Irak w pigułce rok po obaleniu Saddama Husajna

Za datę upadku reżimu Saddama przyjęto 9 kwietnia 2003 roku, kiedy w Bagdadzie obalono wielki posąg dotychczasowego prezydenta. Dzień ten ogłoszono nowym świętem narodowym Iraku.

Poniżej najważniejsze informacje o kraju, który w zamyśle rządu USA ma stać się wzorem demokracji dla Bliskiego Wschodu, ale na razie według krytyków amerykańskiej polityki jest nowym siedliskiem terroryzmu międzynarodowego i ogniskiem niepokoju.

POŁOŻENIE i POWIERZCHNIA: Irak jest prawie półtora raza większy od Polski (ma 438 tys. km kw.), leży między Arabią Saudyjską i Iranem, graniczy także z Kuwejtem, Jordanią, Syrią i Turcją, a swym południowo-wschodnim krańcem sięga Zatoki Perskiej.

STOLICA: Bagdad, 3,8 mln mieszkańców, zespół miejski 5 mln.

LUDNOŚĆ: Około 24 mln (choć nie jest to pewne; w rejestrze kartek żywnościowych widnieje 25,9 mln osób), z tego 77 proc. to Arabowie, 19 proc. Kurdowie, poza tym Turkmeni (1,5 proc.), Azerowie, Persowie, Asyryjczycy i Ormianie. Wciąż silne są więzi plemienne (około 150 najważniejszych plemion, podzielonych na 2000 klanów, ale też łączących się w konfederacje plemienne).

Muzułmanie stanowią 95,5 proc. ludności. Chrześcijan jest około 450 tys. Wśród muzułmanów przeważają szyici (61,5 proc.). Irak jest Jugosławią Bliskiego Wschodu, państwem sztucznie wykrojonym przez Brytyjczyków po I wojnie światowej, stąd jego zróżnicowanie etniczne i wyznaniowe. Kurdowie zamieszkują północ kraju, sunnici środek i zachód, a szyici przeważają na południu.

USTRÓJ I WŁADZE: Zgodnie z tymczasową konstytucją podpisaną 8 marca Irak ma być republiką demokratyczną, z islamem jako religią oficjalną. Wybory do parlamentu powinny odbyć się najpóźniej w styczniu 2005 r. Na razie jest krajem okupowanym. Na czele administracji stoi Amerykanin Paul Bremer, szef Tymczasowych Władz Koalicyjnych. Zalążkiem przyszłego rządu irackiego, który ma w końcu czerwca przejąć suwerenną władzę, jest 25-osobowa Rada Zarządzająca i mianowany przez nią 25-osobowy tymczasowy gabinet ministrów. Rada Zarządzająca ma pewne uprawnienia wykonawcze i może występować z inicjatywami politycznymi, ale Bremer może zawetować każdą jej decyzję.

SIŁY POLITYCZNE: W Radzie Zarządzającej znalazło się 13 szyitów reprezentujących różne ugrupowania polityczne, od szyickiej Najwyższej Rady Rewolucji Islamskiej w Iraku, która za Saddama działała z Iranu, przez świecki Iracki Kongres Narodowy po komunistów; poza tym w Radzie zasiada 5 arabskich sunnitów, też różnych orientacji, 5 Kurdów, 1 chrześcijanin z Asyryjskiego Ruchu Demokratycznego i 1 Turkmenka. Dla szyitów najwyższym autorytetem jest wielki ajatollah Ali al-Sistani, który już kilkakrotnie zmuszał Amerykanów do korygowania planu transformacji politycznej Iraku.

GOSPODARKA, POZIOM ŻYCIA: Podstawą jest wydobycie i eksport ropy naftowej, której złoża stanowią około 10 proc. rezerw światowych. Dwadzieścia lat temu Irak przodował w świecie arabskim pod względem rozwoju oświaty, opieki zdrowotnej i modernizacji gospodarki, ale później wojna z Iranem (1980-88) i "Pustynna Burza" w 1991 roku cofnęły go według oceny ONZ z 1991 roku do "epoki przedindustrialnej". Sankcje ONZ, wprowadzone w 1990 r. po irackiej napaści na Kuwejt, a zniesione dopiero w maju 2003 r., dodatkowo zahamowały wzrost gospodarczy.

Odbudowa kraju po ostatniej wojnie może wymagać wyasygnowania w najbliższych kilku latach 50-100 miliardów dolarów. Produkt krajowy brutto w ocenie agencji ratingowej Fitch wynosi 715 dolarów na jednego mieszkańca. W tym roku amerykański program pomocy, opiewający na 18 mld dolarów, powinien według Banku Światowego zwiększyć dochód per capita aż o 33 procent i zmniejszyć ogromne dziś bezrobocie.

HISTORIA: W starożytności była to Mezopotamia ("Międzyrzecze"), wielki ośrodek cywilizacji i kultury. W średniowieczu okres świetności pod rządami muzułmańskich kalifów. Od XVI w. część imperium Turków osmańskich. Po I wojnie światowej brytyjskie terytorium mandatowe, od 1932 roku niepodległa monarchia. W 1958 roku wojskowi obalili monarchię, a w 1968 roku władzę przejęła panarabska partia Baas. Saddam Husajn, jeden z przywódców Baas, rządził Irakiem od 1979 roku. W 1980 r. rozpoczął wojnę z Iranem (trwała do sierpnia 1988), w 1990 zajął Kuwejt, ale na początku 1991 roku wojska USA i koalicji międzynarodowej wyparły stamtąd i rozbiły armię iracką. Od 1990 do 2003 r. Irak był obłożony sankcjami ONZ. W marcu 2003 wojska USA i sojuszników weszły do Iraku i w niespełna cztery tygodnie pokonały siły irackie i obaliły Saddama Husajna.