Mohammed ElBaradei laureatem Pokojowej Nagrody Nobla

Nagrodę przyznano za zapobieganie wykorzystywaniu energii nuklearnej do celów militarnych oraz starania o możliwie najbezpieczniejsze wykorzystanie tej energii do celów pokojowych. "W okresie, kiedy groźba broni nuklearnej znów narasta, Norweski Komitet Noblowski pragnie podkreślić, że temu zagrożeniu trzeba stawić czoło przez możliwie jak najszerszą współpracę międzynarodową" - napisano w uzasadnieniu nagrody. "Ta zasada znajduje dziś najdobitniejszy wyraz w działalności MAEA i jej dyrektora generalnego. (...) To MAEA pilnuje, żeby energia nuklearna nie była używana do celów militarnych, a dyrektor generalny wyróżnia się jako nieustraszony adwokat nowych przedsięwzięć, mających na celu umocnienie reżimu (nierozprzestrzeniania broni nuklearnej)".

Norweski Komitet Noblowski wybrał laureatów spośród 199 kandydatów. MAEA i jej szef byli faworytami, obok organizacji japońskich "hibakusha" (tych, którzy przeżyli wybuchy bomb atomowych), z racji przypadającej w tym roku 60. rocznicy Hiroszimy i Nagasaki.

Do pokojowego Nobla typowano też dwóch Amerykanów - senatora Richarda Lugara i byłego senatora Sama Nunna - którzy zaangażowali się w demontaż broni nuklearnej w byłych republikach radzieckich, a także w zapobieganie dostaniu się takiej broni w ręce terrorystów.

Wśród kandydatów wymieniano byłego prezydenta Finlandii Martti Ahtisaariego. Był on jednym z głównych architektów porozumienia pokojowego między rządem indonezyjskim a separatystami z prowincji Aceh. Porozumienie podpisano w lipcu w Helsinkach. Wymieniano też prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenkę, dwie gwiazdy rocka: Bono i Boba Geldofa za ich walkę z ubóstwem, a także Mordechaja Vanunu, który wyjawił fakt posiadania przez Izrael broni atomowej.

Nagroda, którą jest medal, dyplom i czek na 10 mln koron szwedzkich (równowartość ok. 1 mln euro), jest wręczana 10 grudnia w Oslo, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla. MAEA jest międzyrządową organizacją, wchodzącą w struktury ONZ. Stoi na straży pokojowego wykorzystywania energii jądrowej. Jednym z jej zadań jest prowadzenie kontroli w krajach podejrzewanych o łamanie m.in. w Iranie i Libii.

ElBaradei stoi na czele MAEA od grudnia 1997 r. W czerwcu został powołany na trzecią kadencję. Przed objęciem najważniejszego stanowiska w MAEA, był przez 13 lat członkiem jej sekretariatu, a w 1993 r. został wicedyrektorem do spraw stosunków zewnętrznych.

ElBaradei wraz z Hansem Blixem, byłym szefem inspektorów rozbrojeniowych ONZ, wielokrotnie usiłował przekonać amerykańskiego prezydenta George'a Busha i jego sojuszników do pokojowego rozwiązania konfliktu w Iraku.

Mohamed ElBaradei urodził się w 1942 r. w Kairze. Ukończył studia prawnicze. W 1974 r. obronił doktorat z prawa międzynarodowego w New York University School of Law. W 1964 r. rozpoczął karierę w służbach dyplomatycznych jako członek misji egipskiej przy ONZ w Nowym Jorku oraz Genewie. Odpowiadał za sprawy polityczne i prawne. W latach 1974-78 został specjalnym asystentem ministra spraw zagranicznych. W 1980 r. porzucił karierę dyplomaty i przystąpił do pracy w programie prawa międzynarodowego ONZ. Jednocześnie na siedem lat związał się - jako wykładowca - z New York University School of Law. Uważana za najważniejsze międzynarodowe wyróżnienie Pokojowa Nagroda Nobla jest przyznawana za starania na rzecz pokoju na świecie. Fundatorem nagrody jest zmarły w 1896 r. wynalazca dynamitu - Szwed Alfred Nobel. W swoim testamencie powierzył norweskiemu parlamentowi coroczny wybór maksymalnie trzech osób lub organizacji za ich zasługi dla ludzkości. Zdobywcą nagrody powinien zostać ten, który czynił "największe
wysiłki na rzecz braterstwa między państwami, likwidacji lub rozbrojenia armii, a także organizacji lub prowadzenia konferencji pokojowych".

Zwycięzcę spośród zgłoszonych kandydatów wybiera powołany w 1901 r. przez norweski parlament pięcioosobowy Komitet Nobla. Szwedzki przemysłowiec nigdy nie wytłumaczył, dlaczego o wyborze "bohaterów pokoju" miał decydować norweski parlament, a nie któraś ze szwedzki instytucji, jak w przypadku innych "Nobli".

Dyrektor generalny Fundacji Nobla, Michael Sohlman, za najbardziej prawdopodobną hipotezę uważa tę, według której dla Alfreda Nobla norweski Storting bardziej od szwedzkich instytucji nadawał się do podjęcia decyzji w sprawie nagrody pokojowej. Storting podejmował się dużej liczby projektów (pokojowych), zajmował bardzo wyróżniające się miejsce wśród ruchów pacyfistycznych - mówił Sohlman. Możliwe też jest, że po prostu Nobel nie przewidział, iż unia personalna Królestwa Szwecji i Norwegii dobiegnie końca, co nastąpiło w 1905 r.

Peter Nobel, jeden z potomków szwedzkiego przemysłowca mówi, że rządzący wówczas Szwecją i Norwegią król Oskar II czuł się urażony tym, że to właśnie Norwegowie będą decydować o przyznaniu tej najbardziej prestiżowej nagrody. Wśród laureatów pokojowej nagrody Nobla jest jeden Polak - przywódca Solidarności, Lech Wałęsa - który nagrodę otrzymał w 1983 r. Poniżej lista laureatów tego przyznawanego od 1901 r. wyróżnienia w ostatnim dwudziestoleciu:

2004 - Wangari Maathai, kenijska działaczka ekologiczna.

2003 - Szirin Ebadi, irańska prawniczka i obrończyni praw człowieka.

2002 - Jimmy Carter, były prezydent USA, mediator w konfliktach.

2001 - w równych częściach: ONZ i jej sekretarz generalny Kofi Annan.

2000 - Kim Dae Dzung, prezydent Korei Południowej.

1999 - Międzynarodowa organizacja humanitarna Lekarze bez granic.

1998 - John Hume, przywódca Socjaldemokratycznej Partii Pracy, głównego ugrupowania północnoirlandzkich katolików, i David Trimble, szef Partii Unionistów Ulsteru (UUP), głównego ugrupowania protestanckiego.

1997 - Kampania na rzecz Zakazu Min Przeciwpiechotnych i jej koordynatorka, Jody Williams (USA).

1996 - katolicki biskup Carlos Filipe Ximenes Belo i Jose Ramos Horta, liderzy pokojowej walki o samostanowienie Timoru Wschodniego.

1995 - Organizacja Pugwash, działająca na rzecz rozbrojenia nuklearnego, oraz jej twórca, brytyjski fizyk polskiego pochodzenia Joseph Rotblat.

1994 - Jaser Arafat, przywódca Organizacji Wyzwolenia Palestyny, oraz przywódcy państwa Izrael - Szimon Peres i Icchak Rabin.

1993 - Nelson Mandela, przywódca Afrykańskiego Kongresu Narodowego i prezydent RPA Frederik Willem de Klerk.

1992 - działaczka indiańska Rigoberta Menchu z Gwatemali.

1991 - Aung San Suu Kyi, przywódczyni opozycji birmańskiej.

1990 - Michaił Gorbaczow, prezydent ZSRR.

1989 - 14. dalajlama (Tenzin Gyatso), religijny przywódca Tybetańczyków.

1988 - Siły pokojowe ONZ.

1987 - Oscar Arias Sanchez, prezydent Kostaryki, autor planu na rzecz ustanowienia pokoju w Ameryce Środkowej.

1986 - Elie Wiesel z USA, żydowski pisarz, więzień Auschwitz, promotor historycznej pamięci o Zagładzie.

1985 - Międzynarodowy ruch Lekarze Świata Przeciwko Wojnie Jądrowej, założony w 1980 roku, pod współprzewodnictwem Jewgienija Czazowa (ZSRR) i Bernarda Lowna (USA).

1984 - Desmond Mpilo Tutu, anglikański biskup z RPA, obrońca praw tamtejszej czarnej ludności.