Informacje ogólne - Wojna z Irakiem

IRAK, Al-'Iraq, Republika Iracka, Al-Jumhuriyyah al-'Iraqiyyah, państwo w pd.-zach. Azji, nad Zat. Perską.

Stolica: Bagdad
Powierzchnia: 438,3 tys. km2
Ludność: 21,2 mln mieszk. (1997)
Język urzędowy: arabski
Jednostka monetarna: dinar iracki
święto narodowe: 17 lipca (rocznica proklamowania republiki 1958)
Podział administracyjny: 18 muhafaz (gubernatorstw), z których 3 na pn.-wsch. tworzą Kurdyjski Okręg Autonomiczny (pow. 36,3 tys. km2, 2 mln mieszk.)
Granica: z Turcją, Iranem, Kuwejtem, Arabią Saudyjską, Jordanią i Syrią

do góry

Głowa państwa: Saddam Husajn
Szef rządu: Saddam Husajn
Parlament: Rada Narodowa
Partie: Partia Socjalistycznego Odrodzenia Arabskiego (Hizb al-Baas) — 160, bezpartyjni — 60, mianowani przez prezydenta — 30

do góry

Około 35% pow. kraju stanowią rozległe, aluwialne niziny Mezopotamii: na pn. Al-Dżazira (wys. ponad 200 m), na pd. Niz. Mezopotamska (wys. poniżej 100 m). W pn.-wsch. części młode góry fałdowe — G. Kurdystańskie z najwyższym szczytem Iraku — Buz Dagh (3612 m).
Ponad 40% powierzchni Iraku zajmują pustynie; na pn.-zach. część kamienistej i żwirowej Pustyni Syryjskiej, na pd.-zach. fragment piaszczystej pustyni Wielki Nefud. Klimat zwrotnikowy kontynent. suchy, na pd.-zach. skrajnie suchy, w Kurdystanie podzwrotnikowy górski; średnia temp. w styczniu od –1°C w górach do 12°C nad Zat. Perską, w lipcu odpowiednio od 24°C do 35°C (temp. maks. do 49–51°C); średnia roczna suma opadów od poniżej 100 mm na pd.-zach. do 300–500 mm na pn. i wsch., w górach lokalnie do 1000 mm; opady gł. w zimie (od listopada do kwietnia); częste burze pyłowe, zwł. latem.
Irak leży w dorzeczu Tygrysu, Eufratu i Szatt al-Arab (powstaje z połączenia Tygrysu i Eufratu, w dolnym odcinku wyznacza granicę z Iranem); na zach. i pd. brak rzek stałych; występują suche doliny wadi; w pd. Mezopotamii błota i rozlewiska, największe Haur al-Hammar; na Eufracie, Tygrysie i dopływach Tygrysu Zab Wielki, Zab Mały oraz Dijala liczne tamy i zbiorniki retencyjne (gł. As-Sarsar) zaopatrujące w wodę gęstą sieć kanałów nawadniających; spór o podział wód Eufratu między Irakiem a Syrią i Turcją. Roślinność pustynna i półpustynna; na zach. i pd. zarośla z saksaułem i opuncją, w Mezopotamii stepy turzycowe, w górach silnie zdegradowane, rzadkie lasy (dąb, sosna alepska i jałowiec), w dolinach rzek łęgi (wierzba, akacja, eukaliptus) i gaje palmy daktylowej, na rozlewiskach sitowie, trzcina i papirus.
Gleby: mady piaszczyste i gliniaste, w większości zasolone (gł. w wyniku nawadniania) na Niz. Mezopotamskiej, szaroziemy z pokrywami gipsowymi — w Al-Dżazira, kamieniste gleby kasztanowe i rędziny — w górach, niewykształcone pustynne — na pozostałym obszarze.

do góry

Irak zamieszkują Arabowie (77% ogółu ludności), Kurdowie (19%, gł. w Kurdystanie), Turkmeni, Persowie, Asyryjczycy oraz czasowo pracownicy cudzoziemscy (gł. Europejczycy); muzułmanie stanowią ok. 96% społeczeństwa (w tym szyici 54%, sunnici — 42%), chrześcijanie — 3,5%. Szybkie tempo wzrostu liczby ludności (13,2 mln — 1980, 19,3 mln — 1992) wynika z b. wysokiego przyrostu naturalnego — ok. 36‰ rocznie; blisko połowa ludności w wieku do 14 lat; przeciętna długość trwania życia: 61 lat mężczyźni, 66 — kobiety; ok. 40% ludności w wieku powyżej 15 lat nie umie pisać i czytać.
średnia gęstość zaludnienia ok. 45 mieszk. na km2; większość ludności skupia się w dolinach rzek i międzyrzeczu Tygrysu i Eufratu; w miastach mieszka ok. 71% ludności; gł. m.: Bagdad, Al-Basra, Mosul, Kirkuk, An-Nadżaf, Karbala; większość ludności zawodowo czynnej pracuje w usługach (ok. 61%) i przemyśle (ok. 18%).

do góry

Podstawą gospodarki Iraku jest wydobycie i eksport ropy naft.; wpływy z eksportu ropy przeznacza się na rozwój sektora państw. w przemyśle, rolnictwie i infrastrukturze; wojna z Iranem (1980–88) oraz agresja na Kuwejt (1990-91) wpłynęły na osłabienie tempa rozwoju gosp.; wojna w 1990–91 i embargo handl.
nałożone przez ONZ na Irak, spowodowały głęboki kryzys gosp.; 1989 przemysł wytworzył ok. 33% produktu krajowego brutto, rolnictwo — ponad 16%, usługi, zwł. handel — pozostałą część; produkt krajowy brutto na 1 mieszk. — 3652 dol. USA.

do góry

Irak należy do gł. producentów ropy naft. (101 mln t — 1990, 3 miejsce na Bliskim Wschodzie), którą wydobywa się z bogatych złóż (zasoby ok. 5 mld t) w okolicach Kirkuku na pn.-wsch. oraz w pobliżu Az-Zubajr i Ar-Rumajla na pd.; z innych surowców eksploatuje się gaz ziemny, siarkę w Al-Miszrak (kopalnia zbud. przez Polaków), fosforyty w Ukasz (zasoby ok. 1 mld t — jedne z największych na świecie) oraz asfalt w dolinie Eufratu, gł. w Hit. Energia elektr. jest wytwarzana gł. w elektrowniach naft. oraz niewielkich wodnych (Dukan na Zabie Małym, Al-Hadisa na Eufracie) i jądrowych. Rozwinięty przemysł rafineryjny w Bagdadzie, Al-Basrze, Kirkuku i Mosulu, nawozów sztucznych w Al-Basrze, cementowy w większych ośr. miejskich, spoż., zwł. cukr. oraz mający długie tradycje przemysł włók. w Irbil, Bagdadzie i Mosulu.

do góry

Republika; wg tymczasowej konstytucji z 1968 (modyfikowanej 1973 i 1974) Irak jest republiką lud.-demokr., której ustrój ekon. opiera się na zasadach socjalist.; islam jest rel. państwową. Najwyższy organ władzy państw. stanowi 9-osobowa Rada Dowództwa Rewolucji (wybierana spośród członków irackiego kierownictwa partii Baas); głową państwa jest prezydent (wybierany przez Radę Dowództwa Rewolucji spośród jej członków), pełni on jednocześnie funkcję przewodn. tej Rady oraz nacz. dowódcy sił zbrojnych; władza ustawodawcza należy do 250-osobowego parlamentu wybieranego na 4-letnią kadencję w wyborach powszechnych (po raz pierwszy wybranego 1980); w jego skład wchodziła 50-osobowa Kurdyjska Rada Konstytucyjna, po raz pierwszy wybrana 1980 w Kurdyjskim Regionie Autonomicznym; władzę wykonawczą sprawuje rząd powoływany przez prezydenta, z premierem na czele.

do góry

Wśród dzienników najwyższy nakład osiąga „Al-Sawra” ['rewolucja'], organ partii Baas, wyd. od 1967 w Bagdadzie, w jęz. arab., w nakładzie 250 tys. (1994) oraz „Al-Dżumhurijja” ['republika'], wyd. od 1963 jako „Al-Dżamahir”, w Bagdadzie, w języku arab. — 150 tys. (1994). Wśród czasopism najwyższy nakład ma kwartalnik „Al-Mu allam al-Dżadid”, wyd. przez Minist. Oświaty (zał. 1935) w Bagdadzie w języku arab. — 190 tys. (1994) oraz „Alif Ba” ['alfabet'], wyd. od 1968 w Bagdadzie w języku arab. — 150 tys. (1994). Agencja prasowa: Iraqi News Agency (INA), rządowa agencja informacyjna, zał. 1959 w Bagdadzie.

do góry

Radio działa od 1936; serwis krajowy nadaje w językach: arab., kurdyjskim, syr. i tur., a zagr. — franc., niem., ang., ros., azerskim, hebr. i hiszpańskim. Radio Bagdad (Iza'at Bagdad) nadaje 22 godz. programu dziennie, Iza'at Sawt al-Dżamahir, zał. 1970 — 24 godziny. Działa też radio kurdyjskie i pers. (Iza'at al-Kurdijja i Iza'at al-Farsijja). Telewizja działa od 1956; rządowa Bagdad Telewizjon (zał. 1956) emituje swe programy na 2 kanałach przez 9 godz. dziennie. Ponadto działają również rządowe: Kirkuk Telewizjon (zał. 1967), Mosul Telewizjon (zał. 1968), Basra Telewizjon (zał. 1968), Missan Telewizjon (zał. 1974), Kurdijja Telewizjon (zał. 1974) oraz 18 innych lokalnych. Programy kolorowe są emitowane w systemie G/SECAM.

do góry

W starożytności istniały tu państwa: Babilonia, Asyria; spór o terytorium Iraku przez wieki był powodem wojen rzym.-pers.; w poł. VII w. zdobyte przez Arabów; za panowania Abbasydów (750–1258) Irak był ośr. kalifatu ze stol. w Bagdadzie; 1258 zdobyty i spustoszony przez Mongołów (zniszczenie systemu nawadniającego było gł. przyczyną upadku gosp. kraju, z którego już się nie podniósł).
W 1 poł. XVI w. Irak wszedł w skład imperium osmańskiego; wojny tur.-pers. w XVI–XVIII w. pogłębiły gosp. i kult. upadek kraju; w XVII w. zaczęła się penetracja bryt., nasilona na pocz. XIX w.; na przeł. XIX i XX w. wpływy niem. (m.in. Niemcy uzyskali od sułtana koncesję na budowę bagdadzkiej kolei żel.).
Podczas I wojny światowej Irak — jako prowincja tur. — został zajęty przez wojska bryt.; 1920 mandat nad Irakiem (w jego skład weszły dawne prowincje tur. — Mosul, Bagdad i Al-Basra) otrzymała z ramienia Ligi Narodów W. Brytania, co spowodowało wybuch powstania w Iraku; po jego stłumieniu W. Brytania 1921 proklamowała Irak monarchią konstytucyjną i osadziła na tronie emira Fajsala I (z dyn. Haszymidów); faktyczne rządy sprawował jednak bryt. wysoki komisarz. Od 1932 Irak stał się państwem niepodległym, czł. Ligi Narodów, W. Brytania zachowała jednak wpływy na podstawie układu bryt.-irackiego z 1930 (wojsk. bazy lotn., zapewnienie wojskom bryt. prawa swobodnego poruszania się po terytorium Iraku w wypadku wojny); dzięki swej roli gosp., m.in. w Irackim Tow. Naft., przewagę miał kapitał brytyjski. W latach 30. i w okresie II wojny świat. powtarzały się powstania Kurdów, domagających się autonomii, oraz liczne zamachy stanu.
Na pocz. lat 30. duże wpływy zyskali komuniści (powstanie związków zaw., strajki), 1934 powstała Iracka Partia Komunistyczna. W czasie II wojny świat. wzrosły sympatie proniem. wśród społeczeństwa irackiego; IV 1941 doszło do antybryt. zamachu stanu R. al-Gajlaniego, po zlikwidowaniu rewolty (V 1941) nastąpiła okupacja Iraku przez wojska bryt.; 1943 Irak wypowiedział wojnę państwom Osi. W 1945 Irak był współzałożycielem Ligi Państw Arab. oraz został czł. ONZ. Wojska Iraku wzięły udział w wojnie arab.-izrael. 1948–49 (po której wyemigrowało z Iraku ok. 130 tys. Żydów).
Wystąpienia antyrządowe i antybryt. inspirowali gł. komuniści; 1948–58 rząd zlikwidował Iracką Partię Komunist. (1949 wykonano wyroki śmierci na 4 przywódcach), przeprowadził reformy adm. i ekon., udzielił koncesji na wydobycie ropy naft. USA i W. Brytanii. W 1955, z inspiracji USA i W. Brytanii, Irak zawarł układ z Turcją, stał się on podstawą paktu bagdadzkiego (CENTO); 1958, w odpowiedzi na utworzenie Zjednoczonej Rep. Arab., Jordania i Irak utworzyły unię — Arab.
Państwo Federalne (o nastawieniu prozach.).
W VII 1958 nastąpił republ. przewrót wojsk. z gen. A. al-K. Kasimem na czele; obalono monarchię, ogłoszono tymczasową konstytucję, która m.in. gwarantowała równość obywateli wobec prawa i zapowiadała Kurdom autonomię. Rząd premiera Kasima prowadził politykę tzw. pozytywnego neutralizmu (1959 wystąpienie Iraku z paktu bagdadzkiego, likwidacja obcych baz wojsk., ewakuacja wojsk bryt.), nawiązano przyjazne stosunki z ZSRR; w polityce wewn.
Kasim sprawował rządy dyktatorskie, oparł się na komunistach. W 1961 wybuchło nowe powstanie Kurdów, którzy wbrew obietnicom Kasima nie otrzymali autonomii; żądania przyłączenia Kuwejtu (1961 uzyskał niepodległość) do Iraku zostały potępione przez inne kraje arabskie.
W II 1963 przewrót wojsk. pod hasłami antykomunizmu i jedności arab. — prezydentem został A. as-S. Arif; w tymże roku podpisano w Kairze układ o unii między Irakiem, Egiptem i Syrią, który nie wszedł w życie.
W 1965 Irak zerwał (po uznaniu Izraela przez RFN) stosunki dyplomatyczne z RFN, a po wojnie izrael.-arab. 1967 — z USA i (do 1968) z W. Brytanią; nałożył embargo na dostawy ropy naft. do tych krajów. W 1965 zniesiono wprowadzone 1958 rządy wojsk., utworzono rząd cyw.; VII 1968 przywódcy partii Baas dokonali zamachu stan W 1978 potępił izrael.-egip. rozmowy pokojowe w Camp David (USA).
W związku z normalizacją napiętych od 1970 stosunków pomiędzy iracką a syr. partią Baas podpisano tzw. Nar. Kartę Wspólnoty Działania zapowiadającą unię iracko-syr., poparcie dla Palestyńczyków; 1979 ponowny kryzys w stosunkach iracko-syr., który nie naruszył jednak wzajemnych stosunków gospodarczych.
W VII 1979 prez. Al-Bakr ustąpił ze stanowisk, a jego następcą został Saddam Husajn; w wyniku sprzeczności w Radzie Dowództwa Rewolucji część członków oskarżono o próbę zamachu i stracono, rozgromiono komunistów (którzy do tej pory wchodzili do Frontu Nar.), nastąpiła poprawa stosunków z krajami Zachodu (Irak razem z innymi państwami arab. potępił interwencję sowiecką w Afganistanie).
W VI 1980 doszło do pierwszych wyborów powszechnych (kobiety zyskały prawo głosu), które wyłoniły parlament — Zgromadzenie Narodowe. Wzrost napięcia w stosunkach iracko-irańskich doprowadził IX 1980 do wojny iracko-irańskiej, która przyniosła Irakowi duże straty gosp. (m.in. zniszczenia instalacji naft., spadek wydobycia ropy), jednakże finansowa pomoc Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu oraz Zjednoczonych Emiratów Arab. umożliwiła rozbudowę potencjału militarnego oraz podjęcie wielu nowych inwestycji (m.in. budowę rurociągów: z Kirkuku do Yumurtalik w Turcji, z pd. pól naftowych Iraku do miejscowości Janbu al-Bahr w Arabii Saudyjskiej nad M. Czerwonym oraz z zachodniego Iraku do portu Al-Akaba w Jordanii).
Konflikt z Iranem przyczynił się także do polepszenia stosunków iracko-egip. (Egipt dostarczał broń dla armii irackiej) oraz do wznowienia 1984 stosunków dyplomatycznych z USA i zacieśnienia współpracy z Francją (dostawy broni dla armii irackiej). W VIII 1988 Irak podpisał zawieszenie broni z Iranem i rozpoczął negocjacje pokojowe; Saddam Husajn zapowiedział reformy polit.; przygotowano projekt konstytucji (dopuszczającej m.in. system wielopartyjny); niepokój świat. opinii publ. wzbudziły doniesienia o produkcji przez Irak broni chem., wykorzystaniu pomocy Zachodu do tworzenia armii wyposażonej w broń biol. i rakietową oraz pracach nad bronią nuklearną.
W 1990 Irak zażądał (tłumacząc to stratami wojennymi) zwiększenia limitu wydobycia ropy naft. (ustalonego przez organizację OPEC), oskarżył Kuwejt o systematyczne uszczuplanie złóż irackich na granicy iracko-kuwejckiej oraz domagał się anulowania przez Kuwejt pożyczek udzielonych podczas wojny iracko-irańskiej.
Po fiasku negocjacji (z udziałem innych państw arab.) VIII 1990 Irak zaatakował Kuwejt i ogłosił przyłączenie go do Iraku; Saddam Husajn podpisał też układ pokojowy z Iranem, ustępując w spornych dotychczas kwestiach; oba kraje postanowiły nawiązać stosunki dyplomatyczne.
Po rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nastąpiła międzynar. blokada Iraku, obsadzenie granicy z Arabią Saudyjską przez wojska (gł. USA); I i II 1991 działania wojenne przeciwko Irakowi zakończyły się jego kapitulacją (wojna nad Zatoką Perską); wojska irackie wycofały się z Kuwejtu, wybuchły powstanie Kurdów i rewolta szyitów w południowym Iraku krwawo stłumione przez wojska rządowe; zapowiedź międzynar. interwencji wojsk. spowodowała podjęcie rozmów z Kurdami na temat ich autonomii.
Od 1991, na mocy decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ, iracki przemysł zbrojeniowy objęto zakazem badań jądr. i poddano stałej kontroli międzynar.; lotnictwu Irackiemu nie zezwolono latać na pn. od 36° szer. geogr. pn. i na pd. od 32° szer. geogr. pn. — zakaz ten wydało ONZ w celu ochrony przed bombardowaniami Kurdów (na pn.) i szyitów (na pd.).
W V 1992 odbyły się po raz pierwszy wybory do Kurdyjskiego Zgromadzenia Nar. i Kurdowie iraccy ogłosili powstanie ich autonomicznego państwa; rząd Iraku nie uznał go, rozmowy dotyczące autonomii kurdyjskiej zostały zawieszone, nie wyznaczono granic autonomicznego terytorium kurdyjskiego, a wycofanie z tego rejonu irackich urzędów państw. i służb adm. praktycznie oznacza blokadę ekon. Kurdystanu.
W 1993 USA zbombardowały irackie wyrzutnie rakietowe na pn. kraju, tereny na pd. i okolice Bagdadu z powodu nierespektowania przez Irak ustaleń ONZ; 1996 ONZ zezwoliła na eksport ograniczonej ilości ropy naft.
(program „ropa za żywność”); włączenie się armii irackiej w konflikt frakcji kurdyjskich po stronie M. Barzaniego spowodowało kolejny nalot bombowy USA IX 1996 i rozszerzenie strefy bezpieczeństwa na pd. do 33. równoleżnika; 1996 wybory parlamentarne, zwycięstwo partii rządzącej, w parlamencie zasiadło 30 przedstawicieli Kurdów; X 1997 i I 1998 Irak uniemożliwił pracę zespołom komisji ONZ ds. rozbrojenia Iraku — realne zagrożenie akcją zbrojną USA, sytuację rozwiązały rozmowy sekr. generalnego ONZ K.
Annana w Bagdadzie; XI 1998 S. Husajn ponownie zakazał działalności inspektorom ONZ, co spowodowało, wkrótce zażegnany, poważny konflikt z USA, grożący kolejnymi nalotami — na wykorzystanie w tym celu swoich baz nie wyraziły zgody Arabia Saudyjska i Kuwejt; konflikty z inspektorami ONZ uniemożliwiają zniesienie embarga nałożonego na Irak po wojnie nad Zat. Perską; pomimo działalności opozycji wewn. i zewn., dofinansowywanej przez USA i mających na celu obalenie irackiego dyktatora ataków militarnych (naloty XII 1998), S. Husajn nadal stoi na czele państwa (II 1999).

do góry

muzułmanie 97% (szyici 60-65%, sunnici 32-37%), chrześcijanie i inni 3%

SZYICI,
w islamie ogólna nazwa określająca muzułmanów należących do różnych, licznych ugrupowań szyizmu; powstali w opozycji do sunnitów. SZYIZM [arab.], szyityzm, nurt polit. i rel. w islamie reprezentowany przez liczne ugrupowania (szi'a ‘partia, stronnictwo’), opowiadające się za prawem czwartego kalifa „sprawiedliwego” Alego Ibn Abi Taliba (656–661), brata stryjecznego i zięcia proroka Mahometa, oraz jego potomków do sprawowania zwierzchności nad wszystkimi muzułmanami. Ponieważ po śmierci Alego jego potomkom nigdy nie udało się zdobyć władzy, wystąpili jako opozycja wobec panujących kalifów, uważając ich za uzurpatorów i walcząc z nimi otwarcie lub skrycie (m.in. kierując się koncepcją takijji, czyli nieujawnienia swoich szyickich poglądów). Wynikiem takiej postawy było upowszechnienie w szyizmie mistycyzmu, oraz otaczanie kultem imamów szyickich, następców Alego.
Charakterystyczne dla szyizmu jest oczekiwanie na powrót (radża, tj. paruzja) ostatniego z imamów (który nie umarł, a ‘znikł’) jako zbawcy całej ludzkości (tj. mahdiego); powstała też odrębna szkoła prawa muzułm. w szyizmie stworzona przez szóstego imama Dżafara as-Sadika (VIII w.), zw. dżafarycką. Różnice między ugrupowaniami szyickimi zależą od liczby potomków Alego uznawanych za imamów; największą grupę stanowią imamici uznający 12 imamów szyickich, z których ostatni żył w IX w. (gł. Iran, Irak, niektóre kraje Zat. Perskiej); isma'ilici uznają 7 imamów; ugrupowanie to rozpadło się na wiele podgrup, m.in. Fatymidów (panujących w Egipcie X–XII w.), nizarytów, bohorów w Indiach, druzów; zajdyci uznają 4 (lub wg innej klasyfikacji — 5) imamów (przetrwali gł. w pn. Jemenie). Spośród różnych wczesnych skrajnych ugrupowań szyizmu przetrwali nusajryci (zw. też alawitami).
W historii islamu szyici odegrali ważną rolę jako jedna z podstawowych grup opozycyjnych wobec władzy, a jednocześnie wprowadzająca do islamu wiele nowych wartości kult., gł. rel. i filoz.; przyczynili się także do zdobycia władzy przez największą dynastię kalifów muzułm. Abbasydów (750–1258); szyici doprowadzili również do zwiększenia polit. znaczenia islamu, zwł. gdy islam szyicki stał się religią państw. w Persji za dyn. Safawidów (1502–1736) oraz obecnie w Iranie.

SUNNICI
, gł. ugrupowanie w islamie (ok. 90% wyznawców), przeciwstawne szyitom; doktryna sunnitów rozwinęła się w toku walk polit. o władzę w początkowym okresie islamu; sunnici (arab. ahl as-sunna wa al-dżamaa ‘ludzie tradycji i wspólnoty’) nie uznawali aspiracji szyickich imamów do sprawowania zwierzchności nad wszystkimi muzułmanami; zasady prawa sunnickiego (w ujęciu 4 szkół: malikici, hanbalici, szafi'ici, hanafici) i szyickiego (szkoła dżafarytów) różnią jedynie szczegóły; oba ugrupowania zarzucają sobie odstępstwo od zasad islamu, nawołując czasem wręcz do podjęcia dżihadu przeciwko sobie (np. wojna iracko-irańska 1980–88); wysiłki teologów muzułm., którzy od XIX w. starają się pogodzić obie doktryny, są niweczone przez spory polityczne.

DŻIHAD
[arab.], święta wojna islamu; w Koranie oznaczał obowiązek każdego muzułmanina (dżahada ‘dokładanie starań, wysiłków’), by pozyskiwać nowych wyznawców i rozszerzać terytorium panowania islamu (lub go bronić) na drodze pokojowej lub militarnej; w imperium osmańskim określenie każdej wojny w imię islamu; współcześnie dla fundamentalistów muzułmańskich dżihad oznacza walkę z cywilizacją i kulturą państw Zachodu, które są dla nich uosobieniem szatana.

KORAN
[arab.], święta księga islamu, którą Allah miał objawić Mahometowi za pośrednictwem archanioła Gabriela [arab. Dżibril ]; objawienie zawarte w Koranie Prorok głosił 610–32 w Mekce i Medynie; zostało ono spisane za kalifa Usmana (644–56) i tę wersję uznano za ostateczną i obowiązującą (kanoniczną); Koran zawiera przepisy dogmatyczne, kultowe i rytualne, nakazy moralne, przepisy prawa karnego i cywilnego oraz wiele opowieści zarówno z życia Mahometa i legend arab. jak i ze Starego Testamentu i chrześc. literatury apokryficznej; Koran odwołuje się do tradycji judaizmu i chrześcijaństwa (objawienie zawarte w Koranie jest — wg islamu — poprawionym, prawdziwym i ostatecznym boskim przesłaniem, niepełnym i zniekształconym w Starym i Nowym Testamencie).
Treść Koranu nie tworzy spójnej całości narracyjnej, składa się ze 114 rozdziałów (sur) dzielących się na wersety (aja); pierwsza sura (zw. fatiha) jest najkrótsza, następne są uporządkowane wg długości (od najdłuższej), a nie chronologicznie czy logicznie; sury dzielą się na mekkańskie (90), dotyczące gł. dogmatów rel., i medyneńskie (24), zawierające przepisy prawne i organiz. społeczności muzułmańskiej.
Pisany prozą rymowaną (sadż) Koran [‘recytowanie, czytanie’] został uznany za arcydzieło języka i literatury arab.; związana z nim twórczość egzegetyczna dała podstawy dla wielu arab. i muzułm. nauk (filologii, językoznawstwa, teologii, filozofii, prawa i in.); zgodnie z tradycją muzułmańską Koran — jako objawiony w języku arab., jest zawsze recytowany w tym języku bez względu na narodowość wyznawcy islamu, co przyczyniło się do rozpowszechnienia języka arab. i jego dominacji w świecie muzułmańskim. Polskie przekłady Koranu: Koran (al-Koran) z arabskiego przekład polski Jana Murzy Tarak Buczackiego poprzedzony życiorysem Mohometa (1858); Koran, przekład i oprac. J. Bielawski (1986).

do góry
Wszystkie zamieszczone w tym artykule informacje pochodzą z serwisu encyklopedia.pwn.pl