Bo zupa była za droga

Andrzej je strategicznie. Już południe, a on dopiero zamawia śniadanie.

- Jajecznica na maśle... – mówi przy ladzie, ale pytająco.

- Jeszcze serwujemy. Będzie za trzy minutki – uspokaja pracownica baru mlecznego Pod Temidą w Krakowie.

- To jeszcze kakao.

Odkąd ceny poszybowały w górę, Andrzej planuje posiłki jak dowódca bitwę. Celuje w dania najtańsze, ale najbardziej pożywne. Żeby wystarczyły na dłużej.

Jajecznica z mnóstwem kawałków kiełbasy piętrzy się na talerzyku, a na drugim bułka. Kakao paruje, Andrzej popija je ostrożnie, ale regularnie. Nie pozwala, żeby zrobił się kożuch. Jajecznicy też nie je łapczywie, tylko powoli celebruje każdy kęs.

Mimo że nie jadł od 15 godzin.

- To mi spokojnie wystarczy do późnego popołudnia – tłumaczy.

Wygląda i mówi jak aktor teatralny: dźwięcznym głosem starannie wypowiada każde słowo, bródkę i wąs ma przystrzyżone na D’Artagnana z "Trzech muszkieterów".

Patrzę z uznaniem na jego modnie wycieniowane proste włosy w różnych odcieniach siwizny.

- Sam się ścinam. Nie mam domu, a co dopiero fryzjera. A włosy zawsze miałem długie. Na szczęście w mojej rodzinie nikt nie łysiał – śmieje się Andrzej.

Nie wygląda na bezdomnego. Brązowa koszula w kratę zapięta pod samą szyję, na to granatowy sweter w kolorowe pasy, reszta: buty, spodnie, kurtka i plecak – czarne i schludne. Tylko zaniedbane zęby zdradzają Andrzeja.

- Ja mam już 60 lat. Zasiłek 350 zł miesięcznie, a przeżyć trzeba.

Zdradza strategię:

- A na obiad pójdę do kuchni społecznej na ul. Smoleńsk. Tam zupa kosztuje koło pięciu złotych. Choć przed tymi podwyżkami kosztowała złotówkę. Tylko że tam nie mogę jeść wszystkiego. Fasolową, grochową i żurek – tak. Ale pomidorowej nie, bo dosypują mąkę, żeby była gęstsza. A mój żołądek tego nie zniesie.

Jako bezdomny Andrzej tym bardziej nie może sobie pozwolić na chorowanie.

Zdradza kolejne szczegóły:

- No i chodzę tylko tam, gdzie są toalety. Tu bywam ze dwa razy w tygodniu, bo zrobiło się drogo. Jajecznica, bułka i kakao: 18,50 zł. W tamtym roku za to samo to bym nawet dziesięciu zł nie zapłacił. Zresztą... w 2021 r. jadałem od czasu do czasu kotlet mielony. Teraz mogę o nim tylko pomarzyć - Andrzej dopija kakao i elegancko odkłada sztućce po skończonym śniadaniu. - W noclegowni też odczuwamy podwyżki. W zeszłym roku można było przyjść wieczorem i na kolację podgrzać sobie coś w mikrofalówce. W tym roku już nie. Bo "oszczędność prądu", jak tłumaczą pracownicy.

- Prąd, gaz, produkty spożywcze, a nawet czynnik ludzki, wszystko poszło w górę! - unosi się Janina, pracownica baru mlecznego Pod Temidą.

- Mięso, mąka, warzywa, mleko, sery, w sklepach i u dostawców też podrożały – wtóruje jej koleżanka Marta. - A olej czy cukier nawet dwukrotnie. Jeszcze niedawno kilogram cukru kosztował 3 zł, a teraz 5-6 zł. To wszystko ma swoje odbicie w cenach. I zapłaci za to ostatni odbiorca, czyli nasz konsument.

- A przecież ceny nie biorą się znikąd, my musimy robić tzw. kalkulację dań – podejmuje Janina. - Liczymy, ile nas kosztuje każdy produkt, do tego zużycie prądu, gazu, wody, wywóz śmieci, koszt zatrudnienia pracowników, marża i dopiero wychodzi nam cena.

- A ten czynnik ludzki... - drążę.

- No my mamy stały personel zatrudniony na etat. A nawet płaca minimalna wzrosła z 2 800 zł brutto w zeszłym roku do 3 010 zł teraz.

Dlatego w barze coraz drożej i drożej.

Co jakiś czas aktualizują ceny.

Ale raczej metodą małych kroków niż żabich skoków, więc drastyczna zmiana nie kłuje w oczy stałego klienta. Ale Marta pamięta:

- W zeszłym roku jedno z naszych najtańszych dań: kasza z sosem myśliwskim kosztowała 10,50 zł, a teraz 13,50 zł. A siedem lat temu, kiedy byłam studentką i zaczęłam tu pracować, naleśniki z serem kosztowały 7 zł, a teraz 19,50 zł. Filet z kurczaka kosztował 14,50, a teraz 27,90 zł.

Z klientem dochodzącym jest inaczej.

Wejście do baru znajduje się naprzeciwko lady, a tablica z menu i cenami na ścianie między nimi. Cały proces widać jak na dłoni.

Wchodzą.

Patrzą na tablicę. Studiują danie po daniu.

- Drogo.

Wychodzą.

- Ale przejdą się po okolicy i wracają! – triumfuje Beata, kolejna pracownica baru. - Bo nigdzie w pobliżu nie ma tak niskich cen, jak u nas.

To przecież Trakt Królewski. Ulica Grodzka, którą codziennie przelewa się potok turystów i spacerowiczów: z Rynku na Wawel i odwrotnie. Wokół dziesiątki restauracji, pizzerii, kawiarni, cukierni i lodziarni.

- Ale wiele też splajtowało – zauważa Ewa, czwarta pracownica baru.

Obchodzę okolicę. Rzeczywiście, po pandemii stoją puste lokale: po taniej restauracji z tradycyjną kuchnią polską, wcześniej pełen turystów, elegancka winoteka na rogu, urocza kawiarnia na sąsiedniej ulicy. Wszystkie nie więcej niż o minutę drogi na pieszo od baru Pod Temidą.

Ale niektórych klientów nawet rekonesans nie powstrzymuje. Wracają, zamawiają. I nagle:

- Co tak drogo? - rzucają, kiedy z tacką dochodzą do kasy i od Marty, Janiny, Ewy czy Beaty słyszą ostateczną cenę.

Ale rzucają nie z pretensją do nich, tylko filozoficznie w przestrzeń.

- Przecież ja cen nie ustalam – broni się Marta. - One są podane na tablicy.

Tego bar Pod Temidą wcześniej nie widział.

Niektórzy przed samym płaceniem wycofują zupę. Bo dopiero przy kasie dociera do nich wysokość rachunku.

Inni próbują oszczędzić, prosząc o pół porcji. (Niestety, w tym barze nie sprzedają połówek. Z wyjątkiem pierogów i naleśników.)

Kupują kaszę z masłem i kefir (9,50 zł). Rezygnując nawet z gulaszu w zestawie do kaszy.

Biorą ziemniaki z sosem. Do wyboru: pieczarkowy lub myśliwski.

Wychodzi na bogato, ale po taniości. Bo talerz wizualnie pełny, ale cena najniższa z możliwych.

Pani Leokadia je samotnie zupę przy stoliku w rogu. W swoim beżowym kapelusiku pasuje do tego nobliwego wnętrza: nad nią sklepienie kolebko-krzyżowe jak w kościele, pod nią tradycyjne ciężkie drewniane krzesło – jak w zabytkowym dworku.

- Dawniej zamówiłabym filet z kurczaka, bo dobry dla zdrowia i sycący – tłumaczy lekko zakłopotana. - Ale teraz mięso to dla mnie rarytas. Mam 2 tys. emerytury, większość wydaję na rachunki i lekarstwa. Zostaje mi na zupę.

Kuba studiuje filozofię i je kaszę z sosem myśliwskim:

- Zapycham się najtańszym daniem za 13,50 zł, bo niedawno straciłem pracę w knajpie, a nowej nie mogę znaleźć.

Ja zamawiam to, co zwykle – ale dekadę temu, kiedy studiowałam w sąsiedztwie, bo tuż obok socjologia, filozofia i historia UJ. Biorę zupę - dziś barszcz ukraiński - i zestaw surówek. Na talerzyku trzy garście: seler, kapusta kiszona i czerwona.

- 17,90 zł – kasuje pani Marta.

A ja aż się krztuszę, bo pamiętam, jak - będąc biedną studentką - za to samo, dzień w dzień, płaciłam 8,50 zł.

Tutaj zderzają się wszystkie światy. Tu przy sąsiednich stolikach jedzą: bezdomny z francuskim turystą, ubogi emeryt z kierownikiem z Urzędu Miasta tuż obok, biedny student z właścicielem sklepu na Grodzkiej.

W weekendy przeważa wielki świat, czyli turyści. Najwięcej z Włoch, Hiszpanii i Francji. A w niedzielne poranki wpadają na żurek Anglicy po szalonych wieczorach kawalerskich.

"Zagraniczni" nie przychodzą tu dla niskich cen, tylko dla polskiego jedzenia. Wyczytali w swoich przewodnikach lub w internecie, że Pod Temidą dają "Polish kitchen", więc odhaczają wizytę tu jak inne punkty zwiedzania.

Przy trzech stolikach właśnie jedzą Włosi i robią sobie selfie z pierogami ruskimi.

Dwoje zamówiło kopytka i komentują między sobą, że daleko im do włoskich gnocchi.

- Nie smakuje państwu? - pytam z troską, bo czuję się odpowiedzialna za wizerunek mojego kraju za granicą.

- Nie bardzo – odpowiadają możliwie elegancko. - Ale braliśmy to ryzyko pod uwagę, zanim tu przyszliśmy. Poza tym tu jest tanio.

Polscy turyści czują podobnie. Zamawiają dwudaniowe obiady z kompotem lub napojem, a ja tylko ze zdumieniem obserwuję, jak lecą stówki przy kasie:

- 116, 90!

- 135, 40.

- 124,60.

Płacą bez mrugnięcia okiem i bez komentarzy typu: "Drogo".

- Jak już jadą na kilka dni ze współmałżonkiem lub rodziną na weekend czy na wakacje, to są przygotowani na jedzenie w knajpach – tłumaczy Marta. - Mają na to odłożone pieniądze.

Godzinę wcześniej bezdomny Andrzej zamawiał przy kasie swoje śniadanie w porze obiadu. A zapłacił za niego szykownie ubrany blondyn. Jak się okazało: 25-letni Bartłomiej, student ASP, pracujący w restauracji nieopodal. Właśnie wychodził w śnieżnobiałej koszuli i czarnym płaszczu, gdy na ulicy zaczepił go Andrzej i zapytał, czy kupiłby mu coś ciepłego do jedzenia.

Więc Bartek kupił.

- Miałem nadzieję, że weźmie sobie coś więcej niż jajecznicę – mówi mi później. - Mamy rodzinną firmę i niedawno sami byliśmy w tragicznej sytuacji, a ja jadłem, co było, a nie co chciałbym zjeść. Więc rozumiem tego człowieka.

Tymczasem przy kasie pojawiają się dwie Włoszki. Biorą dania główne, napoje i desery, płacą powyżej stówki, a ja oczu nie mogę od nich oderwać i odczuwam dysonans.

Tu kasza z sosem za 9,50 zł i kompot za 3,50 zł do obiadu, tam złoty łańcuch wielkości kółka od dziecięcego roweru na szyi matki oraz różowy dres na córce, a do tego sportowe buty typu panterka na grubej białej podeszwie, zwane "na słoninie".

- Tylko bez słoniny! - zaznacza gwałtownie klient baru Południowego na Podgórzu w Krakowie. - Półtorej porcji pierogów, ale z samym masłem, żadnych skwarków!

W Południowym wystrój bardziej nowoczesny, ale menu jak z minionego reżimu. Nazwy dań, gramatura i ceny niewydrukowane czy wypisane, tylko podane za pomocą plastikowych literek powbijanych w dziurkowaną tablicę.

Ceny wyraźnie niższe niż te Pod Temidą.

- Ruskie! Na gorąco! - wykrzykuje od wejścia wysoki siwy mężczyzna w czarnym dresie z białymi lampasami. Buty sportowe zniszczone, poprute na szwach, ale on zachowuje się jak król dzielni. Wyciąga z kieszeni banknot 50-złotowy złożony na cztery i nonszalancko rzuca kasjerce.

Ale idąc do stolika, wpatruje się w paragon, po czym wykrzykuje:

- Dziewięć pięćdziesiąt! Ale drogo!

Rzuca niby do siebie, ale w całym barze go słychać.

Nie on jeden. Widzę, że w barze Południowym dramatom nie ma końca.

- O Jezu! O raju! Nie ma już rosołu! - rozpacza mężczyzna koło 50., który właśnie wszedł.

- No niestety, skończył się – empatyzuje pracownica za ladą.

- W takim razie pół kaszy i jeden gołąbek bez sosu.

- Gołąbek solooo! - woła kasjerka przez okienko do kuchni.

Tymczasem mężczyzna w dresach z lampasami nie przestaje przeżywać:

- Ale żeby ruskie za dziewięć pięćdziesiąt...

- Przed wojną wszystko było tańsze! - rozkłada ręce kierowniczka baru.

Pierogi ruskie, na których cenę tak psioczy klient, w zeszłym roku kosztowały 6 zł.

Ale od tego czasu wszystko poszło w górę o 30 procent.

- Produkty, prąd, gaz... - wylicza kierowniczka. - Nie tylko u nas, ale i u dostawców. Np. jak prąd skoczył, to sery bardzo podrożały, bo lodówy u producenta chodzą cały czas. A my z jednej strony też musimy aktualizować ceny, a z drugiej - jesteśmy barem mlecznym, dostajemy dotację od państwa i nie możemy narzucać marży wyższej niż 45 procent.

Porównuję. Tu kasza gryczana z masłem (250 g) kosztuje 4,71 zł, ziemniaki bez masła (180 g) 2,34 zł.

Idę jeszcze do Baru Krakowskiego nieopodal.

Już czwarta po południu, ale kolejka nie zmniejsza się ani na chwilę. Przede mną dwóch rosłych ochroniarzy w strojach służbowych, grupa studentów, emerytka z siatką oraz skrajnie wychudzony chłopak z wózkiem zakupowym na kółkach, który nic nie mówi, tylko pokazuje mi ekran swojej komórki: "Jestem studentem z Ukrainy. Czy możecie mi dać jakieś pieniądze?"

Tu pierogi ruskie kosztują 15 zł.

- Ale jest ich więcej niż gdzie indziej: aż 12 sztuk! - zaznacza pracownica baru. - A ceny u nas wyższe, bo nie mamy dotacji państwa.

We wszystkich barach przyglądam się klientom. Ci z tańszymi daniami siedzą zwykle w pojedynkę, ci z pełnymi tacami biesiadują z rodziną lub znajomymi.

Zagaduję, szczególnie tych drugich.

Ale część osób płoszy się i w ogóle nie chce rozmawiać. Nie pomaga serdeczne zagajenie, legitymacja prasowa ani ciepły uśmiech. Na talerzu leniwe bez polewy (bo taniej) albo ziemniaki bez sosu (bo taniej), ale klient nie daje nic po sobie poznać. Nie dzieli się frustracją, tylko je te kartofle, jakby to był zwykły polski obiad.

Rozumiem. Nie naciskam.

Czasem postne ziemniaki z wody łatwiej przełknąć niż zdanie: "Nie stać mnie".

- Ooo, a tu jakieś towary luksusowe... - zagajam panią Martę Pod Temidą, patrząc na najwyższą półkę przeszklonej lady. - Budyniowiec, szarlotka, przekładaniec. Kawałek ciasta po 7 zł. W tych ciężkich czasach to chyba kupują je tylko turyści?

- A gdzie tam! Nasi potrafią całą blaszkę wziąć. Do domu albo do pracy.

- Przychodzą też na popołudniową kawę i ciasto?

- Nie. Raczej biorą zwyczajnie na deser do obiadu tu na miejscu.

Tymczasem do lady podchodzi mocno przygarbiony mężczyzna w wieku emerytalnym, cały na czarno.

Zanim zdąży cokolwiek powiedzieć, pani Beata już rzuca śpiewnym głosem:

- Dla pana kawa parzona jak zwykle?

- Na miejscu – odpowiada oschle niewzruszony.

- 5 zł – informuje Ewa na kasie.

"Najwyraźniej stały klient" – myślę. "Jest piąta po południu, pora kawy i czegoś słodkiego, ciekawe, czemu nie wziął ciasta. Bo za drogie?"

- Dzień dobry. Widzę, że często pan tu przychodzi – zagajam. - Odczuł pan jakoś wzrost cen? Przełożyły się na to, co pan zamawia?

On podnosi wzrok i gromi mnie spojrzeniem:

- Nie znamy się – ucina.

Podejmuję więc rozmowę z pracownicami baru:

- W takim razie co się nie sprzedaje?

- Proszę pani, wszystko się sprzedaje! I najtańsza kasza z masłem, i najdroższa polędwica z pieczarkami za 31,90 zł. I kompot za 3,50 zł do zestawu, i mleczny koktajl jagodowy za 8,90 zł. My nie możemy sobie pozwolić, żeby coś zalegało. Jak ludzie przestają coś kupować, to wyrzucamy to z menu. Tak jak wyrzuciliśmy flaczki i łazanki.

W pozostałych barach mówią to samo.

Jest tanio. Więc nieważne: danie mleczne, mięsne czy jarskie.

- Wszytko schodzi!

Imiona pracownic barów zmieniłam na ich prośbę.

Anna Śmigulec, dziennikarka Wirtualnej Polski