Wolne Miasto Gdańsk istnieje do dziś? Szaleńcy utworzyli "rząd na obczyźnie"

Istnienie proklamowanego 15 listopada 1920 Wolnego Miasta Gdańsk przerwał wybuch wojny. Gdańsk został wtedy wcielony do III Rzeszy. Po jej upadku miasto zostało przyznane Polsce. - Aneksja Gdańska nastąpiła całkowicie bezprawnie, z pogwałceniem statusu WMG. Upraszczając, ponieważ nie dopełniono formalności, to do dziś istnieją podmioty, które roszczą sobie prawo bycia reprezentantami dawnych władz "na obczyźnie". Jak dla mnie, to tylko teoria. Natomiast stan faktyczny, jest taki, że nikt poważny raczej nie kwestionuje tego, że WMG przestało istnieć. Potwierdzają to pośrednio dokumenty ONZ czy też postawa innych krajów - tłumaczy nam Jan Daniluk.

O wydarzeniach sprzed ponad stu lat porozmawialiśmy z historykiem Janem Danilukiem, specjalizującym się w dziejach Gdańska.

Zgodnie z założeniami Traktatu Wersalskiego, w 1920 roku powstało Wolne Miasto Gdańsk. Słabość odradzającej się Polski, jak i pokonanych w I Wojnie Światowej Niemców, a także brak pomysłu zwycięzców doprowadziły do powstania tego quasi-państwa, które wolne było tylko z nazwy.

15 listopada w nieistniejącym już budynku Volkstagu proklamowano powstanie Wolnego Miasta Gdańska. Powstanie państwa ogłosił światu Edward Lisle Strutt, zastępca Wysokiego Komisarza Ligi Narodów Reginalda Towera. - Postać pełna paradoksu. Rojalista, który po upadku monarchii Habsburgów, miał zapewnić Karolowi I bezpieczeństwo, proklamował powstanie tego tworu. Osoba o tradycyjnych poglądach, przywiązana do tradycji monarchistycznej, powołuje do życia coś, co powstaje na gruzach starego porządku - powiedział Daniluk.

- To nie było tak, że dzień po nowe państwo już istniało, i wszystko było gotowe. Samo powstanie było przygotowywane już wcześniej, a proces jego powstawania trwał do 1923 roku. Symbolicznym momentem całego procesu było wprowadzenie gdańskiej waluty, które nastąpiło właśnie w tym roku - opowiada Daniluk.

- Wolne Miasto Gdańsk narodziło się ze słabości nowo powstającego państwa polskiego, słabości pokonanych Niemiec oraz niezdecydowania zwycięzców. Miasto było terenem spornym między polską i niemiecką stroną. W tamtym okresie podobne rozwiązania jak w Gdańsku miały zostać wprowadzone między innymi w Kłajpedzie czy Stambule, do czego ostatecznie nie doszło. Rozwiązanie wprowadzono za to w Rijece, która była wolnym miastem do 1924 roku - tłumaczy historyk.

Problemów przy tworzeniu nowego państwa była cała masa. Przekształcanie administracji, tworzenie podstaw prawnych, wprowadzenie konstytucji czy waluty. WMG nie było wolne w stu procentach. Władzę zwierzchnią sprawować miały Polska, Niemcy oraz Liga Narodów, z której narodziła się ONZ.

- Gdańsk stanowił punkt zapalny w relacjach Berlina i Warszawy. W związku z powstaniem WMG rywalizacja polsko-niemiecka, zamiast zostać wygłuszoną, tylko nabrała siły. Niemcy chcieli udowodnić jeszcze bardziej niemieckość miasta, Polacy – polskość, swoją obecność i przynależne im prawa. Wedle szacunków ludność polska to tylko około 10 procent ogółu. Stanowili oni największą, ale jednak mniejszość zamieszkującą ten obszar. Finał tego sporu dokonał się 1 września 1939, kiedy to wybuchła II Wojna Światowa. Było to "quasi Państwo", niesamodzielny twór zależny od innych. WMG ani przez moment nie było niezależne ekonomicznie, politycznie ani gospodarczo - opowiada Daniluk.

Wybuch wojny przerywa historię WMG, które zostaje wcielone do III Rzeszy. Pod koniec wojny, dekretem z 30 marca 1945 obszar miasta zostaje przyłączony do województwa gdańskiego. 13 listopada 1947 utworzony zostaje rząd Wolnego Miasta Gdańska na uchodźstwie, który na swoją siedzibę obiera Berlin. Organizacja ta jest powiązana ze Związkiem Wypędzonych, kierowanym niegdyś przez Erikę Steinbach, mającym ponad milion członków.

Jak twierdzi Daniluk WMG to dzisiaj modny temat. Chciałby, by zainteresowaniu tą tematyką towarzyszyła refleksja, a nie pusta nostalgia czy ślepa nienawiść, przekreślająca wszystko, co dotyczy Wolnego Miasta.

Zobacz też: Lockdown dla niezaszczepionych? Lekarz: "To dobry pomysł"