany dom - zapewnić jego mieszkańcom szczęście i dostatek.
Wierzono, że wydmuszki położone pod drzewa owocowe spowodują obfite zbiory, dobrze też było toczyć jajko po grzbietach domowych zwierząt, by były dorodne i zdrowe.
Pisanki były też przydatne w nawiązywaniu więzów przyjaźni i miłości, odgrywały dużą rolę w kojarzeniu małżeństw. Związane były także z kultem zmarłych, składano je na grobach bliskich.
Wielkanocne jajko toczone po ludzkim ciele leczyło rozmaite dolegliwości - od przeziębienia po rany postrzałowe. Umycie się w wodzie z naczynia, w którym znajdowała się kraszanka, działało jak środek upiększający.
W obecnej tradycji uroczyste śniadanie wielkanocne poprzedza ceremonia dzielenia się poświęconym jajkiem oraz serdeczne życzenia radości, zdrowia i szczęścia w życiu rodzinnym, które składają sobie nawzajem uczestnicy święconego. Dzielenie się jajkiem przypomina przełamywanie opłatka na początku wieczerzy wigilijnej i wyraża Ś podobnie jak obrzęd bożonarodzeniowy Ś przyjaźń, miłość i życzliwość, a ponadto rzadko kiedy świadomie wypowiadane - życzenia płodności.
Zdobienie wielkanocnych jaj było niegdyś częścią przygotowań do świąt, które należało zakończyć najpóźniej w Wielkim Tygodniu. Greckie podanie z X w. autorstwo obyczaju malowania jaj przypisuje Marii Magdalenie, która dowiedziawszy się od Anioła o zmartwychwstaniu Jezusa, pobiegła do domu i tam zobaczyła, że wszystkie jaja zabarwiły się na czerwono. W innych legendach dotyczących jajek również pojawia się czerwień, jako kolor krwi związany z narodzinami życia.
Najpopularniejszą w Polsce metodą zdobienia jaj jest technika batikowa, czyli rysowanie gorącym woskiem wzorów, a następnie zanurzanie ich w barwniku. Wyskrobywanie wzorów ostrym narzędziem znane jest na terenach południowo-zachodnich. Naklejanie wycinanek z papieru rozpowszechniło się w okolicach Łowicza, zaś oklejanki z włóczki czy sitowia cieszą się popularnością na Kurpiach. Najrzadziej spotykaną metodą jest wytrawianie wzorów kwasem.
Jednobarwne jajka bez wzorów to malowanki, kraszanki lub byczki, zaś kolorowe, z wyskrobanymi motywami, noszą nazwę skrobanek lub rysowanek.
Dawniej używano tylko naturalnych barwników. Jajko zanurzone w wywarze z kory dębowej lub z łupin orzecha włoskiego było czarne; fioletowe - jeśli zanurzyło się je w wywarze z kwiatów malwy; różowe - gdy do barwienia użyło się soku z buraka.
Najstarsze polskie pisanki, pochodzące z końca X wieku, znalezione zostały przed laty podczas wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek, gdzie odkryto pozostałości grodu słowiańskiego. Wykonane zostały z wapienia. Rysowano na nich roztopionym woskiem wzór, a następnie wkładano je do barwnika - łupin cebuli lub ochry, które nadawały brunatnoczerwoną barwę.
Najstarsze znalezione pisanki na świecie pochodzą z sumeryjskiej Mezopotamii. Jako symbol Afrodyty jajko czczone było w starożytnej Grecji, w starożytnym Egipcie było atrybutem bogini Path. Według mitów indyjskich i filipińskich, z gigantycznego jaja powstał świat. (reb)
