"Ten dokument należy przemilczeć, a nie świętować"

Uroczystość rocznicowa odbyła się w Stuttgarcie, gdzie przed 60 laty proklamowano Kartę. W deklaracji tej 5 sierpnia 1950 r. wypędzeni ogłosili m.in., że rezygnują z zemsty i odwetu, zapowiedzieli wsparcie powojennej odbudowy Niemiec i Europy, a także zażądali przestrzegania ich praw obywatelskich oraz sprawiedliwego podziału ciężarów wojny.

Na uroczystościach w Stuttgarcie obecni byli wicekanclerz i szef dyplomacji Guido Westerwelle, minister spraw wewnętrznych Thomas de Maiziere, a także przewodniczący Bundestagu Norbert Lammert.

Westerwelle, który jesienią zeszłego roku zablokował kandydaturę Steinbach do rady fundacji poświęconej upamiętnieniu wysiedleń, został w Stuttgarcie "wybuczany" przez kilku uczestników uroczystości. Jak relacjonuje agencja dpa, Steinbach oświadczyła jednak, że jego obecność jest "dobrym sygnałem".

- Gdyby 5 sierpnia 1950 r. wypędzeni ze stron ojczystych zdecydowali się na inną drogę, drogę przemocy, Niemcy wyglądałyby dziś inaczej - powiedziała Steinbach w przemówieniu, którego treść opublikowano z wyprzedzeniem. - Wypędzeni zdecydowali się jednak na drogę pokoju i współistnienia.

Według Steinbach "ani jedno zdanie i żadna sylaba pierwszej wspólnej deklaracji wypędzonych ze stron ojczystych nie mówi o nienawiści wobec sąsiednich narodów Niemiec", za to postuluje się wsparcie starań o budowę zjednoczonej Europy. Nazwała dokument "moralnym fundamentem".

Steinbach przypomniała też o niezrealizowanej nadal inicjatywie drugiej izby niemieckiego parlamentu, Bundesratu, sprzed kilku lat, by 5 sierpnia ustanowić narodowym dniem pamięci o ofiarach wypędzeń. Ustanowieniu takiego święta przeciwny jest jednak przewodniczący Bundestagu. Jak powiedział w radiu RBB, nie przyczyniłoby się to do wyczulenia świadomości publicznej na temat wypędzeń.

Według szefowej BdV, niebawem Instytut Historii Współczesnej w Monachium opublikuje opracowanie dotyczące uwikłania założycieli organizacji wypędzonych w reżim narodowosocjalistyczny. Jak mówiła, także w BdV - tak jak we wszystkich organizacjach społecznych młodej RFN - byli ludzie powiązani z reżimem nazistowskim. - Wszystko inne byłoby cudem - powiedziała. - BdV chce przejrzystości i otwartości (...) Ale jedno jest pewne: Nazistowskie albo ekstremistyczne poglądy nigdy nie znalazły miejsca w polityce naszego związku.

Karta nadal budzi wiele kontrowersji

60 lat po ogłoszeniu Karty Niemieckich Wypędzonych historycy i komentatorzy są podzieleni w ocenie tego dokumentu. Krytycy wskazują, że w jego krótkim tekście ani słowem nie wspomniano o zbrodniach nazistowskiej i wywołanej przez Niemcy II wojnie światowej. Mówi ona jedynie o "bezgranicznych cierpieniach, jakie były udziałem ludzkości, szczególnie w ostatnim dziesięcioleciu".

Karta wzywa również "narody świata", by poczuwały się do "współodpowiedzialności za wypędzonych ze stron ojczystych, jako tych, których niedola tego czasu dotknęła najbardziej". Nie wspomniano o pojednaniu i zażądano, by "prawo do stron ojczystych" zostało urzeczywistnione i uznane jako podstawowe prawo ludzkości.

Niemiecki pisarz Ralph Giordano, który do niedawna popierał projekt stworzenia centrum przeciwko wypędzeniom, ocenił, że Karta przemilczała reżim nazistowski. - Jej lektura stwarza wrażenie, jakby wypędzenia miały miejsce w historycznej próżni - napisał Giordano w jednym z artykułów na łamach pisma "Cicero".

Historyk Wolfgang Wippermann stwierdził, że "wyrażona w Karcie rezygnacja z "zemsty i odwetu" była bezczelna. Sprawcy doprawdy nie mają prawa do zemsty. Powinni prosić o wybaczenie" - ocenił, nazywając funkcjonariuszy BdV "rewanżystami w owczej skórze".

Wielu komentatorów i polityków podkreśla jednak, że biorąc pod uwagę historyczny kontekst ogłoszenia Karty Niemieckich Wypędzonych - pięć lat po kończącej wojnę konferencji poczdamskiej, miesiąc po uznaniu przez władze komunistycznej NRD granicy na Odrze i Nysie - deklaracja ta była zadziwiająco wyważona.

- Wartość Karty można zmierzyć tylko wówczas, gdy weźmie się pod uwagę czasy, w jakich powstała - oceniła szefowa BdV.

- Normalnością były wówczas rewanżystowskie żądania i jednostronne obarczanie winą zwycięzców II wojny światowej (...) Jeszcze długo przeżywający traumę ludzie nie potrafili przyznać, że wojnę wywołały hitlerowskie Niemcy, a ich wypędzenie poprzedzone było niewyobrażalnymi zbrodniami na Żydach, Słowianach i wielu innych - napisał dziennik "Die Welt".