"Kończę ten rozdział" - to nie był list samobójcy

Według różnych badań, list pożegnalny zostawia od 12% do 35% samobójców. Ten odsetek zależy to od kultury, przynależności etnicznej (najczęściej listy pożegnalne zostawiają Amerykanie i Japończycy) oraz wykształcenia. Badaniem listów pisanych przez samobójców zajmują się poważne instytuty naukowe na całym świecie. Na przykład grupa naukowców japońskich z uniwersytetów medycznych w Kobe i Yokohamie opublikowała w 2006 roku raport z badań nad ponad 5000 przypadków samobójstw, z którego wynika, iż listy pożegnalne najczęściej zostawiają kobiety, osoby samotne oraz ludzie, którzy wybierali brutalne metody pozbawienia się życia. Rzadko ostatnie słowa na piśmie pozostawiają natomiast osoby cierpiące na choroby psychiczne oraz popełniające samobójstwa w wyniku dotkliwych chorób przewlekłych.

"Przepraszam" lub "chrzań się"

Słowem, które najczęściej pojawia się w listach pożegnalnych jest "przepraszam". Próba pocieszenia bliskich jest wymieniana jako jeden z najczęściej występujących motywów pisania listów samobójczych. Desperaci zapewniają o swojej miłości do bliskich, dziękują za wspólnie spędzone lata i wyrażają nadzieję, iż ich śmierć ułatwi komuś egzystencję. Na przykład muzyk Kurt Cobain w ostatnich słowach listu pożegnalnego życzył sobie, by bez niego życie jego córki okazało się znacznie szczęśliwsze. Autentyczność czterech ostatnich linijek była jednak bardzo często kwestionowana przez specjalistów, w tym grafologów. Możliwe, iż ostatnie słowa skierowane do rodziny napisał za Cobeina ktoś inny.

Próba pocieszenia rodziny w liście samobójczym rzadko przynosi oczekiwany skutek. Według informacji Światowej Organizacji Zdrowia z roku 2006, każde samobójstwo, bez względu na to, czy istnieje list pożegnalny, czy nie, ma poważny wpływ na co najmniej sześć osób z otoczenia osoby tragicznie zmarłej. Zamach samobójczy w rodzinie sprawia, iż jej członkowie automatycznie przechodzą do grupy ryzyka osób mogących targnąć się na swoje życie. Virginia Woolf, znana angielska pisarka i poetka, zanim napełniła kieszenie kamieniami i skoczyła do rzeki, w liście pożegnalnym zapewniła męża o miłości i wdzięczności. Leonard Woolf nie pogodził się z jej decyzją do końca swojego życia.

Drugim z częstych motywów pisania listów pożegnalnych jest chęć wzbudzenia w kimś poczucia winy. Może to być jedno zdanie, jak na przykład list pewnej Amerykanki pozostawiony na nocnej szafce męża: "Tego właśnie chciałeś, co?".

Pozdrowienia dla policjantów

Z badań prowadzonych w Polsce wynika, że treść listów pożegnalnych jest w dużej mierze skorelowana z wiekiem samobójcy. Osoby młode najczęściej piszą o nieszczęśliwej miłości lub braku zrozumienia ze strony otoczenia. Czterdziestolatkowi zwierzają się z uczucia przygnębienia lub wypalenia. Ludzie po pięćdziesiątce rzadko zostawiają listy samobójcze, a jeśli już je piszą, to najczęściej zostawiają w nich instrukcje dotyczące pogrzebu lub podziału majątku.

Zdarzają się również listy, które wprawiają w zdumienie nawet najbardziej doświadczonych policjantów. Bywa, że samobójca stara się maksymalnie ułatwić pracę śledczym - opisuje proces przygotowania aktu targnięcia się na życie, dowodzi, iż nikt mu nie pomagał, zostawia wszystko uporządkowane w pomieszczeniu, a czasem nawet przeprasza tych, którzy będą musieli znaleźć lub badać jego ciało.

Morderca ukryty w trzech zdaniach

List pożegnalny nie jest ostatecznym dowodem na to, że zmarły popełnił samobójstwo. Zdarza się tak, że ostatnie słowa stają się dopiero początkiem śledztwa prowadzącego do... mordercy. Amerykański naukowiec, dr John Olsson zajmuje się dość wąską dziedziną zwaną lingwistyką sądową i polegającą na analizowaniu "języka zbrodni”. Jest autorem kilku książek traktujących o badaniu tekstów znalezionych na miejscu zbrodni. Policja prosi go o ekspertyzy, gdy ma wątpliwości, czy list pożegnalny był faktycznie wyrazem ostatniej woli tragicznie zmarłego.

Olsson analizował między innymi list pozostawiony przez Angielkę Paulę Gilfoyle. W 1992 roku ciężarna trzydziestodwulatka została znaleziona powieszona w swoim garażu. Zostawiała list, w którym napisała:
"Zdecydowałam położyć kres temu wszystkiemu i w ten sposób zakończyć rozdział w moim życiu, któremu nie mogę dłużej sprostać. Nie chcę mieć tego dziecka, które noszę. Teraz uważam, że byłoby lepiej, gdybym się go pozbyła". Już analiza tego fragmentu kazała Olssonowi podejrzewać, że to nie są słowa zmarłej Pauli. Po pierwsze, samobójca napisałby raczej "kończę ze wszystkim", zamiast "zdecydowałam się położyć kres". Po drugie, ktoś, kto chce umrzeć, nie kończy "rozdziału w swoim życiu", a całe życie. Egzystencja Pauli była "rozdziałem" nie dla niej, a dla jej męża, Eddiego.

Eddie Gilfoyle został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za zabójstwo ciężarnej żony. Udowodniono mu, że sfingował jej samobójstwo i jest prawdziwym autorem listu. Do dziś utrzymuje, iż jest niewinny. Pod koniec 2010 roku wyszedł warunkowo na wolność.

List jako dowód w sprawie

List samobójczy zawsze staje się dowodem w sprawie, o ile prokurator zdecyduje się na wszczęcie śledztwa. To ostatnie zdarza się w dwóch z trzech możliwych przypadków. W warunkach polskich, kiedy dyżurny komendy policji dostaje informację o prawdopodobnym samobójstwie, wysyła na miejsce patrol interwencyjny.

Policjanci od razu ustalają podstawowe fakty, w tym dane zmarłego oraz jego rodziny. Dokonują też pierwszych oględzin miejsca zdarzenia, sprawdzając np.; czy można się było do niego dostać z zewnątrz, oraz ciała zmarłego, szukając na nim znamion przemocy. Badają, czy w pomieszczeniu widać ślady walki i pytają, czy sąsiedzi słyszeli niepokojące odgłosy. Po wstępnej analizie przekazują dyżurnemu jeden z trzech możliwych komunikatów: prawdopodobny udział osób trzecich w zdarzeniu (np.: zauważono ślady walki na ciele lub odciski butów na parapecie), podejrzenia co do udziału osób trzecich (np.: ciało jest dziwnie ułożone) lub prawdopodobny zamach samobójczy bez udziału osób trzecich. W dwóch pierwszych wypadkach rusza skomplikowany mechanizm śledczy.

Jeśli domniemany samobójca zostawił list pożegnalny, stanie się on przedmiotem zainteresowania biegłych. Biegli grafolodzy sprawdzają między innymi, w jakim stanie emocjonalnym znajdował się człowiek w trakcie pisania. Porównują też list z wcześniejszymi zapiskami zmarłego, sprawdzając, czy dwa dokumenty odznaczają się podobną składnią, ortografią i doborem słownictwa. Szukają ewentualnych dowodów na poparcie tezy, że mają do czynienia z tak zwanym tekstem wpływowym, czyli pisanym pod dyktando osób trzecich. List samobójczy pozostaje w rękach policji aż do rozprawy, dopiero sąd decyduje, czy dowody można zwrócić rodzinie.

Dlaczego milczą?

Według WHO, co roku na świecie samobójstwo popełnia milion osób. Zabijają się przedstawiciele wszystkich grup społecznych, o wiele częściej mężczyźni niż kobiety. Najwięcej osób wybiera zatrucie lekami, powieszenie, utopienie lub skok z dużej wysokości. Znane z filmów odebranie sobie życia przy użyciu broni palnej zdarza się tylko w 3% przypadków. Według niektórych badań, przedstawiciele pewnych grup zawodowych są bardziej narażeni na ryzyko popełnienia samobójstwa niż inni. Z opracowania Piotra Januszko wynika, iż w grupie wzmożonego ryzyka są między innymi weterynarze, farmaceuci, dentyści, rolnicy oraz lekarze.

Może istnieć wiele powodów, dla których samobójca nie pozostawia listu pożegnalnego. Czasem znajduje się w takim stanie psychicznym, że nie jest w stanie jasno formułować myśli. Jeśli jest w silnej depresji, może dojść do wniosku, że jego powodu nikogo nie obchodzą. Rzadko też list samobójczy pozostawiają ci, którzy na swój krok zdecydowali się nagle pod wpływem silnego impulsu.

Na pomoc

- Niezależnie od motywów samobójstwa i sposobu odebrania sobie życia, akt samobójstwa ma na celu położenie kresu własnego cierpienia psychicznego (rzadziej fizycznego) - mówi psycholog Ina Rudenka z Gabinetu Antystresik. - Kiedy stany frustracji i napięcia wewnętrznego przekraczają granicy wytrzymałości, samobójca uważa, że znalazł się w sytuacji bez wyjścia i jedynym zbawieniem jest śmierć.

Bardzo trafnie taki stan psychiczny odzwierciedlają słowa profesora Katedry Psychologii Praktycznej MKA Marcina Kossek: "O akcie łaski: Decyzja o samobójstwie jest uznaniem życia za celę śmierci". Zdaniem psycholog, jeśli w naszym otoczeniu jest osoba mająca myśli samobójcze, nie można pozostawać bezczynnym i bagatelizować tego stanu. Zamiast unikać tematu i mówić, że wszystko będzie dobrze, warto wypytać o nastrój i istniejące problemy, wysłuchać oraz doradzić wizytę u psychologa lub psychiatry.

Sylwia Skorstad, Wirtualna Polska