Joanna Kołaczkowska: dając ludziom humor, chcemy, żeby na serio potraktowali życie

Publikujemy fragmenty książki "Slow life według ojca Leona" (wydawnictwo Znak), w której benedyktyn rozmawia, oprócz Joanny Kołaczkowskiej, m.in. z Cezikiem, Anną Dymną, Marcinem Prokopem czy Markiem Kamińskim.

Joanna Kołaczkowska: Tak, poza tym jeśli jest tak bardzo, bardzo poważnie, to powstaje jakieś napięcie... A humor je rozładowuje i zmniejsza dystans.

Oczywiście.

Pewnie każdy z nas przeżywał taką sytuację na pogrzebie albo podczas niedzielnej mszy. Okoliczności absolutnie poważne, a tu wystarczy jakieś durne spojrzenie, czyjaś mina - i koniec. Wszyscy po prostu umieramy.

Wiem, wiem, to jest silna emocja. Nam w Hrabi zdarza się, że jeszcze z kuluarów widzimy jakąś nienaturalną powagę na widowni. Właśnie mamy wychodzić na scenę i wtedy dowiadujemy się, że jest to koncert na rzecz ludzi chorych albo jakiejś jednej konkretnej osoby, która ma na przykład nowotwór. A my ludzi, którzy przyszli, mamy rozśmieszyć, bo są tu nie tylko dlatego, że chcą pomóc, ale też po to, żeby nas obejrzeć. No, jak ich rozśmieszyć w takiej sytuacji? To jest właśnie to napięcie, o którym ojciec mówił. Nagle zaczynamy gdzieś wewnętrznie rechotać, śmiać się. To jest nerwowa sytuacja i trzeba ją rozładować. Skoro po tamtej stronie nie ma jeszcze takiej woli - bo niby skąd - to my zaczynamy. I wtedy się inaczej gra. Pierwsze, co trzeba zrobić, to opanować ten dziki śmiech, tę energię, a potem rzeczywiście zwrócić się jakoś do ludzi i jeszcze ich w to wciągnąć. Często jednak nie są na to gotowi, bo oni są sieriozni - jak to mówię.

Też to uwielbiam robić. Jedną z najprzyjemniejszych rzeczy jest dla mnie obserwowanie ludzi w kawiarni albo na rynku jakiegoś miasta. Usiąść gdzieś na krawężniku i tylko patrzeć, po prostu na ludzi, jak rozmawiają, jak idą. Oczywiście najfajniej się obserwuje, gdy jest się nierozpoznanym, po prostu niewidocznym.

Ja najswobodniej się czuję, kiedy nie zostaję rozpoznana. A jak już się to stanie, to mam takie wrażenie: "Yyy... złapali mnie!".

Młodzież jest zawsze taka sama. Też miałam takie spotkanie z gimnazjalistami. Pierwsze pytania były takie: "Ile Pani dostaje za występ?", "Ile można na tym zarobić?". Tłumaczę ich jakoś, że przynajmniej mają odwagę o to zapytać. Mamy taki skecz, kolega z kabaretu (i jednocześnie mój szwagier) napisał. Rodzice dorosłego człowieka, który skończył studia, rozliczają go. Trzymali w kartonie wszystkie paragony: od tych za pieluchy i wózek, przez nianię, potem lekcje, po studia itd.

A teraz ma im to wszystko oddać. W kabarecie Hrabi graliśmy ten skecz już w 2006 roku, a niedługo później przeczytałam gdzieś informację, że jakiś człowiek rzeczywiście w ten sposób został rozliczony przez rodziców. Oczywiście nie trzymali wszystkich paragonów, ale podliczyli, ile ich mniej więcej kosztował, i narzucili, że on musi im to wszystko oddać. Kabaret stał się rzeczywistością. Jakiś kosmos! Jest w tym absurd, który lubię. Świat bez humoru jest niepełny, tak jak człowiek pozbawiony poczucia humoru. Zawsze, kiedy jest taka podniosła, poważna sytuacja i ktoś zaczyna żartować, to pojawia się taka myśl: "O matko! Człowiek!".

No tak. Naprawdę. Człowiek to ten, który się uśmiecha, który wyzwala w sobie emocje - nie boi się ich. W jakiś sposób przyjemnie było zobaczyć, jak papieżowi popłynęła łezka. Ale Jan Paweł II nigdy nie opowiadał kawałów, w przeciwieństwie na przykład do kardynała Wyszyńskiego. Tylko czasem jakieś słówko wtrącił. Kiedyś, jeszcze jako kardynał Wojtyła, usłyszał: "Witamy cię, najprzystojniejszy nasz arcypasterzu...". A on na to: "No, coś w tym jest". Mała rzecz, a jednak urocza.

Tak, najfajniejsze są takie małe, drobne wrzutki.

A już nie wspomnę, jakie ma skutki. Ja "papieską kremówkę" kupuję w Warszawie...

W Warszawie mam taką cukiernię. Chodzę do niej od samego początku. Jak tylko zaszłam w ciążę, poszłam tam i po raz pierwszy spróbowałam tej kremówki.

Niech ojciec słucha, to było tak. Były kremówki, zwykłe, a obok papieskie – wyglądały identycznie. Bierzmy pod uwagę to, że byłam w ciąży...

Też była różnica. Pytam się, czym się różnią? Papieska ma alkohol. Mówię: "Poproszę więc papieską". Troszeczkę nie skojarzyłam, że jestem w ciąży.

Zjadłam kremówkę na miejscu, w cukierni. Po powrocie do domu zaczęłam się martwić, czy ta dawka alkoholu nie zaszkodzi dziecku. Tak uporczywie o tym rozmyślałam, że zaczęłam panikować. Wydawało mi się, że nie czuję ruchów w brzuchu. Oczywiście był to tylko efekt mojej nadwrażliwości. Z nienarodzoną Hanią wszystko było dobrze. Kremówka papieska jej nie zaszkodziła.

To jest wspaniałe, że człowiek się zmienia, rozwija. Przede wszystkim że zawsze ma na to szansę.

Ja uważam, że przekleństwa bywają potrzebne. To jest jakaś forma rozładowania. Kiedy kończymy występ, jesteśmy zazwyczaj totalnie zmęczeni, a przede wszystkim naładowani energią, która w nas kipi. Potem wsiadamy do samochodu i zostajemy w swoim małym gronie. To ważne, trzeba się upewnić, że nie ma słuchaczy, bo jak ktoś obcy usłyszy, to może nie zrozumieć... Jesteśmy więc w samochodzie, sami, wyczerpani - i wtedy to ja jestem często tą pierwszą, która coś tam zażartuje i "rzuci mięsem". Rzucę jednym, drugim, trzecim - a chłopaki mówią wtedy, że jestem opętana przez ducha Pana Mietka, hydraulika! Są jednak takie okresy, że nie przeklinam w ogóle przez kilka miesięcy. Na przykład teraz mam taki czas.

A poza tym to jest słowo jak każde inne. Zostało stworzone po coś, tyle tylko że trzeba je umiejętnie wykorzystywać. My jesteśmy kabaretem kulturalnym i na scenie tak zwanych wyrazów używamy bardzo rzadko. Od 2000 roku mniej więcej raz na rok pojawia się skecz, w którym przemycamy jakieś przekleństwo.

Oczywiście. I przemyślane. Bez niego zdanie nie znaczyłoby tego, co zamierzamy powiedzieć. Ono musi wtedy tam być.

Przy jednym skeczu mieliśmy dylemat: dawać czy nie dawać przekleństwo? Może ono jednak nie pasuje? Więc zastąpiliśmy znane słowo na "k" innym: "kurde". W tym skeczu nasz kolega gra zaczepnego opryszka i pyta: "Co jest, kurde?". Tylko że wtedy to nie brzmi tak agresywnie, jak powinno, więc musieliśmy wrócić do sprawdzonego słowa na "k". Podobną sytuację mieliśmy w kabarecie Potem, kiedy w jednym skeczu pada: "Ty ciulu!". Okazało się, że w Krakowie to znaczy coś zupełnie innego niż w Zielonej Górze... Więc zamieniliśmy na: "Ty bucu!". Chociaż słowo "buc" też jest ciężkie. Wiadomo, o co chodzi - tak jest określany członek męski.

Uważam, że to tak jak z alkoholem: trzeba delikatnie, czasami, w małych ilościach, o tak, tylko-tylko, tycio... Musi być też powaga, bo zauważmy, że powaga oznacza szacunek. Coś, czego brakuje w moim zawodzie. Kabareciarzy, ludzi grających w komediach, rozśmieszających innych, często traktuje się niepoważnie. Że to takie pajace, "cyrkuśniki"...

Ja mój zawód nazywam sztuką rozśmieszania.

Tak, mieli bardzo delikatny humor. Taki dyskretny.

Starsi Panowie to absolutna poezja. Nie bali się podjąć żadnego tematu, ale, jak już powiedzieliśmy, bardzo delikatnie. Bo przecież i o seksie coś się czasem trafiło, i nawet o prostytutkach, na przykład w Portugalczyku Osculatim, i o zdradzie... To było piękne, poetycko podane. Uwielbiam w nich to, że mogli wziąć byle jaki temat, nawet ciężki, i robili z niego perełkę. To jest też naszym celem, żeby tak grać.

A ja w 1989 roku, kiedy zaczynałam grać w kabarecie, zaznałam jeszcze cenzury! W moim pierwszym kabarecie Drugi Garnitur bywało, że nas cenzurowano. To wyglądało w ten sposób, że przychodził cenzor na próbę, siadał i graliśmy przed nim cały spektakl. On sobie coś tam notował. Miał wszystkie teksty wydrukowane, a po spektaklu przybijał pieczątki i się podpisywał: na ten skecz zgoda, a na ten nie, "Tutaj musicie zmienić słowo" i takie tam... A myśmy na przykład mieli program złożony z poezji socrealistycznej i takie sytuacje były idiotyczne. Przecież te teksty były prosocjalistyczne. Kiedy mieliśmy coś wyciąć, to wprowadzało kompletny chaos. To była poezja, to były wiersze, piosenki. Jak mieliśmy wyciąć? Przerabialiśmy, ale tylko w formie jakiejś interpretacji. Swoją drogą ten spektakl był bardzo ciekawy. Tak że ja pamiętam jeszcze cenzurę, chociaż to był już jej schyłek.

Joanna Kołaczkowska - polska aktorka i autorka tekstów kabaretowych.

Leon Knabit, właśc. Stefan Knabit - polski benedyktyn, w latach 2001-2002 przeor opactwa w Tyńcu,