Inne kraje też ignorują wyroki unijnego Trybunału. Ale Polska ryzykuje dużo więcej

Wicepremier Jarosław Gowin zasugerował w poniedziałek, że Polska może zignorować decyzję unijnego Trybunału w sprawie zgodności ustawy o Sądzie Najwyższym z prawem unijnym, czym wywołał i spekulacje o Polexicie. Czy taki scenariusz jest prawdopodobny? Odpowiadając w poniedziałek na to pytanie premier Mateusz Morawiecki stwierdził, że nie, wskazując przy tym, że przed TSUE toczy się mnóstwo postępowań o niewykonywanie wyroków. I miał rację - ale tylko cześciowo. Bo choć problemów z wykonywaniem unijnego prawa jest wiele, żaden przypadek nie miałby takich konsekwencji jak w przypadku otwartego buntu ze strony polskich władz.

Jak państwa migają się od zobowiązań

Przypadków, kiedy państwa członkowskie nie realizują postanowień Trybunału nie brakuje. I nie trzeba ich długo szukać. Zaledwie miesiąc temu Trybunał nałożył na Hiszpanię karę w wysokości 12 milionów euro za zwłokę we wdrożeniu dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków. Już w 2011 roku sąd uznał, że Hiszpania nie wypełniała dyrektywy i nakazał niezwłoczne wypełnienie zobowiązań. Madryt do dziś tego nie zrobił. I jeśli nadal będzie zwlekać, zapłaci poza karą 12 milionów będzie płacić dodatkowe 11 milionów za każde dodatkowe pół roku.

Ta sprawa to niemal klasyczny przykład sytuacji, w której dochodzi do niewykonywania wyroków TSUE. Chodzi o częściowe niedostosowanie się do decyzji lub przeciąganie wdrażania unijnych dyrektyw. Jednym z rekordzistów jest tu Francja, która karana była kilkakrotnie. W 2005 roku została zobligowana do zapłacenia 20 milionów euro za brak wykonania wyroku z 1991 roku (!) w sprawie regulacji dotyczących rozmiaru ryb dozwolonych do sprzedaży. Dodatkowo wlepiono jej 57 milionów euro za każde następne pół roku zwłoki.

Niektóre państwa wykazują się większym sprytem. Przykładem jest Portugalia, która w 2011 roku odmówiła zapłaty kary za zignorowanie wyroku TSUE z 2009 roku, argumentując że poczyniła zmiany w swoim prawie. Komisja Europejska co prawda uznała je za niewystarczające, ale ponieważ Portugalia podjęła jakieś działania, musiała składać nową skargę to Trybunału.

- Państwa mistyfikują, "oszukują", grają na zwłokę, ale prędzej czy później podporządkowują się prawu - mówi WP prof. Robert Grzeszczak, specjalista od prawa europejskiego z UW.

Sprawa Polski jest nieporównywalna

Jak na tym tle wygląda sprawa polskiej ustawy o Sądzie Najwyższym? Według eksperta, różnica jest fundamentalna, bo o chodzi o podejście do prawa.

- W państwie prawa władza publiczna nie może po prostu z góry powiedzieć, że nie zaakceptuje wyroku sądu. To jest nie do zaakceptowania w żadnym cywilizowanym państwie, gdzie funkcjonują reguły prawa. Bo jeśli przyjmiemy taką postawę, co stoi na przeszkodzie Kowalskiemu, który uzna, że nie będzie respektował wyroków? - pyta retorycznie ekspert.

Podobnego zdania jest profesor Laurent Pech z Uniwersytetu Middlesex w Londynie.

- To, co w tej sprawie jest bezprecedensowe to fakt, że mamy rząd, który w otwarty i wyzywający sposób buntuje się przeciwko Trybunałowi jeszcze przed wydaniem ewentualnej decyzji. Nie przypominam sobie żadnego innego przypadku tak aroganckiej próby uzurpacji sobie roli TSUE i próby go zastraszenia - mówi w rozmowie z WP Pech. - Chodzi też o przedmiot sprawy oraz kontekst toczącej się procedury artykułu 7 - dodaje.

Jak zauważa Grzeszczak, sytuacje, o których mówił Morawiecki to najczęściej takie, gdzie Trybunał nakazuje zmianę praktyki administracyjnej lub prawa, często w technicznych kwestiach, a państwa z różnych przyczyn opóźniają dostosowanie się do niego.

- Robią to na przykład dlatego, że nie chciały przed wyborami zmieniać regulacji ochrony środowiska, kalkulując, że bardziej opłacać się im będzie zapłacić karę. Albo, jak było w przypadku Grecji i kwestii śmieci, z powodu chaosu nie były w stanie tego zrobić - tłumaczy prof. Robert Grzeszczak. - Te sprawy dotyczą prawa materialnego. W przypadku Polski mamy jednak do czynienia ze sprawami ustrojowymi. To zupełnie inny, cięższy kaliber - dodaje.

Ale to niejedyna różnica, która oddziela sprawę Polski od innych. Inny jest też tryb rozpatrywania sprawy. W opisanych wyżej przypadkach z innych krajów, ignornowane orzeczenia TSUE są wynikiem skarg ze strony Komisji Europejskiej na niedostosowanie się do prawa unijnego. Tymczasem w sprawie Polski, TSUE obecnie zajmuje się bowiem odpowiedzią na pytanie polskiego Sądu Najwyższego dotyczące tego, jak interpretować unijne prawo. Co to oznacza? W teorii adresatem odpowiedzi Trybunału będzie nie polski rząd, lecz polskie sądy, które otrzymają wiążące wytyczne co do tego, jak powinny stosować ustawę o Sądzie Najwyższym.

- Wyrok będzie oznaczać, że sądy nie będą stosowały przepisów, które są niezgodne z prawem unijnym i zamiast prawa krajowego będą stosować zasady unijnego. Ale to stan przejściowy, bo potem piłka jest po stronie rządu, który powinien przygotować nową ustawę - wyjaśnia Grzeszczak.

Kosztowne konsekwencje rebelii

Co się stanie, jeśli rząd tego nie zrobi, a nowy, "oczyszczony" Sąd Najwyższy zignoruje wykładnię TSUE? Tu - przynajmniej na początku - nie ma mowy o karach finansowych. Ale konsekwencje mogą być jeszcze bardziej poważne. W Polsce może zapanować kompletny chaos prawny. W Europie pozycja Polski stanie się wielką niewiadomą.

- To już będzie tak ordynarne lekceważenie prawa unijnego, że trudno przewidzieć, czym to się zakończy. Takiej aberracji prawnej jeszcze nie było. Jeśli Polska nie tylko nie uzna orzecznictwa TSUE, ale i nie będzie płacić kar zarządzanych po wnoszonych przez Komisję skargach, możliwe będzie zajęcie unijnych funduszy. Nie mówiąc już o możliwości "przeciągnięcia" artykułu 7 i unijnych sankcji - wylicza Grzeszczak. - Ten proces oczywiście może zająć kilka lat. Ale jest nieuchronny i prędzej czy później ktoś będzie musiał za to zapłacić i po tym posprzątać - dodaje.

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl