Traktat Konstytucyjny UE to jej lista wartości, cele i kompetencje członków
Dokument, oficjalnie zwany "Traktatem ustanawiającym Konstytucję
dla Europy", przyjęto na szczycie UE 18 czerwca 2004 w Brukseli, a
podpisali 28 października w Rzymie szefowie państw lub rządów oraz
ministrowie spraw zagranicznych 25 państw UE. W ceremonii
uczestniczyli też delegaci kandydujących do Unii Rumunii,
Bułgarii, Turcji i Chorwacji. Traktat zawiera listę wartości, na których opiera się Unia, a także jej celów i kompetencji.
W niedzielę w Hiszpanii odbędzie się ogólnonarodowe referendum w sprawie przyjęcia konstytucji UE - pierwsze w krajach Unii. Wcześniej dokument został już ratyfikowany przez parlamenty Litwy, Węgier i Słowenii oraz przez izbę niższą parlamentu Włoch. Traktat ma wejść w życie w 2007 roku pod warunkiem, że ratyfikuje go - albo w parlamencie, albo na drodze referendum - wszystkie 25 państw członkowskich Unii.
W Polsce wszystkie siły polityczne są zgodne, że o ratyfikacji traktatu powinno zadecydować referendum, ale spierają się o termin jego przeprowadzenia.
Po półtorarocznej debacie na forum Konwentu UE przedstawicieli unijnych rządów i parlamentów oraz po roku - z przerwami - burzliwych rokowań międzyrządowych, zebrano w jednym dokumencie teksty wszystkich dotychczasowych unijnych traktatów i Karty Praw Podstawowych.
Traktat nadaje osobowość prawną i jako pierwszy unijny traktat reguluje sposób wychodzenia z UE państwa, które postanowiło ją opuścić. Po raz pierwszy opisano w unijnym traktacie symbole UE: flagę, hymn, dewizę i walutę.
Konstytucja przewiduje zniesienie prawa weta pojedynczych państw w ponad 40 sprawach, głównie proceduralnych; ma to usprawnić działanie Unii. Weto utrzymano jednak w kwestiach tak zasadniczych, jak zmiany w konstytucji, rozszerzenie UE, polityka zagraniczna i obronna, zabezpieczenie socjalne, podatki i kultura.
Traktat postanawia również, że 1 listopada 2009 roku nicejski tryb podejmowania decyzji w Radzie UE w dziedzinach, w których stanowi ona kwalifikowaną większością głosów, zostanie zastąpiony nowym systemem podwójnej większości.
W nowym systemie do podjęcia decyzji potrzeba co najmniej 55% państw Unii (nie mniej niż 15 państw) reprezentujących co najmniej 65% jej ludności. Do zablokowania decyzji potrzeba będzie ponad 45% państw lub 35%. ludności zamieszkującej co najmniej cztery państwa. W pewnych delikatnych sprawach wprowadzono "superwiększość" 72% państw zamieszkanych przez 65% ludności.
Na ubiegłorocznym czerwcowym szczycie w Brukseli, który przyjął Traktat, Polska wywalczyła "hamulec bezpieczeństwa", umożliwiający odwlekanie decyzji przez "rozsądny czas", jeśli kwestionują ją państwa zamieszkane przez ponad 26,25% unijnej ludności (dokładnie trzy czwarte z 35%).
Ten mechanizm nie pozwala jednak torpedować decyzji w nieskończoność, poza tym może być zniesiony w 2014 roku kwalifikowaną większością głosów.
Konstytucja ograniczy więc możliwości całkowitego blokowania decyzji przez Polskę, Hiszpanię i mniejsze kraje, zwiększy je w przypadku Niemiec (bo mają 17% ludności rozszerzonej Unii wobec 8% w przypadku Polski), a pozwoli je zachować Francji, Wielkiej Brytanii i Włochom.
W systemie nicejskim, który zaczął obowiązywać 1 listopada 2004 roku, cztery największe państwa mają po 29 głosów, a Polska i Hiszpania po 27. Do zablokowania trzeba 91 głosów.
Konstytucja przewiduje powstanie dwóch nowych stanowisk - przewodniczącego Rady Europejskiej (zgromadzenia unijnych przywódców) i ministra spraw zagranicznych UE, co ma się przyczynić do zwiększenia jej roli na arenie międzynarodowej.
Traktat przewiduje też możliwość "współpracy strukturalnej" mniejszej grupy państw w sprawach obronnych, ale - między innymi na życzenie Polski - zadbano, żeby współpraca ta nie groziła pojawieniem się konkurencji dla NATO.
Polska wymogła też na partnerach, że w pięć lat po wejściu konstytucji w życie będzie można usunąć z niej artykuły tradycyjnie przyznające niemieckim regionom, które ucierpiały wskutek podziału Niemiec, prawo do zwiększonej pomocy publicznej, mimo obowiązujących ograniczeń wynikających z zasad konkurencji.