Żyrardów. Miasto-ogród na liście UNESCO. Magiczne miejsce będzie uznane na świecie

Lista światowego dziedzictwa, rejestrująca skarby kultury, przyrody i architektury na całym świecie, ma na celu otoczenie ich opieką i ochroną przed zniszczeniem, degradacją, zburzeniem. Zapis świadczy o wyjątkowej powszechnej wartości tych miejsc dla światowej populacji. Lista tworzona jest od lat 70., przyjęły ją lub ratyfikowały 193 państwa.

Nominacje zgłaszane są przez poszczególne kraje. Do roku 2019 na wpis doczekały się 1121 obiekty w 165 państwach. Aby Żyrardów, położony w województwie mazowieckim mógł znaleźć się wśród tych światowych tuzów, trzeba było - zgodnie z protokołem UNESCO - umieścić miasto na narodowej liście kandydatów, przesłać formularze do Centrum Światowego Dziedzictwa, czekać na wniosek nominacyjny i rejestrację.

Decyzję o wpisie na listę podejmuje Komitet Światowego Dziedzictwa w trakcie corocznej sesji. O wpisaniu decyduje „wyjątkowa powszechna wartość” obiektu i spełnienie przynajmniej jednego z dziesięciu kryteriów kulturowych lub przyrodniczych. Komitet rozpatruje corocznie maksymalnie 45 wniosków.

Te procedury są już w toku, jeśli chodzi o Żyrardów. Zabytkowa Osada Fabryczna jest idealnym kandydatem do takiego uhonorowania.

Losy miasta w ostatnich latach, po kilku dekadach degradacji w związku z upadkiem po 1989 roku przemysłu lniarskiego, który stanowił odstawę jego funkcjonowania, układają się szczęśliwie. Industrialna infrastruktura otrzymała nowe życie. Stare fabryczne hale i magazyny zamieniają się w lofty, galerie handlowe, przestrzenie społeczne i lokale gastronomiczne.

Osada fabryczna Żyrardów jest jednym z najważniejszych osiągnięć europejskiej urbanistyki XIX wieku. Gospodarze miasta z powodzeniem przywracają tu pierwotną koncepcję urbanistyczną miasta-ogrodu, modyfikując ją do współczesnych potrzeb i oczekiwań.

Żyrardów jest jednym z najciekawszych miast satelickich Warszawy. Nic dziwnego, że jako miejsce do życia - interesujące, niedrogie, a jednocześnie położone zaledwie 50 kilometrów od stolicy - wybierają je pracujący w warszawskiej aglomeracji młodzi ludzie.

Dojazd jest dobry, a zamieszkać można w prawdziwym ewenemencie - jedynym w Europie, zachowanym w całości i bez zmian, kompleksem miejskim z epoki rewolucji przemysłowej, z ponad 370 zabytkowymi nieruchomościami.

To miasto, dziś tonące w czerwono-zielonej aurze, powstało w I połowie XVIII wieku, za sprawą Filipa de Gigard, którego pomnik, jako ojca Żyrardowa, pilnuje tego dzieła. Wdzięczni mieszkańcy oddają założycielowi swoiste hołdy - ozdabiają jego postać balonami podczas powrotów z hucznych imprez, zakładają szalik i czapkę zimą, przynoszą poczęstunek.

Kolory Żyrardowa - ceglana czerwień i parkowa zieleń, to efekt materiału budowlanego, z którego wniesiono całą strukturę mieszkalną i fabryczną, i wieloletnia koncepcja kształtowania przyrody.

Wokół lnianego przemysłu, którego misję tworzenia w Polsce na masową skalę, przy użyciu wchodzących do gry maszyn parowych, powierzono Francuzowi, wyrosło całe miasto. Robotnicy mieli mieć zapewnione ludzkie warunki życia i pracy. Wokół fabryk wyrosły osiedla niewysokich domów z ogrodami, wspólnymi częściami socjalnymi, zapewniającymi własne płody rolne i hodowlane - ogródki, obórki, kurniki, gołębniki, piece chlebowe.

Po wojnie Żyrardów zdołał reaktywować przemysłowe tradycje. Robotniczy charakter miasta i sfeminizowanie załóg tkalni i przędzalni sprawiło, że w latach 80. stało się ono prowodyrem buntowniczych konfliktów z komunistycznymi władzami.

Za wybuchające tu strajki, w których siłę napędową stanowiły kobiety, borykające się z trudami codziennego zaopatrzenia uprzemysłowionego handlu i nie mogące wyżywić swoich rodzin, społeczność była karana. Kobiety musiały jeździć pociągami po zakupy do pobliskich miast, bo w żyrardowskich sklepach miesiącami nie można było kupić mięsa, masła, cukru i wielu innych niezbędnych produktów spożywczych.

Ten epizod w historii miał się okazać mniej dolegliwy niż lata po transformacji, który pozbawiły ludzi pracy w upadających zakładach. Dziś Żyrardów się odbudowuje i zyskuje nowy blask, który docenią z pewnością przedstawiciele UNESCO.