Luka w akcyzie korzystna dla koncernu tytoniowego. Jak to możliwe?

Kilka dni temu Ministerstwo Finansów ogłosiło, że planuje objęcie akcyzą e-papierosów działających na zasadzie indukcji elektromagnetycznej. Rząd chce znowelizować uchwaloną w tym roku ustawę o podatku akcyzowym. Regulacja została wpisana do wykazu prac legislacyjnych rządu.

Oświadczenie to efekt korespondencji, którą od kilku tygodni prowadziliśmy z resortem finansów w sprawie luki w akcyzie - korzystnej dla koncernu Philip Morris (PMI). Wirtualna Polska dotarła do wewnętrznego pisma ministerstwa, który otwierał gigantowi drogę do lepszej pozycji na rynku e-papierosów. Dokument pochodzi z początku sierpnia i stoi w sprzeczności z komunikatem o nowelizacji przepisów.

Jeszcze miesiąc temu resort finansów stał na stanowisku, że wyrób PMI - w przeciwieństwie do podobnych produktów konkurencji - nie podlega nowej, drakońskiej stawce akcyzy. A gdy sprawa trafiła do mediów, resort nagle zmienił front i zapowiedział uszczelnienie ustawy.

Walka z "elektrykami" to jedna z najbardziej spektakularnych krucjat rządu Donalda Tuska. Początkowo prowadziło ją Ministerstwo Zdrowia, które chciało wprowadzić całkowity zakaz sprzedaży tzw. jednorazówek. "To urządzenia, które służą rozpoczęciu nałogu" - tłumaczył w lutym zeszłego roku wiceminister Wojciech Konieczny. Wtórowała mu była szefowa resortu zdrowia Izabela Leszczyna, obiecując ustawę "zabezpieczającą dzieciaki i młodzież do 18. roku życia".

Ostatecznie z zakazu nic nie wyszło, a temat przejęło Ministerstwo Finansów, które wprowadziło dodatkową akcyzę w wysokości 40 zł. Daniną objęto jednak nie tylko jednorazówki, ale także wymienne wkłady do e-papierosów, uznając że one także są osobnymi jednorazówkami. Wkład (inaczej pod lub kartridż) to po prostu ustnik składający się z grzałki i pojemnika na płyn.

I rzeczywiście, po wejściu ustawy ceny e-papierosów poszybowały w górę. Do niedawna za jednorazówkę trzeba było zapłacić ok. 35-40 zł a od 1 września, od kiedy obowiązuje dodatkowa danina, trzeba się liczyć z wydatkiem rzędu 90 zł. W przypadku wkładów jest równie drogo: pojedynczy pod kosztuje ok. 65-70 złotych. A dochodzi do tego jeszcze zakup za kolejne kilkadziesiąt złotych bazy, do której mocuje się wymienne wkłady.

Na rynku pojawił się jednak nowy produkt w zupełnie innej cenie. To e-papieros z wymiennymi wkładami produkcji Philipa Morrisa, jednego z największych koncernów tytoniowych na świecie. Cena: 39,90 zł za dwupak czyli ok. 20 zł za pojedynczy wkład.

Skąd tak niska cena? Jak ustaliła Wirtualna Polska, produkt Philipa Morrisa - zgodnie z interpretacją Ministerstwa Finansów - nie podlega dodatkowemu opodatkowaniu.

Dotarliśmy do wewnętrznego pisma resortu w tej sprawie. Dokument nosi datę 6 sierpnia i jest zatytułowany: "Definicje nowych wyrobów akcyzowych – zmiany przepisów stosowanych od lipca i sierpnia 2025 roku." Co prawda, nie pada w nim nazwa nowego e-papierosa, ale jest jasne, że pismo dotyczy właśnie jego. Urzędnicy opisują w nim mechanizm podgrzewania płynu metodą indukcyjną, bez tradycyjnej grzałki znajdującej się w kartridżu. A nowy e-papieros PMI to jedyny dostępny papieros elektroniczny wykorzystujący indukcję.

"Produktu składającego się ze zbiorniczka z płynem do e-papierosów oraz metalowej blaszki (płytki ferromagnetycznej) nie można uznać za jednorazowy e-papieros. Produkt ten nie zawiera systemu grzewczego (…). Z punktu widzenia przepisów akcyzowych w przypadku produktu składającego się ze zbiorniczka z płynem do e-papierosów oraz metalowej blaszki (płytki ferromagnetycznej) przedmiotem opodatkowania jest jedynie płyn do papierosów elektronicznych" – czytamy w dokumencie.

Innymi słowy, wymienny wkład z indukcją zamiast grzałki nie jest według ministerstwa jednorazówką i tym samym nie podlega on nowej akcyzie. Opodatkowany jest w nim jedynie płyn, ale to już zupełnie inna, nie tak drakońska stawka - tylko 96 groszy za mililitr. Oddzielnie trzeba też zapłacić za samo urządzenie. Jak każda baza jest ono obłożone nową daniną, ale to koszt jednorazowy.

Dlaczego Ministerstwo Finansów skierowało pismo do KIS z taką interpretacją? Z dokumentu wynika, że dyrektor Izby prosił resort o wykładnię, ponieważ przygotowywał tzw. Wiążącą Informację Akcyzową. WIA to decyzja wskazująca, jak ma być opodatkowany dany wyrób.

Zazwyczaj występują o nią firmy wprowadzające na rynek nowe produkty. I tak też było w tym przypadku. Philip Morris potwierdza, że to on wnioskował o WIA. Nie kryje też, że dostał korzystną odpowiedź zawierającą dokładnie tę interpretację, którą skarbówka otrzymała od Ministerstwa Finansów.

"W związku ze zmianami w ustawie akcyzowej, w kwietniu firma Philip Morris Polska Distribution wystąpiła do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej o udzielenie Wiążącej Informacji Akcyzowej (…). W sierpniu decyzją Dyrektora KIS, e-papieros VEEV InPrime został uznany za urządzenie do waporyzacji, a w konsekwencji objęty podatkiem w wysokości 40 zł. Wyrób - zbiornik z płynem - uznany został natomiast za płyn do papierosów elektronicznych, a w konsekwencji objęty podatkiem: 0,96 zł za ml płynu" - czytamy w odpowiedziach firmy na nasze pytania.

Philip Morris przyznaje też, że jego produkt to jedyny e-papieros tego rodzaju. Nikt z konkurencji nie ma w swojej ofercie podobnej wielorazówki z indukcyjnymi wkładami nieobciążonymi dodatkową akcyzą. "VEEV InPrime to pierwszy e-papieros w Polsce wykorzystujący technologię podgrzewania indukcyjnego, która eliminuje konieczność stosowania grzałki w zbiorniku z płynem do e-papierosa (…). Od czerwca urządzenia VEEV InPrime są sprzedawane w Czechach. Polska to drugi rynek w Unii Europejskiej, na którym firma wprowadzi ten produkt" - chwali się koncern.

W piśmie przesłanym Wirtualnej Polsce Philip Morris podkreśla, że podczas prac nad ustawą akcyzową protestował przeciwko nowej stawce daniny. W lobbingu tytoniowym i wśród branży to zjawisko nie jest niczym nadzwyczajnym.

Jest jedno "ale". W tym samym czasie o coś odwrotnego zabiegały dwie organizacje biznesowe: Federacja Przedsiębiorców Polskich i Krajowa Izba Gospodarcza. Obie zgodnie zgłosiły potrzebę opodatkowania wymiennych wkładów - rzecz jasna, tych powszechnie stosowanych ze wbudowaną grzałką, nie z indukcją. FPP i KIG uzasadniły swoje uwagi troską o młodzież.

"Nie wystarczy samo opodatkowanie płynu w urządzeniach jednorazowych. Na rynku dostępne są już teraz wyroby równie atrakcyjne dla młodych ludzi, a oparte na tzw. podach lub kartridżach. Ich opodatkowanie wypełni cel ochrony zdrowia publicznego, tak promowany przez Ministerstwo Zdrowia. Tylko w zeszłym roku sprzedało się prawie 39 mln sztuk podów z płynem" - czytamy w rządowym omówieniu stanowisk FPP i KIG. Ministerstwo Finansów w odpowiedzi zadeklarowało: "Projekt przewiduje opodatkowanie zarówno podów, jak i kartridży, jeśli spełniają ustawową definicję urządzenia"

W obie organizacje angażuje się Philip Morris. Do Federacji należy bezpośrednio, w KIG działa poprzez Izbę Przemysłowo-Handlową w Krakowie, w której ma status "firmy członkowskiej".

W 2021 r. Wirtualna Polska opisała sprawę rozporządzenia dotyczącego czasowego zwolnienia z podatku części wyrobów tytoniowych. Przepisy oznaczały de facto, że państwo podarowało dwóm koncernom - Philipowi Morrisowi i British American Tobacco - ponad 140 mln zł. Zmiana prawa była wówczas poprzedzona ekspresowymi konsultacjami społecznymi, w których zdążyły wziąć udział tylko cztery organizacje, w tym właśnie FPP i KIG. Obie złożyły niemal identycznie brzmiące opinie, oczywiście popierające rozporządzenie korzystne dla koncernu.

- Nie znam nikogo w branży, kto sądzi, że FPP i KIG ślą stanowiska nieuzgodnione z Philipem. A to, że firma razem z resztą branży protestowała przeciwko opodatkowaniu wkładów, nie jest niczym nadzwyczajnym w lobbingu tytoniowym. To często stosowana taktyka. Oficjalnie mówić jedno a po cichu zabiegać o coś innego - przyznaje urzędnik resortu finansów, który przekazał Wirtualnej Polsce pismo resortu zwalniające nowe wkłady PMI z 40-złotowej daniny.

Jak mówi, w świetle sierpniowej interpretacji nowe prawo wygląda jak "lex Philip Morris". - Nie podoba mi się to, co się wydarzyło. To nie ma to nic wspólnego z ograniczeniem dostępu dzieci do e-papierosów. Stworzono przepisy z luką, z której korzysta tylko Philip Morris. Jako jedyny ma on produkt wygodny w użyciu, atrakcyjny i bardzo tani. Wojna rządu z e-papierosami skończy się więc tak, że młodzież, zamiast przestać je palić, przerzuci się na jeden konkretny produkt - mówi nasz informator.

W Ministerstwie Finansów za politykę akcyzową odpowiadają dwie osoby: podsekretarz stanu Jarosław Nenenam i dyrektor departamentu podatku akcyzowego Edyta Białas-Giejbatow.

Neneman to znany polski ekonomista i były doradca b. prezydenta Polski Bronisława Komorowskiego. W latach 2004-2005, 2006, 2014-2015 pełnił już funkcję wiceministra finansów.

Ponownie trafił do resortu w grudniu 2023 r. z rekomendacji Polski 2050, Białas-Giejbatow pojawiła się w gmachu przy ul. Świętokrzyskiej zaraz po nim. Oboje przed przyjściem do ministerstwa działali jako komercyjni doradcy podatkowi. Neneman miał własną działalność gospodarczą "Doradztwo Ekonomiczne - Jarosław Neneman" a Białas-Giejbatow pracowała w firmie doradczej własnego imienia: BBGTAX Kancelaria Podatkowa Bronicki Białas-Giejbatow.

Kilka miesięcy przed przyjściem do resortu finansów Jarosław Neneman opublikował razem z Wojciechem Bronickim raport "Mapa drogowa zmian stawek akcyzy w latach 2022-2027". Formalnie opracowanie zostało przygotowane za zlecenie Centrum im. Adama Smitha, ale znalazły się w nim tezy zbieżne z ówczesnymi interesami Philipa Morrisa.

Przykład? Neneman i Bronicki przestrzegali w dokumencie przed wprowadzeniem zakazu sprzedaży smakowych wkładów do podgrzewaczy tytoniu. "Może to mieć negatywny wpływ na rozwój tego rynku z uwagi na możliwość powstania szarej strefy czy przejścia na e-papierosy, gdzie smaki nadal będą dozwolone" - pisali. Gdy powstawał raport, hegemonem na rynku podgrzewaczy był Philip Morris. Z kolei mentolowe wkłady stanowiły 80 proc. całkowitej sprzedaży takiego tytoniu, najwięcej w całej Unii.

Współautor raportu Wojciech Bronicki to były dyrektor departamentu akcyzowego, obecnie prezes kancelarii podatkowej BBGTAX. Tej samej, w której pracowała Białas-Giejbatow. Bronicki regularnie pojawia się na posiedzeniach sejmowej i senackiej komisji finansów. Jest bardzo aktywny w kwestiach akcyzy na tytoń. Podczas posiedzeń zawsze zapewnia, że występuje w imieniu własnym a nie koncernu.

BBGTAX w przeszłości dokonywała tzw. zgłoszeń lobbingowych w ramach prac legislacyjnych nad zmianami w akcyzie. W sprawie rozporządzenia zwalniającego wyrobów tytoniowych z podatku kancelaria z jednej strony chwaliła resort za decyzję, a z drugiej - postulowała, by ulga na pewno dotyczyła nie tylko e-papierosów, ale także podgrzewaczy, w których specjalizował się Philip Morris: "Trudno dyskutować z tą decyzją (…). Wnosimy, aby wszelkie dalsze działania w tym zakresie zawsze uwzględniały równe traktowanie rynku e-papierosów i wyrobów nowatorskich".

Gdy kilka miesięcy później ministerstwo wprowadzało zmiany w ustawie akcyzowej, BBGTAX była już bardziej krytyczna. Dokonała zgłoszenia lobbingowego, w którym przestrzegała przed podnoszenie podatku na podgrzewacze: "Proponowana tak znaczna podwyżka stawki podatku jedynie na wyroby nowatorskie w 2022 r. i jej kolejne podwyższanie w ciągu najbliższych lat znacznie zaburzy te proporcje i może doprowadzić do sytuacji, w której nowoczesny substytut papierosa będzie obciążony wyższym podatkiem, niż tytoń do palenia".

W żadnym ze zgłoszeń kancelaria nie wskazała, w czyim interesie występuje.

Wirtualna Polska zapytała Ministerstwo Finansów, dlaczego nowa akcyza nie obejmuje nowego e-papierosa Philipa Morrisa. Poprosiliśmy także o stanowisko dotyczące konfliktu interesów Edyty Białas-Giejbatow. Dodatkowo chcieliśmy wiedzieć, czy pani dyrektor i minister Neneman spotykali się już jako urzędnicy z przedstawicielami PMI.

"Wszystkie wprowadzone definicje zostały skonstruowane w taki sposób, aby w jak najszerszym zakresie objąć nimi obecne na rynku wyroby będące substytutami wyrobów tytoniowych. Nie można natomiast wykluczyć wskutek postępującego rozwoju technicznego pojawienia się na rynku nowych wyrobów opartych o inne, niż w trakcie wprowadzania przepisów, rozwiązania konstrukcyjne i funkcjonalne" - przyznaje resort. Wiążącej Informacji Akcyzowej dla nowego produktu PMI nam jednak nie udostępniono.

Ministerstwo podkreśla również, że Białas-Giejbatow "posiada szesnastoletnie doświadczenie pracy w administracji państwowej, jest cenionym ekspertem w zakresie postępowania administracyjnego, aspektów kontroli podatkowej, procesu legislacyjnego (krajowego i unijnego), implementacji przepisów unijnych".

"W trakcie kariery zawodowej Edyta Białas-Giejbatow jako doradca podatkowy reprezentując kancelarię podatkową BBG TAX, współpracowała z podmiotami, stowarzyszeniami i związkami m.in. z branży: alkoholowej, tytoniowej oraz paliwowej, doradzając w zakresie przepisów podatkowych. Nigdy nie występowała jako lobbysta w imieniu powyższych podmiotów. Natomiast w okresie bezpośrednio poprzedzającym objęcie stanowiska Dyrektora Departamentu Podatku Akcyzowego i Niektórych Danin Publicznych w MF (w okresie 2021 - 2023) pracowała wyłącznie w Bankowym Funduszu Gwarancyjnym jako ekspert, biorąc udział w analizie sytuacji finansowo-prawnej podmiotów rynku finansowego" - czytamy dalej.

Faktem jest jednak także to, o czym resort nie wspomina: BBGTAX dokonywała zgłoszeń lobbingowych zgodnych z polityką Philipa Morrisa w czasie, gdy pani dyrektor była jeszcze w kancelarii. Oba wspomniane zgłoszenia - to dotyczące rozporządzenia i to w sprawie zmian w ustawie akcyzowej - wskazują z imienia i nazwiska Białas-Giejbatow jako osobę uprawnioną do reprezentowania firmy doradczej.

W sprawie spotkań Nenemana i Białas-Giejbatow z PMI ministerstwo odpowiada bez konkretów: "Organizowane są spotkania z różnymi branżami (których dotyczą projektowane regulacje), które reprezentowane są przez uprawnione do tego podmioty, w szczególności doradców podatkowych. Ponadto branże oraz podmioty mogą występować o spotkania i w zależności od dostępności kierownictwa, takie spotkania są organizowane". 

Wiceminister Neneman już raz odnosił się do przeszłości zawodowej swojej podwładnej. W styczniu tego roku w odpowiedzi na interpelację poselską stwierdził, że nie ma mowy o żadnym konflikcie interesów.

"Nie jest prawdziwa teza, że Dyrektor Departamentu w niedalekiej przeszłości świadczyła usługi lobbingowe na rzecz konkretnych podmiotów z branży tytoniowej/nikotynowej" -oświadczył Neneman.

Jego zdaniem kancelaria BBGTAX dokonywała zgłoszeń lobbingowych sama z siebie, w nie w czyimś interesie. "Skoro kancelaria składała uwagi we własnym imieniu, nie można czynić zarzutów, że działała na rzecz innych podmiotów ani wyciągać wniosków, że działała jako lobbysta" - czytamy.

Z taką interpretacją nie zgadza się Polska 2050 Szymona Hołowni, partia, która rekomendowała Nenemana do Ministerstwa Finansów.

"Nie zgadzamy się z zaprezentowaną przez Pana Wiceministra definicją lobbingu. W naszej ocenie jest ona zbyt wąska i może prowadzić do niedostatecznego uwzględniania ryzyka konfliktu interesów. Polska 2050 stoi na stanowisku, że potrzebujemy bardziej precyzyjnych i rygorystycznych regulacji dotyczących jawności i przejrzystości procesów decyzyjnych w państwie" - czytamy odpowiedziach na nasze pytania.

Partia przyznaje, że Neneman został powołany na stanowisko na podstawie jej rekomendacji, ale zaznacza, że od tego czasu minęły już prawie dwa lata i to minister finansów Andrzej Domański powierzył mu nadzór nad akcyzą.

"Polska 2050 nie specyfikowała, jakimi sprawami w ramach ministerstwa ma się zajmować Neneman - to decyzja ministra Domańskiego, do jakich projektów i zadań go kieruje (…). Pytanie o ew. konflikty interesów należy kierować do Ministerstwa Finansów" - zaznacza ugrupowanie Hołowni.

Kilka dni przed naszą publikacją luką w tytoniowej akcyzie zainteresował się poseł Konfederacji Grzegorz Płaczek. Napisał w serwisie X, że skierował pismo do premiera Donalda Tuska informujące, że "Ministerstwo Finansów wprost przygotowało i wdrożyło przepisy pod "określony wyrób konkretnego koncernu tytoniowego"".

Resort - tak jak pisaliśmy na początku - zapowiedział, że w związku z pojawieniem się nowego produktu przygotował już odpowiednie zmiany w przepisach.

"W związku z pojawieniem się kilka dni temu na rynku nowego produktu, Ministerstwo Finansów niezwłocznie przygotowało zmiany do ustawy oraz wystąpiło o wpis do ZPPR (Zespołu do spraw Programowania Prac Rządu) w celu dostosowania wcześniejszych zapisów ustawy do obecnie dostępnych wyrobów na rynku. To oznacza, że w najbliższym czasie zmiany te będą procedowane podczas prac rządu, co prowadzić będzie do objęcia akcyzą nowego produktu" - podkreślił resort w oświadczeniu.

Zdaniem prawnika i eksperta Fundacji Batorego Krzysztofa Izdebskiego przedstawiciele ministerstwa finansów, którzy w jakikolwiek sposób byli powiązani z Philip Morris, powinni się wyłączyć z procedowania przepisów korzystnych dla tytoniowego koncernu. - Może o to chodziło, że nie chcieli się wyłączyć? - pyta Izdebski.

I jak podkreśla, cała sprawa pokazuje po raz kolejny problem z brakiem regulacji lobbingu. - Na tym przykładzie widać jak ustawa o działalności lobbingowej jest "koślawa", w kontekście działania w imieniu siebie, a działania na rzecz podmiotów trzecich. Wychodzi problem z brakiem przejrzystości procedur, a nachodzi na to sposób procedowania procesu legislacyjnego. W tym przypadku przepisy okazały się być korzystne tylko dla jednej firmy. Budzi to bardzo duże wątpliwości i każe stawiać pytanie: jak do tego doprowadzono - mówi Wirtualnej Polsce Krzysztof Izdebski.

Sylwester Ruszkiewicz, dziennikarz Wirtualnej Polski