Imre Kertesz laureatem literackiej Nagrody Nobla

Imre Kertesz przyjął wyróżnienie z wielką radością i zaznaczył, że należy się ono całej literaturze węgierskiej.

To bardzo interesujące, że dostałem nagrodę za pisanie o holokauście i przeciwko dyktaturom - powiedział literat zaznaczając, że może być w tym lekcja dla krajów Europy Wschodniej.

Imre Kertesz jest tłumaczem m.in. Nietzschego, Freuda i Hofmannsthala. W Polsce najpopularniejszą powieścią węgierskiego pisarza jest "Los utracony", wydany w naszym kraju w tym roku. Innymi jego znanymi książkami są: "A kudarc" ("Fiasko"), "Kaddis a meg nem született gyermekért" ("Kadysz dla nienarodzonego dziecka"). Węgier pisze także opowiadania i eseje. Jest laureatem wielu węgierskich i zagranicznych nagród literackich.

Kertesz urodził się w 1929 roku. Był więźniem obozów w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. Holocaust i obozy koncentracyjne, potraktowane w sposób autobiograficzny są tematem "Losu utraconego". O życiu Żydów w Budapeszcie, a następnie w obozach koncentracyjnych opowiada czternastoletni chłopiec, posługujący się prostym językiem i patrzący na świat z poziomu, na którym poważne wydarzenia polityczne schodzą na drugi plan.

Narrator książki nikogo nie potępia ani nawet nie widzi nic niezwykłego w systemie, w którym się wychował. Pogarszająca się sytuacja jego rodziny, rozłąka z ojcem, transport do obozu wydają mu się częścią rzeczywistości, w której żyje.

Powieść "Los utracony" europejscy i amerykańscy krytycy uznali za dzieło wybitne, jedną z najbardziej poruszających relacji obozowych. Została dotychczas przełożona na czternaście języków, "Publishers Weekly" zaliczył ją do najlepszych książek wydanych w Stanach Zjednoczonych w 1992 roku.

Przez 101 lat przyznawania Literackiej Nagrody Nobla uhonorowano nią blisko 100 pisarzy. Siedem razy nie przyznano Nobla, a cztery razy nagrodą wyróżniono dwie osoby. Wśród laureatów jest zaledwie dziewięć kobiet.

Wśród laureatów literackiego Nobla najwięcej jest pisarzy i poetów języka angielskiego - ponad 20. Wśród noblistów ustępują im liczebnością Skandynawowie - 14, oraz twórcy francuskojęzyczni - 12.

Akademię Szwedzką, na wzór Akademii Francuskiej, założył Gustaw III w 1786 roku. Liczy ona 18 członków. W skład Akademii wchodzą pisarze, poeci, filolodzy i językoznawcy. Jej statutowym zadaniem jest opracowywanie wielkiego słownika języka szwedzkiego, którego ukończenie planuje się dopiero na okolice 2020 roku. Akademicy organizują też konferencje, przyznają nagrody i stypendia, wydają monografie szwedzkich pisarzy.

W 1897 roku członkowie Akademii Szwedzkiej dowiedzieli się z testamentu Nobla - zamożnego wynalazcy dynamitu - że mają stanowić jury międzynarodowej nagrody, przyznawanej co roku jakiemuś pisarzowi za najwybitniejsze dzieło o tendencjach idealistycznych. Członkowie Akademii, której zadaniem była troska o czystość języka szwedzkiego i popularyzowanie szwedzkiej literatury nie czuli się powołani do oceniania literatury światowej. Pięć lat później - w 1901 roku - uznali jednak, że francuski poeta Rene Sully Proudhomme spełnia podane w testamencie Nobla kryteria i przyznali mu nagrodę.

Kandydatów do literackiego Nobla zgłaszają poprzedni laureaci, członkowie podobnych akademii w innych państwach, profesorowie literatury i historii literatury z uczelni akademickich, przewodniczący związków pisarzy, PEN-klubów z całego świata oraz sami członkowie Szwedzkiej Akademii.

Kandydatury można zgłaszać do końca stycznia. Jest ich zazwyczaj ok. 500, a po pierwszej selekcji zostaje 150-200 nazwisk. W marcu lista zawęża się do 10-20 nazwisk, aby przed wakacjami obejmować ich maksymalnie 5-8. We wrześniu dyskutowane są już przeważnie dwie kandydatury. Głosowanie odbywa się następująco: sekretarz Akademii obchodzi stół ze srebrna tacą, a akademicy składają na niej karteczki z nazwiskiem. Obowiązuje absolutna większość głosów - jeżeli nie uda się za pierwszym razem, głosowanie odbywa się ponownie.

W historii nagrody tylko raz przyznano ją pośmiertnie - w 1931 r. uhonorowano nią Erika Axela Karfeldta, wybitnego poetę i członka Szwedzkiej Akademii, który przez 20 lat pełnił funkcję jej sekretarza. Choć dwukrotnie w ciągu jego życia akademicy głosowali na niego za każdym razem oponował, tłumacząc, że nie powinno się nagradzać samego siebie. W latach: 1914, 1918, 1935 i 1940-43 nagrody nie przyznawano.

Czterokrotnie literacką Nagrodę Nobla przyznano podwójnie. Otrzymali ją wspólnie w 1904 r. hiszpański dramatopisarz Jose Echegaray i francuski poeta Frederic Mistral, autor słownika współczesnego języka prowansalskiego. W 1917 r. dwoma noblistami zostali Duńczycy: Erik Pontoppidan i Karl Gjellerup. Kolejny raz dwoma laureatami byli w 1966 r. szwedzka poetka Nelly Sachs i prozaik z Izraela, tworzący w języku hebrajskim Joseph Samuel Agnon, który m.in. pisał powieści o polskich Żydach. Po raz czwarty podwójny Nobel został przyznany w 1974 r. Szwedom: pisarzowi Eyvindowi Johnsonowi i poecie Harry'emu Martinsonowi.

Tylko dwu pisarzy odmówiło przyjęcia nagrody - Jean Paul Sartre i Borys Pasternak. (iza)