Jak śmierć przywódcy talibów Hakimullaha Mehsuda wpłynie na Pakistan i cały region?

1 listopada 2013 roku przejdzie do historii ruchu talibów pakistańskich (Tehrik-e Taleban Pakistan, TTP) jako wyjątkowo niefortunny. Śmierć Hakimullaha Mehsuda, poniesiona w wyniku ataku amerykańskich dronów, może być bardzo brzemienna w skutki, nie tylko dla samych talibów pakistańskich, ale i dla Pakistanu oraz całego regionu. Eliminacja Hakimullaha to dla TTP nie tylko strata charyzmatycznego i niezwykle skutecznego lidera, który związany był z ruchem od samych początków jego istnienia. To również poważne ryzyko zerwania dopiero co podjętych prób podjęcia rozmów politycznych z władzami w Islamabadzie. Rozmów, które talibowie prowadzić mieli faktycznie z pozycji siły, niemalże dyktując rządowi warunki zawarcia ew. "pokoju".

Powołany jako federacja wcześniej odrębnych lokalnych organizacji, grup i grupek islamskich radykałów, Tehrik-e Taliban Pakistan miał pierwotnie za zadanie reprezentować pusztuńskich w większości islamistów z północnego Pakistanu wobec rządu centralnego w Islamabadzie. Głównym i najważniejszym celem było dążenie do zaprowadzenia (jeśli trzeba - także zbrojnie) na kontrolowanych przez siebie terenach reguł życia społeczno-politycznego i ekonomicznego opartych o surową interpretację sunnickiego islamu (głównie w wydaniu lokalnej szkoły teologicznej, deobandyzmu).

TTP pod rządami pierwszego kierownictwa, z Baitullahem Mehsudem na czele, nie interesował się ideologią globalnego dżihadu, głoszoną przez Al-Kaidę. Pakistańscy talibowie tolerowali działających na ich terenach dżihadystów, a nawet okazjonalnie współpracowali z nimi, traktując ich jako przydatnych sprzymierzeńców w walce o własne lokalne cele strategiczne. Sytuacja ta zmieniła się jednak radykalnie, gdy w sierpniu 2009 roku rakiety odpalone z amerykańskiego drona przerwały błyskotliwą karierę Baitullaha.

Nowym emirem Tehrik-e Taleban Pakistan został wtedy Hakimullah Mehsud (krewniak Baitullaha). Ten 30-letni wówczas watażka był już uznanym i doświadczonym militarnie regionalnym dowódcą talibów pakistańskich w dystrykcie Arakzai, cieszącym się sporą sławą i mającym na stałe pod swą komendą kilka tysięcy zaprawionych w bojach bojowników. Równocześnie Hakimullah prezentował w elitach TTP nową linię ideologiczną i polityczną - współpracując blisko z arabskimi w większości komendantami polowymi Al-Kaidy, działającymi na pograniczu pakistańsko-afgańskim, szybko przyswoił sobie ich poglądy, sposób postrzegania rzeczywistości międzynarodowej i ideologię.

Obejmując funkcję emira TTP, Hakimullah miał więc już jasno sprecyzowaną wizję kierunku, w którym powinien podążać ruch talibów pakistańskich - jego nowym celem, ważniejszym od partykularnych, lokalnych interesów, musi stać się ogólnoświatowy dżihad. Na efekty tej rewolucyjnej zmiany w strategii TTP nie trzeba było długo czekać. Talibowie zerwali wszelkie układy i wcześniejsze umowy z rządem w Islamabadzie, podejmując (trwającą w zasadzie aż do dziś) kampanię zmasowanego terroru, wymierzoną przeciwko pakistańskim instytucjom państwowym oraz "heretykom" (szyitom) i "niewiernym" (chrześcijanom).

W ciągu ostatnich czterech lat w zamachach terrorystycznych i atakach zginęło w Pakistanie niemal 5 tys. ludzi, w zdecydowanej większości cywilów. TTP pod kierownictwem Hakimullaha zaangażowało się również aktywnie w wojnę w sąsiednim Afganistanie, wspierając ludźmi, bronią i sprzętem afgańskich pobratymców z Ruchu Talibów mułły Mohammada Omara.

Na przełomie 2009 i 2010 roku Tehrik-e Taleban Pakistan nawiązał formalną współpracę z Al-Kaidą, kontaktując się z urzędującą na pakistańskich terytoriach plemiennych centralą tej organizacji. Hakimullah chwalił się potem, że widział się osobiście z samym Osamą bin Ladenem, któremu miał uroczyście złożyć tradycyjny bajat (ślubowanie wierności i podporządkowania) w imieniu TTP. Za tymi wiernopoddańczymi gestami poszły i czyny - 1 maja 2010 roku wyszkolony w obozach TTP w Pakistanie terrorysta (Faisal Szah’zad) podjął próbę zdetonowania bomby domowej roboty w samym sercu nowojorskiego Times Square. I choć zamach nie powiódł się, to o TTP usłyszał wówczas cały świat, a sama organizacja dowiodła, że poważnie traktuje swe nowe priorytety strategiczne. Jednak chyba najbardziej spektakularną operacją terrorystyczną, podjętą przez Hakimullaha i jego TTP, był udany zamach na bazę CIA w Chost w Afganistanie, dokonany 30 grudnia 2009 roku przez jordańskiego dżihadystę, odgrywającego rolę skłonnego do współpracy z
Amerykanami islamskiego ekstremisty. Akcja, zaplanowana ponoć osobiście przez emira TTP i jego ówczesnego zastępcę, Wali-ur Rehmana (zginął w ataku dronów w maju br.), spowodowała śmierć siedmiu wysokich rangą funkcjonariuszy CIA i wystawiła Agencję na pośmiewisko - "skruszony" terrorysta został wpuszczony do centrum bazy na spotkanie z agentami bez uprzedniego przeszukania...

Ruch pakistańskich talibów osiągnął pod kierownictwem Hakimullaha Mehsuda pozycję i znaczenie, jakimi nie cieszył się nigdy wcześniej. Dzisiaj jego struktury kontrolują faktycznie niemal cały obszar terytoriów plemiennych na pograniczu pakistańsko-afgańskim (FATA, Federalnie Administrowane Obszary Plemienne) oraz sąsiedniej prowincji Chajber Pachtunchwa . I choć formalnie administracja na większości tego obszaru wciąż podlega władzom w Islamabadzie, działając w miarę normalnie, to prawda jest taka, że najwięcej do powiedzenia w sensie politycznym i formalnym mają tam właśnie talibowie.

Żaden lokalny polityk, urzędnik czy funkcjonariusz sił porządkowych nie zrobi nic, co nie zostało uzgodnione z emirem TTP lub jego emisariuszami. W przeciwnym razie ryzykuje życiem swoim i swych bliskich, o czym przekonał się już niejeden ambitny przedstawiciel państwa pakistańskiego, skierowany do służby w te regiony niekoniecznie w ramach awansu zawodowego.

Po wielu latach umacniania swych wpływów w regionie pogranicza afgańskiego, TTP ma też coraz więcej do powiedzenia w sąsiednim Beludżystanie (gdzie doskonale dogaduje się z równie niechętnymi wobec Islamabadu przemytnikami i rebeliantami z ludu Beludży), a nawet w "rdzennie" pakistańskich prowincjach Pendżab i Sindh.

Sojusz z Al-Kaidą i współpracującymi z nią kaszmirskimi ugrupowaniami islamistycznymi (m.in. Laszkar-e-Toiba i Dżajsz-e-Mohammad) daje z kolei TTP możliwość korzystania z ich bogatej infrastruktury szkoleniowej w pakistańskiej części Kaszmiru. Ten ostatni aspekt aktywności talibów z TTP to zresztą czysty paradoks: oto organizacje islamistyczne założone i sponsorowane przez pakistańskie tajne służby do zwalczania indyjskich wpływów w Kaszmirze jawnie wspierają grupę, która za cel stawia sobie... obalenie obecnych władz i porządku konstytucyjnego w kraju.

Tehrik-e Taliban Pakistan stał się więc w ostatnich latach, m.in. dzięki Hakimullahowi Mehsudowi, potężnym aktorem na pakistańskiej scenie politycznej. Wraz z miriadami innych fundamentalistycznych struktur islamskich, aktywnych w tym kraju, ruch talibów jest dziś czynnikiem skutecznie - a co gorsza systematycznie i wytrwale - podkopującym fundamenty funkcjonowania Pakistanu jako w miarę sprawnego państwa regionu Azji Południowej. Fakt ten można by od biedy bagatelizować, gdyby nie jeden czynnik - arsenał nuklearny i rakietowy Islamabadu. Te kilkadziesiąt głowic atomowych, wraz z kilkuset rakietami zdolnymi do ich przenoszenia (o zasięgu nawet do 2,5 tys. km), to niedający się nijak wyeliminować element strategicznej rozgrywki w regionie.

Rząd w Islamabadzie - słaby, poddany politycznemu szantażowi ze strony różnych grup społecznych i sił politycznych (wśród których prym wiodą radykalni wyznawcy islamu) - doskonale zdaje sobie sprawę ze swej sytuacji i położenia. Stąd też koncepcja rozmów z TTP, które w zamyśle władz miały doprowadzić do "ugłaskania" choć tego jednego lwa, czyhającego od dawna na swą ofiarę.

Sęk w tym, że taka strategia "głaskania drapieżnika" była już stosowana wcześniej - nawet zanim jeszcze powstał jeden silny i spójny ruch talibów. Efekty takiej krótkowzrocznej polityki obserwujemy właśnie dzisiaj. Tak więc planowane negocjacje między rządem a TTP - w świetle ostatnich wydarzeń najpewniej odłożone na bliżej nieokreśloną przyszłość - i tak raczej nie miały większych szans na doprowadzenie do rzeczywistego przełomu i poprawy sytuacji w Pakistanie. Doprowadziłyby raczej do kolejnych ustępstw Islamabadu wobec wojowniczych Pasztunów i ich sprzymierzeńców, a tym samym do dalszego zaognienia konfliktu. Tym niemniej, w krótkiej perspektywie czasowej, rozmowy takie - a wraz z nimi zawieszenie broni i szansa na choćby chwilowe zmniejszenie skali zamachów terrorystycznych - były rządowi niezbędne dla zyskania choć krótkiej chwili politycznego oddechu. Eliminacja Hakimullaha przez Amerykanów wytrąciła cały ten skomplikowany wewnątrzpakistański układ z równowagi, czego skutki są dziś trudne do
przewidzenia.

Z drugiej strony nie można jednak zapominać, że Hakimullah był do cna zdemoralizowanym i pozbawionym głębszych uczuć zbrodniarzem, mającym na swych rękach krew tysięcy Pakistańczyków (głównie szyitów i chrześcijan), których kazał mordować w imię swych ideałów i politycznych celów. To on właśnie odszedł od koncepcji swego poprzednika na stanowisku emira TTP (Baitullaha Mehsuda), zakładającej względne "oszczędzanie" pakistańskich chrześcijan i traktowanie ich raczej jako źródła potencjalnego znacznego dochodu dla przyszłego kalifatu w postaci dżizji (tradycyjnego wysokiego podatku nakładanego na "niewiernych"). Hakimullah, kierując się ideologią Al-Kaidy, wolał dążyć do całkowitego pozbycia się chrześcijan (zabijając ich lub zmuszając do emigracji), niż na nich zarabiać.

Co ciekawe, niewątpliwy sukces operacyjny CIA, jakim stało się wyeliminowanie Hakimullaha, zbiegł się w czasie z nasileniem się w samych Stanach Zjednoczonych dyskusji na temat legalności i etycznych podstaw programu wykorzystywania dronów. To raczej nie może być przypadek. Najpewniej Hakimullah był już od dawna "rozpracowany" i namierzony przez CIA, ale wstrzymywano się z decyzją o jego eliminacji, kierując się właśnie np. interesami rządu pakistańskiego wobec TTP. Gdy kwestia legalności i zasadności stosowania dronów sięgnęła w USA zenitu, angażując nawet Kongres, ktoś w Pentagonie lub Białym Domu mógł podjąć decyzję o "odstrzeleniu" lidera TTP właśnie teraz, bez względu na potencjalne konsekwencje dla sytuacji w samym Pakistanie, aby uzyskać spektakularny argument w dyskusji nad przyszłością operacji z udziałem bezpilotowców.

Niezależnie od tego, jakie były kulisy akcji, Hakimullah dołączył do niewątpliwie elitarnego grona ok. 100 wysokich rangą liderów i komendantów Al-Kaidy, TTP, talibów afgańskich i wielu mniejszych organizacji islamistycznych operujących na pograniczu afgańsko-pakistańskim, wyeliminowanych w ostatnich dziewięciu latach przy użyciu dronów.

Tehrik-e Taliban Pakistan nie wyznaczyła jeszcze kolejnego emira. Sprzeczne doniesienia z regionu sugerują, że w organizacji zaczyna się chyba walka o władzę i schedę po Hakimullahu, choć żaden spośród potencjalnych kandydatów na emira TTP nie ma nawet cienia tej charyzmy i poważania, jakimi cieszył się on za życia. Ani jego formalny zastępca Sadżha Mehsud (a.k.a. Khan Said), znany szerzej jedynie ze swej roli w przygotowaniu spektakularnego ataku na bazę lotnictwa pakistańskiej marynarki wojennej w Karaczi w maju 2011 roku. Ani tym bardziej demoniczny Asmatullah Szahi'in Bhittani, wymieniony w komunikacie TTP z 3 listopada br. jako "tymczasowy emir organizacji" - uzależniony od opiatów psychopata, terroryzujący nawet własnych podwładnych i powszechnie znienawidzony za swą brutalność.

Ten brak charyzmatycznych kandydatów do roli lidera TTP nie powinien jednak dziwić. Jak bowiem pokazują wydarzenia ostatnich lat, stanowisko emira TTP to raczej bilet w jedną stronę, a finałem takiej kariery najczęściej bywa rakieta Hellfire, odpalana z bezpilotowaca typu Predator lub Reaper.

Czas pokaże, jakie będą dalsze losy TTP, jedno wszak wydaje się pewne - śmierć Hakimullaha będzie mieć wiele dalekosiężnych skutków dla samego Pakistanu, całego regionu oraz dla dalszej wojny z islamskim ekstremizmem.

Tytuł, lead i śródtytuły pochodzą od redakcji.