Fotoradary znoszą złote jaja nie tylko samorządom. Kto jeszcze zarabia na kierowcach?

Sprawa fotoradarów obsługiwanych przez samorządy już od dłuższego czasu wzbudza wiele kontrowersji. Wpływy z pozyskiwanych w ten sposób mandatów zasilają budżet gmin i miast, na terenie których znajdują się urządzenia. I może nie byłoby w tym nic złego, gdyby nie fakt, że wielu lokalnych włodarzy tylko w tym celu powołało straż miejską, a w budżecie z góry założyło, jaką kwotę przyniosą wpływy pochodzące z tego źródła. Warto też wiedzieć, że nie wszystkie samorządy, które postanowiły mieć u siebie fotoradar, zdecydowały się na jego zakup. Niektóre z nich urządzenia te dzierżawią, a robią to na zasadach budzących kontrowersje.

W Nowym Miasteczku w województwie lubuskim za każdy wyegzekwowany mandat z fotoradaru do prywatnej firmy odprowadzane są 73 złote. Zgodnie z taryfikatorem, za przekroczenie prędkości o 10 km/h w terenie zabudowanym, kierowcy grozi kara pieniężna w wysokości 50 złotych. Łatwo policzyć, że najtańsze mandaty są dla tego samorządu nieopłacalne, bo koszt ich uzyskania przewyższa przychód.

Nowe Miasteczko nie jest jedynym samorządem w Polsce, dzięki któremu stałe źródło dochodu z fotoradaru uzyskuje prywatna firma. Kolejny przykład to gmina Jeżów w województwie łódzkim, w której od każdego opłaconego mandatu prywatna firma świadcząca tę usługę, otrzymuje od samorządu 57 zł. To oznacza, że w przypadku najtańszych, 50-złotowych mandatów, miasto dopłaca do interesu. Nieco inną metodę rozliczania przyjęto w gminie Niechanowo w województwie Wielkopolskim. Tutaj samorząd płaci za fotoradarową sesję. Czas jej trwania to najczęściej dziesięć godzin. Koszt jednej sesji wynosi 3444 zł. Aby gmina mogła wyjść na zero, ukaranych najniższym 50-złotowym mandatem w ciągu jednej sesji musi zostać co najmniej 69 kierowców. W przeciwnym razie taka sesja zakończy się dla budżetu gminy stratą.

W skali roku wspomniane gminy przekazują prywatnym firmom środki, za które spokojnie byłyby w stanie kupić fotoradar i to nie jeden. Niechanowo w 2014 roku pozyskało z fotoradarów ponad 924 tys. złotych, z czego ok. 227 tys. złotych zapłaciło właścicielowi urządzenia za dzierżawę. Jeżów, który może pochwalić się najwyższymi przychodami z mandatów pochodzących z fotoradarów, w ubiegłym roku uzyskał w ten sposób 1 mln 495 tys 500 zł. 1/4 tej sumy trafiła jednak nie do lokalnego budżetu, a do prywatnej firmy, która udostępnia urządzenie gminie. Jeszcze większą część swojego przychodu przekazują w Nowym Miasteczku. W pierwszym półroczu 2015 roku z fotoradarów miasto pozyskało ok. 325 tys. złotych, z czego 145 tys. złotych będzie musiało przekazać do właściciela urządzenia. To ponad 40 proc. uzyskanego przychodu.

- Gdyby ktoś podszedł do sprawy pod kątem logicznym lub matematycznym, to jest to temat dla CBA lub CBŚP - mówi WP Emil Rau, znany jako łowca fotoradarów. Jego zdaniem wspomniane gminy nie działają racjonalnie. - To tak jakby wójt wynajął ogólnodostępny samochód, który jest wart 100 tys. złotych, i co miesiąc płacił za niego 20 tys. zł. Myślę, że za taki biznes zostałyby zlinczowany przez opozycję. W przypadku fotoradarów taka irracjonalność nikogo jednak nie dziwi i wszyscy się do niej przyzwyczaili - tłumaczy Rau.

Zdaniem łowcy fotoradarów, dla gmin bardziej opłacalny byłby zakup fotoradarów. Te środki - jak pokazują powyższe dane - zwróciłyby się w bardzo szybkim tempie. Ceny wspomnianych urządzeń zaczynają się już od 80-100 tys złotych. To mniej niż każdego roku wymienione samorządy płacą za dzierżawę. Dlaczego więc nie podjęto decyzji o zakupie fotoradarów?

- Decyzję podjął mój poprzednik. Nie potrafię wytłumaczyć, dlaczego zastosowano takie rozwiązanie, ponieważ nie pracowałam tu wtedy - tłumaczy WP Anna Szeligowska, wójt gminy Jeżów. Stanowisko to piastuje od końca 2014 roku. Dlaczego nie zdecydowała się na zakup własnego fotoradaru, tylko utrzymała mało korzystną dla gminy umowę? - Obowiązki wójta objęłam w grudniu. W ubiegłym roku miałam więc zbyt mało czasu na zajęcie się tą sprawą. Były zresztą ważniejsze tematy. Teraz słyszymy, że fotoradary zostaną odebrane gminom, więc sprawa najprawdopodobniej umrze śmiercią naturalną - tłumaczy Szeligowska. I dodaje, że jej poprzednik silnie lobbował za tym, aby nie kupować fotoradaru, tylko wynająć od firmy zewnętrznej.

Nieco inaczej decyzję o wydzierżawianiu fotoradaru tłumaczą w Nowym Miasteczku. - Nie mogliśmy sfinansować tego z wydatków majątkowych, ponieważ nie jest to inwestycja. Musielibyśmy skorzystać z wydatków bieżących, a te w każdych gminach są ograniczone. Jak nie ma bieżących dochodów, to nie ma również wydatków - wyjaśnia WP urzędniczka z Nowego Miasteczka. Dlatego podjęto decyzję o tym, aby fotoradar wynająć od firmy zewnętrznej. A co one mówią o swojej działalności?

- Ktoś to musi robić skoro jest na to zapotrzebowanie - tłumaczy właściciel jednej z dużych spółek świadczących usługi m.in. dzierżawy fotoradaru. Jego firma przez siedem lat obsłużyła w tym czasie blisko 60 straży miejskich i gminnych. Średnio każdego roku z jej usług korzysta ich około 20. - Częstotliwość użytkowania fotoradaru zależy tylko i wyłącznie od zamawiającego - wyjaśnia rozmówca WP. Jego firma, w przeciwieństwie do innych, nie pobiera od gmin opłaty za każdy wyegzekwowany mandat. Rozmówca WP krytykuje taką procedurę: - Wiadomo, że takiej firmie będzie zależeć na tym, aby tych zdjęć było jak najwięcej, ponieważ dzięki temu zarabia. W przypadku małej liczby mandatów koszty związane z przywiezieniem urządzenia oraz jego obsługą nie zwrócą się.

Rau zwraca uwagę na jeszcze jeden bulwersujący w tej sprawie fakt. Chodzi o haniebne jego zdaniem zachowanie straży gminnych. - We wspominanych miejscowościach funkcjonują one na korzyść prywatnych firm udostępniających fotoradary - tłumaczy Rau. Podobną opinię prezentują kierowcy, z którymi rozmawiała Wirtualna Polska. - Uważam, że fotoradary służą jedynie do okradania właścicieli samochodów. Gdy dostaję mandat, zawsze pocieszam się tym, że z pieniędzy tych skorzystają mieszkańcy jakiejś gminy. Jak słyszę, że część zysku trafia do kieszeni prywatnych firm, a w zbieraniu haraczu pomaga im straż gminna, to mnie krew zalewa - mówi Paweł, kierowca tira z Mazowsza.

Paweł jako zawodowy kierowca dużo jeździ po Polsce i niejeden mandat w życiu już zapłacił. Tłumaczy, że zdarza mu się maksymalnie przekraczać prędkość o 10 km/h, więc kwoty grzywien nie są duże. Jego zdaniem fotoradary, z których korzystają samorządy, zwłaszcza te niestacjonarne, są ustawiane w miejscach, które wcale nie należą do niebezpiecznych. - Strażnicy czają się przeważnie w miejscach najbardziej ruchliwych. To zwiększa prawdopodobieństwo nałożenia dużej liczby mandatów. Innego powodu nie dostrzegam - tłumaczy kierowca.

Do takich sytuacji już wkrótce nie będzie dochodzić. Przypomnijmy, że pod koniec lipca Sejm przyjął zmiany przepisów, które odbierają strażom miejskim i gminnym możliwość przeprowadzania kontroli fotoradarowych. Z tych uprawnień będą mogły korzystać wyłącznie policja i Główny Inspektorat Transportu Drogowego. Do tego wpływy z mandatów będą zasilać budżet centralny, a nie lokalny. Zmiany w prawie przegłosował już również Senat. Teraz dokument trafił do prezydenta. Jeśli Andrzej Duda go podpisze, to przepisy wejdą w życie już 1 stycznia 2016 roku.

Zmiany przygotowane przez posłów nie podobają się samorządowcom. Lokalni włodarze tłumaczą, że w ten sposób stracą oni pokaźne źródło dochodów. Z powodu zmiany przepisów w wielu gminach najprawdopodobniej zlikwidowane zostaną również formacje straży. A to oznacza, że nawet około dwóch tysięcy osób może stracić pracę. Samorządowcy liczą, że przygotowane zmiany uda się jeszcze powstrzymać. W tym celu skierowali oni list do prezydenta Andrzeja Dudy, w którym proszą o pomoc.

Nowe prawo przygotowane przez posłów to pokłosie listopadowego raportu Najwyższej Izby Kontroli. Autorzy dokumentu stwierdzili w nim, że straż miejska nie powinna mieć dostępu do mobilnych fotoradarów, ponieważ są one wykorzystywane nie w celu podnoszenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym, a pozyskiwania pieniędzy do gminnej kasy. Z ustaleń Wirtualnej Polski wynika, że nie tylko samorządy odnoszą z tego tytułu korzyści finansowe.

- Ponosimy duże koszty związane z obsługą fotoradarów. W efekcie jesteśmy w stanie finansować się z tych usług. Jest to dla nas opłacalny biznes - tłumaczy właściciel spółki zajmującej się dzierżawą fotoradarów. - Jestem ciekaw, czy te pieniądze trafiają w całości na konto zewnętrznych firm? Czy może w jakiś dziwny sposób wracają pod stołem? - pyta z kolei łowca fotoradarów Emil Rau, który przyznaje, że ma swoją odpowiedź na to pytanie.