Wśród nowych okoliczności, ważne miejsce zajmuje wspomniany kilkakrotnie w dokumencie fakt, że na stolicy Świętego Piotra zasiadł pierwszy Papież z Polski, a więc z narodów słowiańskich. O greckich misjonarzach, czczonych jako budowniczowie chrześcijaństwa i kultury narodów słowiańskich, mówili również poprzedni papieże. W przedstawianym dokumencie Papież słowiański podejmuje ten temat w nowej perspektywie, ukazując w świetle aktualnej sytuacji Kościoła i świata misyjne, kulturalne i duszpasterskie znaczenie dzieła Cyryla i Metodego, ważne zarówno dla Słowian, jak i dla całej Europy, dla jej jedności i pojednania narodów, ważne również dla wszystkich narodów świata.
Encyklika podejmuje problemy ludzkie i problemy kościelne, problem wiary i problem kultury, mówi o wspólnych korzeniach chrześcijańskiej Europy, o stosunkach pomiędzy Wschodem a Zachodem, szuka odpowiedzi na pytanie jak przezwyciężyć podziały między narodami i Kościołami, podziały które stanowią zagrożenie dla pokoju i współżycia nie tylko chrześcijan, lecz także całej ludzkości. Encyklika jest nie tylko dokumentem z zakresu historycznej hagiografii. Papież ze skarbca tradycji Kościoła wydobywa treści dzisiaj aktualne. Wśród nich wszystko to, co odnosi się do nowej metody katechetycznej i misyjnej Cyryla i Metodego. Szli oni do Słowian, którzy chrześcijaństwo już znali. Było ono im jednak przekazywane niejako z pozycji wyższości. Cyryl i Metody przybyli do Słowian z gotowością zaakceptowania zastanej kultury i tradycji z językiem włącznie. Encyklika opisuje burzliwe dzieje tej działalności, wskazując, że święci Cyryl i Metody stali się przykładem dla misjonarzy wszystkich czasów.
Encyklika zwraca uwagę, że Cyryl i Metody byli dziedzicami nie tylko wiary, ale i kultury starożytnej Grecji, kontynuowanej przez Bizancjum. W dziele ewangelizacji, którego dokonali, jako pionierzy na terenach zamieszkałych przez ludy słowiańskie, zawiera się równocześnie prototyp tego, co dzisiaj nosi nazwę „inkulturacji” - wcielenia Ewangelii w rodzime kultury oraz wprowadzenie tych kultur w życie Kościoła. Wcielając Ewangelię w rodzimą kulturę ludów ewangelizowanych, święci Cyryl i Metody szczególnie zasłużyli się w kształtowaniu i rozwoju tej kultury, a raczej wielu kultur wszystkie bowiem kultury narodów słowiańskich zawdzięczają im swój „początek” lub własny rozwój.
Papież podkreśla, że Cyryl i Metody, tworząc oryginalny i genialny alfabet języka słowiańskiego, wnieśli zasadniczy wkład w kulturę i literaturę wszystkich narodów słowiańskich. Natomiast przekład ksiąg Pisma Świętego, dokonany następnie przez Cyryla i Metodego oraz ich uczniów, nadał moc kulturową starocerkiewnosłowiańskiemu językowi liturgicznemu, który na długie wieki stał się nie tylko językiem kościelnym, ale także urzędowym i literackim. Do dzisiaj jest to język używany w bizantyjskiej liturgii Wschodnich Kościołów Słowiańskich obrządku konstantynopolitańskiego, katolickiego i prawosławnego w Europie wschodniej i południowo-wschodniej oraz w różnych krajach.
Cyryl i Metody stanowią ogniwo łączące nurttradycji wschodniej i zachodniej w jedną wielką tradycję Kościoła powszechnego. Są oni wzorem dla działalności ekumenicznej i patronują wysiłkowi ekumenicznemu siostrzanych Kościołów, Wschodniego i Zachodniego w odnalezieniu poprzez dialog i modlitwę widzialnej jedności - czytamy w encyklice.
