Nagrody PAN za najciekawsze badania w dziedzinie biologii w 2005 r.
Badaczka zegara biologicznego w układzie
nerwowym oraz naukowiec śledzący rozwój muszli u ślimaków żyjących
w epoce dinozaurów znaleźli się w gronie osób uhonorowanych w Warszawie przez Polską Akademię Nauk za
najciekawsze badania w dziedzinie biologii w ubiegłym roku.
Wydział Nauk Biologicznych PAN przyznał za rok 2005 nagrodę indywidualną i zespołową. Nagrodę indywidualną zdobyła prof. Elżbieta Pyza z Instytutu Zoologii UJ, za cykl publikacji poświęconych badaniom rytmiki dobowej. Jak wyjaśniła profesor, rytmy biologiczne, generowane przez wewnętrzny zegar biologiczny występują u wszystkich organizmów. Dzięki nim możliwe jest utrzymywanie rytmu aktywności i odpoczynku oraz synchronizacja tych procesów z cyklicznymi zmianami zachodzącymi w środowisku, jak na przykład dobowe zmiany dnia i nocy. Jako obiekt doświadczalny w badaniach nad zegarem biologicznym, prof. Pyza wykorzystuje muszki owocowe.
Nagrodę zespołową odebrały uczone z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, prowadzące pod kierunkiem prof. Hanny Strzeleckiej-Gołaszewskiej badania nad białkami motorycznymi, czyli takimi białkami, które biorą udział w procesie przekształcania w organizmie energii chemicznej na energię mechaniczną niezbędną dla ruchu organizmów żywych. Badaczki starają się wytłumaczyć, dlaczego komórki człowieka poruszają się, a mięśnie kurczą. Badają w tym celu dwa białka motoryczne - miozynę i aktynę. Jak wyjaśniła prof. Strzelecka-Gołaszewska, kiedy włókna złożone z cząsteczek tych białek przesuwają się wzdłuż siebie, inicjowany jest proces skurczu mięśni oraz procesy ruchu i podziału komórek.
Wydział przyznał dodatkowo dwa wyróżnienia. Dr. Andrzeja Kaima z Instytutu Paleobiologii PAN wyróżniono za szczególnie ciekawe badania nad zmianami ewolucyjnymi w budowie muszli ślimaków z ery mezozoicznej (230-65 mln lat temu), kiedy żyły dinozaury. Z kolei prof. Magdalenę Ralską-Jasiewiczową z Instytutu Botaniki PAN - za badania nad roślinnością w Polsce w okresie czwartorzędu (okres od ok. 1,8 mln lat temu do dziś), w epoce lodowcowej i polodowcowej.
Podczas uroczystości wręczenia nagród Wydziału o wynikach swoich badań opowiadali także biolodzy uhonorowani Nagrodami Prezesa Rady Ministrów, Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej oraz Komitetu Mikrobiologii PAN. Aż dwie z tych nagród zdobyła za rok 2005 prof. Zofia Kielan-Jaworowska z Instytutu Paleobiologii PAN. Doceniono ją za badania nad ewolucją ssaków w epoce dinozaurów, czyli w mezozoiku.
Jak podkreśliła profesor, mezozoik zwany jest "ciemnymi latami historii ssaków". Przez pierwsze 160 mln lat mezozoiku, czyli faktycznie przez dwie trzecie swojej historii, ssaki były bardzo małe - osiągały zazwyczaj wielkość myszy i prowadziły tylko nocny tryb życia, co było reakcją na ocieplenie się klimatu. Profesor przypomniała, że przodkami ssaków były gady zwane cynodontami, które pojawiły się w permie (280 - 230 mln lat temu).