72. rocznica egzekucji więźniów Pawiaka w Palmirach

W dniach 20-21 czerwca 1940 r. Niemcy rozstrzelali 368 więźniów Pawiaka. Była to największa egzekucja w Palmirach, w której zginęli znani działacze społeczni, politycy czy sportowcy. Wśród nich byli działacz socjalistyczny, poseł na sejm Mieczysław Niedziałkowski; prezes Stronnictwa Ludowego, marszałek sejmu Maciej Rataj; złoty medalista w biegu na 10 tys. metrów na Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles w 1932 r. Janusz Kusociński oraz wiceprezydent Warszawy Jan Pohoski.

Pamięć ofiar uczci apel pamięci pod Pomnikiem Drzewa Pawiackiego na terenie Muzeum Więzienia Pawiak. Druga część uroczystości odbędzie się na terenie cmentarza w Palmirach, gdzie zostanie odmówiona modlitwa z udziałem metropolity warszawskiego Kazimierza Nycza, po której zostaną złożone kwiaty. Uroczystości, zorganizowane przez Muzeum Więzienia Pawiak - oddział Muzeum Niepodległości w Warszawie i Muzeum-Miejsce Pamięci w Palmirach - oddział Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, zakończy spotkanie wspomnieniowo-poetyckie z udziałem artystów scen warszawskich.

Upamiętnienie ofiar egzekucji w Palmirach jest głównym celem otwartego w marcu ub.r. Muzeum-Miejsca Pamięci Palmiry. Założeniem ekspozycji liczącej ok. 1,1 tys. m kw. placówki jest upamiętnienie tragicznych wydarzeń z okresu II wojny: egzekucji w Palmirach i w Puszczy Kampinoskiej w latach 1939-1943 oraz powojennych ekshumacji i utworzenia cmentarza-mauzoleum (1945-1948).

- Dla pogłębienia przekazu zarysowano kontekst historyczny miejsca, Puszczy Kampinoskiej, która od lat była świadkiem walk o niepodległość. Dlatego wystawę otwiera wspomnienie o powstańcach styczniowych, którzy w 1863 r. starli się z wojskami carskimi koło Budy Zaborowskiej. Tych, którzy przeżyli, powieszono. Zwiedzający mogą niejako +dotknąć+ tej historii, obserwując wyeksponowane konary drzew, tzw. sosny, jak i dębu powstańców, na których wieszano Polaków - mówi Aleksander Sołtysik z Działu Promocji i Edukacji Muzeum-Miejsca Pamięci Palmiry.

Dalsza część ekspozycji przedstawia historię walk zbrojnych prowadzonych na okolicznych terenach w okresie kampanii wrześniowej. Znalazły się tam liczne zdjęcia, pamiątki po żołnierzach i egzemplarze broni stanowiące świadectwo prowadzonych walk na terenie Kampinosu. Klamrą zamykającą ten wątek wystawy jest Powstanie Warszawskie.

W centralnej części wystawy przedstawiono listy nazwisk pomordowanych i wykazy egzekucji. Ważną pozycję stanowią biogramy wybranych ofiar oraz fotografie i pamiątki związane z ich życiem, wydobyte podczas ekshumacji po wojnie lub przekazane przez rodziny. Głównym elementem tej części wystawy są małe, podświetlone gabloty zawierające osobiste pamiątki po ofiarach m.in. listy, legitymacje, portfele, fragmenty biżuterii i przedmioty codziennego użytku.

Ekspozycję zamyka dział "Palmiry - symbol pamięci narodowej", w którym dzięki fotografiom, zwiedzający mogą zapoznać się z historią uroczystości odbywających się w Palmirach, począwszy od utworzenia cmentarza-mauzoleum w 1948 r. aż po dzień dzisiejszy. W tej części wystawy znajdują się też informacje dotyczące ekshumacji, które dzięki staraniom pracownicy Polskiego Czerwonego Krzyża Jadwigi Nowakowskiej, rozpoczęły się w 1946 r.

- Muzeum dzięki kontaktom z rodzinami gromadzi pamiątki po ofiarach egzekucji, które powiększają ekspozycję. W przyszłości planujemy wykorzystanie na wystawie nagrań wspomnień bliskich pomordowanych. Muzeum rozpoczęło także cykl spotkań "Niech nie zniknie pamięć", które przybliżają sylwetki wybranych ofiar. W nowym roku szkolnym planujemy również uruchomienie co najmniej trzech lekcji muzealnych "Znani i nieznani. Historia polskich sportowców i olimpijczyków rozstrzelanych w Palmirach w czasie II wojny światowej"; "Na pomoc walczącej stolicy - Palmiry we wrześniu 1939 roku" i "Konspiracja i Powstanie 1944 w Puszczy Kampinoskiej" - dodaje Sołtysik.

Od kwietnia ub. do końca maja br. placówkę odwiedziło ok. 30 tys. osób. Wśród nich znalazły się wycieczki młodzieży szkolnej, kombatanci, harcerze i żołnierze. W weekendy odwiedza wielu indywidualnych zwiedzających oraz grupy rowerowe, które wizytę w muzeum łączą z wycieczką po Puszczy Kampinoskiej. Przyjeżdżają także goście z zagranicy m.in. z Niemiec i Izraela.

W grudniu 1939 r. w lasach Puszczy Kampinoskiej, niedaleko podwarszawskiej wsi Palmiry, Niemcy rozpoczęli serię masowych egzekucji ludności cywilnej. Były one wstępem do przeprowadzonych na wielką skalę egzekucji inteligencji w ramach sowiecko-hitlerowskiej akcji AB. Egzekucje odbywały się także w innych miejscach Puszczy m.in. w Wólce Węglowej, Laskach i Wydmach Łużych. Ostatnie miały miejsce w 1943 r.

Na utworzonym w 1948 r. cmentarzu-mauzoleum spoczywają szczątki 2115 ofiar, ekshumowanych w Puszczy Kampinoskiej i w Lasach Chojnowskich. Nagrobków zidentyfikowanych osób jest 577, znanych jest też 485 nazwisk osób, o których wiadomo, że zginęły w Palmirach, ale ich ciał nie rozpoznano. Pozostałe ofiary pozostają bezimienne.