Negocjacje izraelsko-palestyńskie: główne kwestie sporne

Kuratelę nad rozmowami sprawują Stany Zjednoczone, a ich rola nie ogranicza się jedynie do mediowania. USA będą wywierać presję na negocjujących, co w praktyce oznacza, że amerykańskie stanowisko jest równie ważne jak stanowiska Palestyńczyków i Izraela.

Pierwsza i najbardziej podstawowa różnica leży w tym, jak obie strony postrzegają swoją pozycję. Palestyńczycy nie mówią o konflikcie, tylko o izraelskiej okupacji. Mają poczucie, że stali się ofiarami kolonialnego przedsięwzięcia. Natomiast Izraelczycy żyją w poczuciu zagrożenia i w przekonaniu, że są otoczeni przez wrogów i dlatego nie myślą o obecnej sytuacji w kategoriach okupacji czy kolonizacji, tylko w kategoriach konfliktu dwóch stron.

Dlatego jedną z kluczowych kwestii podczas negocjacji jest to, żeby Izrael poczuł się bezpiecznie. Stany zdają sobie sprawę, że bez zapewnienia Izraelczykom poczucia bezpieczeństwa, negocjacje utkną w martwym punkcie. Prezydent USA Barack Obama praktycznie w każdym przemówieniu na temat Bliskiego Wschodu, zapewnia, że izraelskie bezpieczeństwo jest priorytetowe.

Strona izraelska uważa, że Palestyna powinna być państwem zdemilitaryzowanym. Poza tym Izrael liczy, że utrzyma swoją obecność w Dolinie Jordanu - przy granicy z Jordanią. Izrael obawia się, że niepodległe państwo palestyńskie może stać się strategicznym miejscem do atakowania państwa żydowskiego.

Palestyńczycy oczywiście niechętnie patrzą na kwestię demilitaryzacji i wykluczają izraelską obecność wojskową na swoim terytorium. Są za to skłonni zgodzić się na siły międzynarodowe. Poza tym proponują odwrotną od izraelskiej logikę: to właśnie trwałe rozwiązanie konfliktu i powstanie suwerennego państwa palestyńskiego zapewni Izraelowi bezpieczeństwo, bo główna przyczyna wrogości wobec Izraela - trwająca od dekad okupacja i poddanie milionów Palestyńczyków wojskowym rządom - zniknie.

Izrael powstał w 1948 r. na powierzchni blisko 80 proc. mandatowej Palestyny. W trakcie wojny, która towarzyszyła jego powstaniu około 700 tysięcy Palestyńczyków zostało wypędzonych lub uciekło. Dzisiaj ci uchodźcy wraz z potomkami to prawie pięć milionów ludzi rozrzuconych po obozach dla uchodźców na Bliskim Wschodzie.

Jak inni uciekinierzy, powołują się na prawo międzynarodowe i domagają się prawa powrotu do swoich domów. Izrael powrót uchodźców widzi jako "demograficzne samobójstwo", Palestyńczycy - jako święte prawo i kluczową część ich tożsamości. Izraelscy politycy nie raz zapewniali, że żaden uchodźca nie wróci. A jeśli już, to tylko na terytorium przyszłej Palestyny.

To kwestia bardzo symboliczna. I choć po różnych wypowiedziach i przeciekach z negocjacji prowadzonych w 2008 r. można się spodziewać, że władze Autonomii Palestyńskiej są skłonne pójść w tej sprawie na kompromis, dla palestyńskiej opinii publicznej to może być najtrudniejsze ustępstwo do zaakceptowania.

Po wojnie 1948 r., Strefa Gazy i Zachodni Brzeg wraz z przylegającą do niego Jerozolimą Wschodnią znalazły się pod kontrolą odpowiednio Egiptu i Jordanii. W trakcie wojny sześciodniowej w 1967 r. Izrael podbił te ziemie i rozpoczął trwającą do dziś okupację wojskową. To właśnie na tych terenach Palestyńczycy chcieliby utworzyć swoje państwo.

Ale - jak podkreśla strona palestyńska - problem stanowi pół miliona Izraelczyków, którzy z pomocą izraelskich władz stopniowo osiedlali się na Zachodnim Brzegu i w Jerozolimie Wschodniej przez ostatnie cztery dekady. Mieszkają w osiedlach rozrzuconych po Zachodnim Brzegu i tworzących półokrąg na wschodnim obrzeżu Jerozolimy.

Palestyńczycy chcieliby, żeby zdecydowana większość osiedli została ewakuowana, najlepiej wszystkie. Bardziej prawdopodobny jest scenariusz znany z poprzednich negocjacji: strony rozważą wymianę ziem.

Dla Izraela kwestia ewakuacji osiedli jest trudna, bo osadnictwo wspierały wszystkie kolejne rządy, od prawicowych po lewicowe. Najczarniejszy ze scenariuszy to wojna domowa w przypadku próby wysiedlenia pół miliona ludzi. Najpoważniejszy problem stanowią osiedla położone w środku Zachodniego Brzegu, których Izrael nie chce ewakuować: na północy osiedle Ariel, przylegające do palestyńskiego miasta Nablus, w centrum - Maale Adumim wraz ze strefą E1, której planowana zabudowa oznacza w praktyce przecięcie Zachodniego Brzegu na pół. To też jedno z największych osiedli, zamieszkane przez dziesiątki tysięcy ludzi.

W prawie międzynarodowym osiedla na terytoriach okupowanych są nielegalne i tego stanowiska trzyma się m.in. Unia Europejska, która w lipcu zakazała przyznawania grantów izraelskim podmiotom z siedzibą na terytoriach okupowanych. Również USA uznają osiedla za problem w procesie pokojowym.

Choć w oczach społeczności międzynarodowej Jerozolima Wschodnia jest tak samo okupowana jak reszta Zachodniego Brzegu, Izrael anektował tę część miasta i ogłosił Jerozolimę swoją niepodzielną stolicą. Społeczność międzynarodowa nie uznała aneksji i na znak protestu większość ambasad mieści się w Tel Awiwie, a nie w Jerozolimie, również amerykańska.

Palestyńczycy chcą, by Jerozolima Wschodnia stała się ich stolicą. Realnym kompromisem jest przekazanie starego miasta Jerozolimy, gdzie znajdują się święte miejsca judaizmu, islamu i chrześcijaństwa pod kuratelę międzynarodową albo wspólny zarząd obydwu stron.

Rzecz w tym, że w Jerozolimę Wschodnią otaczają izraelskie osiedla i bez ewakuacji niektórych, potencjalna palestyńska stolica pozostaje odcięta od reszty kraju. Dla Izraela zwrócenie Jerozolimy Wschodniej może być jedną z najtrudniejszych decyzji do przełknięcia.

Pozostaje jeszcze jedna kluczowa kwestia: punkt wyjścia dla zaczynających się właśnie negocjacji. Palestyńczycy chcą negocjować na podstawie granic sprzed 1967 r. - czyli zakładając, że państwo palestyńskie obejmie Strefę Gazy i Zachodni Brzeg wraz z Jerozolimą Wschodnią, z możliwością wymiany ziem. Izraelczycy nie zgadzają się, żeby te granice stanowiły podstawę negocjacji. Dopóki ta sprawa nie zostanie rozstrzygnięta, rozmowy o pozostałych kwestiach mogą nie ruszyć z miejsca.

Z Jerozolimy Ala Qandil, PAP