Lekcje Gyurcsányiego, czyli czego Polska może się nauczyć z afery podsłuchowej na Węgrzech

Afery podsłuchowe nie są w dzisiejszym świecie niczym nowym, raczej zjawiskiem nagminnym. Aktualnie borykają się z ich konsekwencjami były prezydent Francji, Nicholas Sarkozy i obecny premier Turcji Recep Tayyip Erdogan. Konsekwencje takiej afery też mogą być poważne, czego dowodem upadek prezydenta USA Richarda Nixona, a także węgierskiego premiera Ferenca Gyurcsányiego.

Temu ostatniemu przypadkowi warto się przyjrzeć głębiej, bowiem zasługuje na to co najmniej z kilku podstawowych powodów: chodzi też o młodą demokrację w państwie pokomunistycznym, bliskiego nam partnera z Grupy Wyszehradzkiej, a ponadto są w Polsce siły, które chętnie widziałyby Budapeszt w Warszawie. Jakie więc przesłania płyną z Węgier w związku z ostatnią aferą podsłuchową wykrytą w Polsce? Okazuje się, że lekcji i wniosków jest całkiem sporo. Przyjrzyjmy się im po kolei.

Premier Gyurcsány w kwietniu 2006 r. wygrał wybory, a już pod koniec maja na zamkniętym konwentyklu Partii Socjalistycznej, którą kierował, postanowił rozliczyć się z wynikami oraz nakreślić zadania na przyszłość. Nie spodziewając się przecieku, wśród swoich użył mocnych argumentów i brutalnego języka, a przy okazji przyznał, że chcąc wygrać drugie z kolei wybory on sam i socjaliści "kłamali rankiem, w dzień i w nocy". Upiększano rzeczywistość, by przypodobać się wyborcom.

Ta, słynna potem, wypowiedź z nadbalatońskiej miejscowości Őszöd 17 września niespodziewanie znalazła się w węgierskich mediach. Wybuchł skandal, który szybko stał się głośny także poza granicami kraju. Stąd pierwszy prosty wniosek: media i opozycja natychmiast podchwytują temat, a skandal niesie się głośniej niż największe sukcesy. Cierpi na nim wizerunek kraju, a jego pozycja na zewnątrz obniża się.

Jak zwykle w takim przypadku, kluczowa kwestia, jaką się rozpatruje, jest taka - kto za tym stoi, kto ma w tym interes? Spekulacje rosną, a wyniki mogą być różne, jeśli nie zaskakujące.

Choć w przypadku przecieku z wypowiedzi Gyurcsányiego do dziś do końca nie wiadomo, kto go spowodował, bogaty materiał medialny, prasowy, a nawet książkowy, jaki się na Węgrzech na ten temat pojawił (oprawa medialna to też konsekwencja skandalu!) skłania do wniosku, że stał za nim jeden z politycznych rywali premiera wewnątrz własnej partii do najwyższych stanowisk, Imre Szekeres. Jego nazwisko wielokrotnie w tym kontekście wymieniano, a on nikomu nie wytoczył procesu, co prowadzi do określonych wniosków. Inaczej ujmując: do przecieku mogą doprowadzić zarówno swoi, jak obcy (jakkolwiek oba te terminy rozumiemy). Zawsze jednak - to kolejny kardynalny wniosek - są to ataki starannie wymierzone, mające na celu osłabienie (lub obalenie!) rządzących.

Sekwencja wydarzeń na Węgrzech po przecieku wypowiedzi premiera z Őszöd też jest pouczająca. Na Węgrzech było tak. Najpierw, w październiku, opozycja wykorzystała okazję i doprowadziła do masowych demonstracji w okrągłą rocznicę rewolucji 1956 roku. Budapeszt wówczas zapłonął. Upór szefa rządu w trzymaniu się stanowiska doprowadził do fermentu w koalicji, a następnie liberałowie, czyli słabszy koalicjant, wyszli z rządu, co odebrało socjalistom większość i wywołało polityczną lawinę: 21 marca 2009 r. Ferenc Gyurcsány, z dużym opóźnieniem, zdaniem analityków, zrezygnował ze stanowisk w partii i w rządzie, na rok powstał "technokratyczny gabinet" Gordona Bajnaiego, wspieranego przez socjalistów, ale nawet i on - mimo skutecznego porządkowania gospodarki - nie zapobiegł klęsce socjalistów i dojściu opozycyjnego Fideszu do władzy.

Wnioski? Brak zdecydowania w walce z konsekwencjami przecieku, czy to w decyzjach personalnych, czy programowych, prowadzi do fermentu wewnątrz rządzącego obozu, jego erozji, a następnie nieuchronnego upadku.

Sytuacja w Polsce AD 2014 oraz na Węgrzech w 2006 roku i latach następnych różni się pod dwoma zasadniczymi względami. Po pierwsze, Węgry w chwili przecieku były już mocno gospodarczo podminowane i w konsekwencji w początkach 2008 r., jeszcze przed wybuchem światowego kryzysu, musiały prosić MFW i instytucje europejskie o finansowe wsparcie i dodatkowe kredyty.

Obecna sytuacja gospodarcza w Polsce, choć różnie oceniana, aż tak groźna nie jest. Natomiast druga istotna różnica, to rozproszona, mimo wszystko, opozycja w Polsce. Na Węgrzech naprzeciw Gyurcsányiego stał charyzmatyczny Viktor Orbán, który natychmiast "poczuł krew" i wzmógł ataki na rząd tak w parlamencie i w mediach, jak też na ulicach, czego świadkami byliśmy w Budapeszcie we wrześniu i październiku 2006 roku.

Stąd następne kluczowe pytanie: czy na "kryterium uliczne" zdecyduje się po przecieku jakaś siła opozycyjna? Nie jest ono, niestety, wykluczone, ale wymaga jednego - włączenia się do procesu szerokich mas. Innymi słowy, obóz zaatakowany musi położyć wszystkie ręce na pokład, by postulatów opozycji nie poparła - i tak wzburzona przeciekiem, jego treścią i formą - opinia publiczna. Bo gdy do akcji wkroczy lud, wynik na ogół jest znany (ten końcowy, choć dochodzenie do niego może być różne - np. z użyciem przemocy lub bez).

W Polsce do niedawna królowało w niektórych kręgach zawołanie: będziemy mieć Budapeszt w Warszawie. Ostatnio, w związku z wydarzeniami na Ukrainie, na Krymie i w kontekście "nieortodoksyjnych" zachowań premiera Orbána w stosunkach ze wschodnimi sąsiadami, jakoś mniej o nim słychać.

Ale przecież Budapeszt, który po wyborach w 2010 r. doprowadził do zmiany nazwy państwa (z Republiki Węgierskiej na Węgry - przyp.), Konstytucji i odejścia od liberalnej demokracji na rzecz reżimu nieliberalnego, zwanego Systemem, od swych antykapitalistycznych i antyunijnych haseł nie odszedł.

Stąd wniosek ostatni, jaki płynie z Węgier po "aferze Gyurcsányiego" jest mocny: brak należytej, skutecznej i mocnej reakcji na przeciek na szczytach władzy może w konsekwencji prowadzić nie tylko do upadku zaatakowanych polityków, ale nawet zmiany Konstytucji i gruntownej zmiany systemu (nie tylko politycznego, także gospodarczego, prawnego, itd.).

Czy więc naprawdę chcemy Budapesztu w Warszawie? Jeśli tak, to warto dokładniej się przyjrzeć, czego nie robimy, co się na Węgrzech w ostatnich latach stało. A stało się wiele, zaś iskrą zapalną była afera podsłuchowa. Jak wiadomo, historia nigdy dokładnie tak samo się nie powtarza, szczególnie w różnych państwach, ale to nie oznacza, że nie należy jej znać.

Autor w latach 1991-98 był wysokim rangą dyplomatą w Ambasadzie RP w Budapeszcie. Wydał dwa tomy o tematyce węgierskiej (w tym jeden na Węgrzech) i dużo na ten temat pisze, także nad Dunajem.

Tytuł, lead i śródtytuły pochodzą od redakcji.