Wojna sueska 1956 - 1958 r.

Przyczyny konfliktu

Kanał Sueski został zbudowany z państwowych funduszy Francji i Egiptu. Jego otwarcie nastąpiło w 1869 r. W czasie I wojny światowej egipskie udziały w Kanale odkupiła za długi Wielka Brytania, dla której Kanał miał ogromne znaczenie strategiczne, gdyż był najdogodniejszą drogą morską między Anglią a Indiami i złożami ropy naftowej na Bliskim Wschodzie.

Ze względu na to, że Egipt był w pełni kontrolowany przez Wielką Brytanię, aż do końca II wojny światowej międzynarodowy transport morski przez Kanał odbywał się bez przeszkód, przynosząc przy okazji spory dochód Francji i Wielkiej Brytanii.

W 1947 r. Egipt formalnie uzyskał niepodległość, co wiązało się z opuszczeniem przez wojska brytyjskie rejonu Kanału. Sam Kanał stracił w dużym stopniu na znaczeniu, gdyż ropa naftowa zaczęła być transportowana wielkimi zbiornikowcami, dla których Kanał był za płytki i za wąski.

W 1952 r. oficerowie armii egipskiej przeprowadzili zamach stanu, który zakończył rządy króla Faruka I, będącego brytyjską marionetką, i wprowadzili półdyktaturę wojskową. Nowy rząd prowadził agresywną politykę antyizraelską, wspierając m.in. rajdy fedainów na terytorium Izraela. Izrael zareagował na to kilkoma "karnymi" ekspedycjami w rejon Półwyspu Synaj, znajdującego się na obszarze Egiptu, na którym znajdowały się bazy fedainów. Zirytowany prezydent Egiptu Gama Abdel Nasser zablokował Kanał Suseski dla statków płynących do i z Izraela. W odwecie, Francja, Wielka Brytania i USA odmówiły przyznania wcześniej obiecanego kredytu na budowę Tamy Asuańskiej na Nilu. Reakcją Nassera był dekret o nacjonalizacji Kanału i wprowadzenie bardzo wysokich opłat za jego użytkowanie, co uzasadnił oficjalnie koniecznością zebrania środków na budowę Tamy. W praktyce jednak opłaty te całkowicie zablokowały ruch przez Kanał.

Blokada ta uderzyła ekonomicznie głównie w Wielką Brytanię i Izrael. Brytyjski premier Anthony Eden starał się przekonać parlament o rozpoczęciu wojny z Egiptem, natrafił jednak na opozycję, która uniemożliwiła mu oficjalne zorganizowanie inwazji. Kilka miesięcy później odbyła się tajna narada przedstawicieli rządu Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii w Sèvres pod Paryżem, na którym zaplanowano, że Izrael dokona inwazji na Półwysep Synaj, zaś Francja i Wielka Brytania udzieli wsparcia logistyczno-finansowego, a następnie oba państwa wystąpią jako "rozjemcy" i wkroczą do Egiptu aby rozdzielić walczące strony, przejmując przy okazji kontrolę nad Kanałem. Cały plan otrzymał kryptonim "Operacja Muszkieter".

Zbrojenia

We wrześniu 1955 r. Egipt zawarł umowę o dostawy broni z Czechosłowacji. Do października 1956 r. Egipt otrzymał 230 czołgów, 300 transporterów, 500 moździerzy i dział, 170 samolotów bojowych i kilkanaście okrętów wojennych. Do Egiptu skierowano też sprzęt wojskowy zakupiony przez Syrię we Włoszech i Czechosłowacji. Egipt potrzebował około 6-8 miesięcy, by uzyskać przewagę wojskową nad Izraelem.

Reakcją Izraela było zwrócenie się do USA o pomoc wojskową. Początkowo Departament Stanu USA uchylał się od odpowiedzi na izraelskie żądania, jednak wobec rosnącej aktywności ZSRR wśród krajów arabskich, zaczął rozważać możliwość sprzedania Izraelowi amerykańskiej broni.

2 listopada 1955 r. wojsko egipskie wkroczyło do strefy zdemilitaryzowanej na pograniczu izraelsko-egipskim. W odwetowym ataku izraelskim zginęło 70 egipskich żołnierzy. 3 listopada 1955 r. premierem izraelskiego rządu został wybrany Dawid Ben Gurion. Sprawował swoje obowiązki do 7 stycznia 1958 r.

11 grudnia 1955 r. izraelscy komandosi przeprowadzili atak na wojska syryjskie w rejonie Jeziora Tyberiadzkiego. Przyczyną ataku, było nie wpuszczanie izraelskich rybaków na północno-wschodnie wody Jeziora Tyberiadzkiego. W akcji zginęło 50 żołnierzy syryjskich i 6 izraelskich. Po izraelskim ataku na Syrię, Stany Zjednoczone wycofały się z projektu sprzedania Żydom amerykańskiej broni. Amerykanie doszli do przekonania, że Izrael użyłby jej do wojny przeciwko państwom arabskim.

W latach 1956-1989 nastał okres "zimnej wojny", który charakteryzował się konfliktem arabsko-izraelskim. ZSRR wspierało kraje arabskie, a następnie Organizację Wyzwolenia Palestyny. USA wspierało Izrael i konserwatywne kraje arabskie (np. Arabię Saudyjską).

2 marca 1956 r. prezydent Egiptu Nasser oświadczył, że mógłby uznać państwo Izrael, pod warunkiem powrotu do granic przewidzianych w rezolucji ONZ z listopada 1947r. W kwietniu 1956 r. izraelski myśliwiec Ouragan zestrzelił jeden egipski myśliwiec Vampire. 7 kwietnia 1956 r. palestyńscy bojownicy wrzucili trzy ręczne granaty do żydowskiego domu w Ashkelonie, zabijając 1 osobę. W pobliżu Kibbutzu Givat Chaim ostrzelano żydowski samochód, zabijając 2 Izraelczyków. 11 kwietnia 1956 r. palestyńscy bojownicy otworzyli ogień z broni maszynowej wewnątrz synagogi w Shafrir, zabijając 4 Izraelczyków, w tym 3 dzieci. Rannych zostało 5 osób.

W czerwcu 1956 r. Izrael zawarł z Francją umowę o dostawy broni o wartości 80 mln dolarów. Powstała w Izraelu Narodowa Partia Religijna. Połączyły się dwie frakcje Mizrachi, religijnego odłamu syjonistów, dzięki czemu nowa partia posiadała 12 miejsc w Knessecie. W połowie 1956 r. król Jordanii, Husajn, zwrócił się z prośbą do Iraku o przysłanie jednej dywizji, która miałaby chronić przed izraelskim atakiem. W odpowiedzi na to, Izrael zagroził Jordanii zajęciem kraju, jeśli choć jeden żołnierz iracki znajdzie się na jego terytorium.

Nacjonalizacja Kanału Sueskiego

Na przełomie czerwca i lipca 1956 r. żołnierze brytyjscy opuścili strefę Kanału Sueskiego w Egipcie. 26 lipca 1956 r. Egipt znacjonalizował Kanał Sueski. Egipt nadal nie przepuszczał izraelskich statków przez Kanał Sueski, a artylerią zablokował flotę izraelską w Zatoce Akaba i gromadził wielkie siły lądowe na Półwyspie Synaj. Egipt zamknął dla izraelskiej żeglugi cieśninę Tiran, blokując port w Ejlacie.

Krok ten został odebrany w Paryżu i Londynie jako złamanie przez Egipt Traktatu Kanałowego z 1888 r. i zagrożenie dla wolności żeglugi. Mocarstwa zachodnie podjęły decyzję o zbrojnej interwencji w Strefie Kanału Sueskiego. Operację postanowiono oprzeć w płaszczyźnie międzynarodowej na układzie z 19 października 1955 r., regulującym tryb i zasady wycofania wojsk brytyjskich z Egiptu (dawnej brytyjskiej koloni). Zakładał on, że Wielka Brytania ma prawo obsadzić Strefę Kanału w przypadku zagrożenia wolności żeglugi na tym szlaku wodnym. A tym zagrożeniem wolności żeglugi miała być nowa wojna żydowsko-arabska.

Na przełomie sierpnia i września 1956 r. sztabowcy Izraela i Francji przygotowali plany działań przeciwko Egiptowi. 10 września 1956 r. jordańscy żołnierze ostrzelali izraelskie pozycje, zabijając 7 żołnierzy.

24 października 1956 r. w Sevres we Francji (negocjacje trwały w dniach 22-24 października) podpisano porozumienie ustalające zasady brytyjsko – francusko - izraelskich działań przeciw Egiptowi. Izrael miał w najbliższych dniach przeprowadzić operację wojskową na Synaju. Wojska izraelskie miały podejść do Kanału Sueskiego, zagrażając w ten sposób wolności żeglugi na tym szlaku wodnym, a tym samym dostarczając mocarstwom europejskim sposobność do zbrojnego wystąpienia w obronie bezpieczeństwa żeglugi na Kanale Sueskim. Alianci zachodni mogliby wtedy wystosować ultimatum, w którym zażądają od walczących stron wycofania wojsk z terenów przyległych do Kanału. Izrael ultimatum przyjmie, a Egipt niewątpliwie odrzuci. Wtedy Brytyjczycy i Francuzi w celu wymuszenia realizacji ultimatum przeprowadzą bombardowanie celów wojskowych Egiptu, a następnie wysadzą desant w Strefie Kanału. Zniesiono by przy okazji rządy Nasera w Egipcie.

25 października 1956 r. Egipt, Jordania i Syria powołały wspólne dowództwo wojskowe. W odpowiedzi na to, Izrael przeprowadził pełną mobilizację swych 18 brygad, z czego 12 brygad (45 tys. żołnierzy) przeznaczono do akcji wojennej, a pozostałe 6 brygad pozostawiono w rezerwie do obrony kraju. Był to pierwszy sprawdzian działania nowego systemu organizacyjnego IDF (na wzór armii szwajcarskiej). Wszystkie siły lądowe zmobilizowano w ciągu 72 godzin, natomiast siły lotnicze uzyskały pełną gotowość operacyjną po 43 godzinach. Lotnictwo (155 samolotów bojowych) zostało wzmocnione przez trzy eskadry maszyn w barwach francuskich. Francuska eskadra samolotów bojowych Mystere bazowała w dwóch baz lotniczych Ramat David i Lod. Eskadra francuskich F-84 miała rozkaz zniszczenia egipskich bombowców długiego zasięgu IL-28, stacjonujących w Luksorze. Na krótko przed rozpoczęciem działań wojennych, Izrael otrzymał z Francji wzmocnienie samolotami bojowymi Ouragan i Mystere.

29 października 1956 r. izraelska straż graniczna dokonała masakry arabskich mieszkańców wioski Kafr Kasem z powodu naruszenia godziny policyjnej. Zginęło 43 Arabów. Po zakończeniu działań wojennych, izraelski sąd skazał 8 żołnierzy (oficer dowodzący dostał karę 17 lat więzienia, dwaj podoficerowie po 15 lat więzienia, a inni mniej surowe wyroki). Kary później złagodzono i żołnierze wyszli na wolność po odsiedzeniu 3,5 roku.

Izraelska operacja "Kadesz"

29 października 1956 r. o godzinie 17.00 Izrael rozpoczął operację "Kadesz". Izraelczycy wysadzili desant spadochronowy na Przełęczy Mitla (315 km od granic Izraela i 45 km od Kanału Sueskiego). Jednocześnie jedna brygada spadochronowa rozpoczęła lądem marsz z pomocą w kierunku Przełęczy Mitla. Ta operacja desantowa miała znaczenie bardziej polityczne, niż strategiczne lub taktyczne. Była ona zaplanowana we wspólnym działaniu z Brytanią i Francją. Jednakże opanowanie Przełęczy Mitla odcinało część egipskich oddziałów od możliwości wzmocnienia i przegrupowania ich sił. Zapobiegło to wzmocnieniu egipskich sił na pierwszym froncie walk. Strategiczne węzły komunikacyjne w rejonie Rafah opanowała Brygada Piechoty Golani. Był to początek legendy Golani. Egipcjanie rozpoczęli przerzucanie dodatkowych oddziałów wojska na wschodni brzeg Kanału Sueskiego oraz wezwali Syrię i Jordanię do uderzenia na Izrael.

30 października 1956 r. Francja i Wielka Brytania wystosowały ultimatum, w którym domagały się od Egiptu i Izraela wstrzymania walk i wycofania wojsk na odległość 10 mil od obu brzegów Kanału Sueskiego. Egipt odrzucił ultimatum. Izrael przyjął ultimatum i rozpoczął akcję przesuwania oddziałów wojskowych w kierunku 10 mil od Kanału Sueskiego. 31 października 1956 r. egipski niszczyciel "Ibrahim al Awal" ostrzelał Zatokę Hajfy. Gdy izraelskie okręty próbowały podjąć z nim walkę, egipski okręt ukrył się w pobliskiej grupie neutralnych amerykańskich okrętów wojennych. Izraelski bombowiec Dakota wykrył go i oznaczył, po czym dwa izraelskie samoloty Ouragan ostrzelały rakietami. Ciężko uszkodzony egipski niszczyciel został przejęty przez izraelską marynarkę, odholowany do portu w Hajfie i naprawiony. Później był znany jako INS "Haifa".

31 października 1956 r. Izrael, widząc ograniczoną reakcję sojuszników Egiptu, rozpoczął uderzenie całością sił. Główne walki rozgorzały na przedpolach Abu Ageila, którą Egipcjanie bronili do 1 listopada.

Aliancka operacja "Muszkieter"

31 października 1956 r. wieczorem samoloty alianckie rozpoczęły bombardowania obiektów wojskowych w Egipcie. W ciągu dwóch dni przestało istnieć całe egipskie lotnictwo (255 samolotów). Nocą 31 października 1956 r. prezydent Egiptu, zarządził ewakuację wojsk z Synaju i koncentrację w rejonie Aleksandrii i Port Saidu.

2 listopada 1956 r. izraelskie oddziały doszły w pobliże Kanału Sueskiego. Jednocześnie w innych miejscach Synaju trwały zacięte walki z otoczonymi egipskimi oddziałami. Zajęta została także Strefa Gazy. Tego dnia Zgromadzenie Ogólne ONZ przegłosowało amerykańską rezolucję wzywającą do bezwarunkowego zawieszenia broni, wycofania swych wojsk i otwarcia Kanału dla powszechnej żeglugi. Izrael, na prośbę Francji i Wielkiej Brytanii, poprosił Zgromadzenie Ogólne ONZ o sprecyzowanie treści rezolucji. Było to granie na czas, z którego korzystały europejskie mocarstwa przygotowujące siły inwazyjne do lądowania w Egipcie.

5 listopada 1956 r. wojska brytyjskie i francuskie rozpoczęły desant w Port Saidzie w Egipcie. 30 tys. alianckich żołnierzy zajęło 20-milową strefę Kanału Sueskiego wraz z portami Said i Suez. 6 listopada 1956 r. na skutek silnej presji międzynarodowej zostały wstrzymane wszystkie działania wojenne.

Wojska izraelskie zajęły w tej wojnie cały Półwysep Synaj. Straty Izraela wyniosły: 190 zabitych, 899 rannych i 4 wziętych do niewoli. Zestrzelonych zostało także 15 izraelskich samolotów. W trakcie walk Izraelczycy zdobyli na Synaju 7 tys. ton amunicji, 25 tys. ton benzyny, 100 sprawnych czołgów, 220 dział i około 1 000 różnych pojazdów mechanicznych. Kampania Sueska udowodniła sprawność działania IDF, a zwłaszcza potwierdziła skuteczność koncepcji użycia oddziałów pancernych. Izraelskie Siły Obronne stały się zbrojną formacją zdolną do przeprowadzania operacji wojskowych na dużą skalę. W następnych latach położono szczególny nacisk na poprawę szybkości pełnej mobilizacji armii oraz na działalność wywiadowczą.

W walkach z Izraelem zginęło 1 tys. Egipcjan, rannych zostało 6 tys., a do niewoli trafiło 6 tys. W walkach z kontyngentem brytyjsko-francuskim zginęło 650 Egipcjan, 900 zostało rannych i 185 trafiło do niewoli. W ciągu paru dni armia egipska przestała istnieć, wraz z wielką ilością czołgów, dział, samolotów i innego sprzętu przysyłanego z ZSRR.

Sytuacja powojenna

Kraje Trzeciego Świata stanęły po stronie Egiptu, który został także bardzo silnie poparty przez ZSRR. Chruszczow zagroził wysłaniem do Egiptu radzieckich i chińskich "ochotników". Stany Zjednoczone, nie chcąc zaogniać stosunków z ZSRR, potępiły akcję europejskich sojuszników, grożąc wstrzymaniem pomocy gospodarczej.

6 grudnia 1956 r. Izrael pod międzynarodową presją przesunął swoje oddziały na odległość 30 mil od Kanału Sueskiego. 22 grudnia 1956 r. Wielka Brytania i Francja wstrzymały operację "Muszkieter" i wycofały wojska z Egiptu.

15 stycznia 1957 r. Izrael poinformował o zamiarze opuszczenia całego Półwyspu Synaj, z wyjątkiem rejonu Szarm al-Szejk i Strefy Gazy. Równocześnie izraelska dyplomacja naciskała na otwarcie dla ich statków Kanału Sueskiego.

W 1957 r. ZSRR sprzymierzyły się z Syrią przeciw Izraelowi. W ten sposób dwa kraje arabskie (Egipt i Syria) zostały potężnie uzbrojone przez komunistów do walki przeciw Żydom. W styczniu 1957 r. prezydent USA, Eisenhower, ogłosił doktrynę, która przewidywała udzielenie przez Stany Zjednoczone pomocy gospodarczej i doradztwa wojskowego tym krajom bliskowschodnim, które uznają, że ich niepodległość została zagrożona. Jednocześnie USA starały się zagrodzić drogę komunistom do Morza Śródziemnego i zaczęły zbroić Turcję, która pilnowała cieśnin Bosfor i Dardaneli, oraz pilnowała Syrii od północy.

7 marca 1957 r. Izrael zakończył wycofywanie swoich wojsk z Półwyspu Synaj i Strefy Gazy. W zamian zostały rozlokowane na granicy izraelsko-egipskiej siły pokojowe ONZ, przy czym ich wycofanie w przyszłości mogło nastąpić jedynie za zgodą ONZ. Jednocześnie Izrael otrzymał od 16 państw morskich (bez ZSRR) gwarancje obrony praw swobodnej żeglugi w cieśninach Morza Czerwonego.

W 1957 r. Francja i Izrael podpisały drugą tajną umowę. Jej głównym punktem była budowa reaktora atomowego w Dimonie, na pustyni Negew.

W 1957 r. doszło również do porozumienia ministerstw obrony Izraela i RFN. Izrael przekazał Kwaterze Głównej NATO egzemplarze radzieckiego sprzętu wojskowego zdobytego w trakcie kampanii synajskiej. W zamian za te informacje, Izraelczycy zażądali do Niemców dostawy broni. Całe porozumienie było ściśle tajne.

7 stycznia 1958 r. premierem izraelskiego rządu został wybrany ponownie Dawid Ben Gurion. Sprawował swoje obowiązki do 17 grudnia 1959 r.

W 1958 r. papież Jan XXIII usunął z liturgii wielkopiątkowej formułę o odżegnywaniu się od "fałszywych i przewrotnych Żydów", którą to przez wiele wieków odmawiano we wszystkich kościołach świata.

Od 1958 r. Francja intensywnie zaangażowała się w pomoc wojskową Izraelowi. Załogi izraelskich okrętów wojennych szkoliły się pod okiem francuskich szkoleniowców. Francja dostarczyła Izraelowi myśliwce naddźwiękowe nowej generacji typu Mirage. Od tej pory do Izraela zaczęły napływać duże dostawy różnorodnego sprzętu wojskowego.

W 1958 r. w Iraku nastąpiło obalenie monarchii. Początek bliskich kontaktów Iraku z ZSRR. Egipt połączył się unią z Syrią, tworząc Zjednoczoną Republikę Arabską, która była mocno związana z ZSRR.

W odpowiedzi Stany Zjednoczone zwiększyły poparcie dla Paktu Bagdadzkiego. USA starały się izolować Egipt i Syrię w świecie arabskim i powstrzymywać tym samym tendencje proradzieckie na Bliskim Wschodzie. Szczególną opieką Amerykanie otoczyli Arabię Saudyjską. USA odmawiały udzielenia politycznego poparcia Izraelowi oraz blokowały pomocy wojskowej, gdyż mogło to pchnąć cały świat arabski w sferę wpływów radzieckich.

W lipcu 1958 r. doszło do przesilenia w Libanie i Jordanii. Przywódcy tych krajów poprosili wojska amerykańskie i brytyjskie do wylądowania w tych krajach, aby pomóc im w ustabilizowaniu sytuacji. Dzięki zachodniej interwencji oba te państwa uniknęły wewnętrznego przewrotu i nie weszły w orbitę polityki radzieckiej.

W okresie od 1948 r. do 1958 r. do Izraela napłynęło 3,200 mln dolarów, z czego 2,2 mld dolarów otrzymał rząd i Agencja Żydowska.