Szef PISM: kryzys ukraiński to tragedia, ale nie dla NATO

Zaborowski przekonuje też, że NATO musi najpierw skonsolidować się wewnętrznie, zanim zdecyduje się na kolejne rozszerzenie. Argumentuje, iz gdyby członkiem Sojuszu została Ukraina, to zgodnie z art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego NATO byłoby zobowiązane do obrony całego terytorium tego kraju, z Krymem włącznie.

Pytany, czy wydarzenia na Ukrainie przekonały kraje członkowskie Sojuszu, że warto jest inwestować w bezpieczeństwo, Zaborowski mówi: "Kryzys ukraiński jest tragedią, ale dla NATO to on taki zły nie jest. Bo NATO ma w tej chwili ewidentne zadanie do wykonania, ma poczucie misji i wszyscy wiedzą, że Sojusz Atlantycki jest potrzebny. Jeszcze kilka miesięcy temu, po wyjściu z Afganistanu, ludzie zaczynali sobie zadawać pytanie: właściwie po co jest NATO? Teraz takich pytań się nie zadaje, a w Polsce badania opinii publicznej pokazują, że zaufanie i poparcie dla Sojuszu bardzo silnie wzrosło po wybuchu kryzysu ukraińskiego".

Podkreślił też, że wydarzenia na Ukrainie spowodowały, iż NATO wraca do priorytetu, jakim jest obrona kolektywna, z czym - zdaniem Zaborowskiego - powinno wiązać się wzięcie przez kraje członkowskie większej odpowiedzialności za własną obronę.

Zaborowski ocenił jednocześnie, że nie jest realne osiągnięcie w najbliższych latach przez wszystkie kraje członkowskie zalecanego przez NATO pułapu 2 proc. PKB wydatków na obronność.

- To jest możliwe w Polsce, Norwegii, Estonii, we Francji, w Wielkiej Brytanii, być może w Grecji. Natomiast na przykład w Niemczech jest to kompletnie nierealne. Nie ma tam zupełnie klimatu wewnętrznego, aby wydawać więcej pieniędzy na obronę. Temat wojska jest w Niemczech niepopularny, ludzie czują się bezpieczni, chcą inwestować w programy socjalne. Tutaj niewiele się zmieni, nie mówiąc o państwach z południowej flanki NATO - uważa ekspert.

Ale najgorsze jest to - dodaje Zaborowski - że państwa z naszego regionu, np. Słowacja, Czechy, Węgry, Łotwa czy Litwa, również nie wydają 2 proc. PKB na obronę. - Moim zdaniem to jest sytuacja skandaliczna, na przykład Łotwa i Litwa ciągle płaczą, że Ameryka się nami nie zajmuje, a wydają na obronę 1 proc. PKB - zauważył.

Pytany, czy zatem kraje Europy Środkowo-Wschodniej nie widzą w działaniach Rosji z ostatnich miesięcy realnego zagrożenia, Zaborowski odparł, że mamy do czynienia ze "słabością strategiczną" naszych sąsiadów.

- To słabość strategiczna: oni to widzą (zagrożenie ze strony Rosji - PAP), ale nie chce im się wydawać pieniędzy. Tego nie można inaczej wytłumaczyć. Po prostu nie chcą tych swoich skromnych środków - poza Estonią, która jest bardzo pozytywnym przykładem - wydawać na działy związane z obroną narodową, bo wolą inwestować gdzieś indziej. Liczą na to, że skoro są w NATO, to Ameryka ich zawsze obroni. A prawda jest taka, że jeżeli cokolwiek by się stało, jeśli państwo nie jest w stanie się obronić nawet przez 48 godzin, to motywacja do tego, aby przyjść temu państwu z pomocą, leci na łeb na szyję - dodał.

W dniach 4-5 września w Newport w Walii ma odbyć się szczyt NATO, Zaborowski podkreśla, że w materiałach przygotowujących szczyt bardzo silnie podkreśla się w tej chwili kwestię trzonowych, podstawowych zadań Sojuszu Atlantyckiego, czyli przede wszystkim kolektywnej obrony.

- Ktoś nam przypomniał, że na Wschodzie jest niespokojnie, wszystko może się wydarzyć i że NATO potrzebuje się skonsolidować. Zobaczymy to na pewno w wielu materiałach ze szczytu, że kwestia obrony terytorium NATO będzie podkreślana jako fundamentalne, najważniejsze zadanie dla Sojuszu Atlantyckiego. Wiąże się z tym wzięcie przez kraje członkowskie większej odpowiedzialności za swoją własną obronę - dodał Zaborowski.

Podkreślił, że w ciągu ostatnich paru lat wydatki na obronę w Europie "spadały na łeb na szyję". - Jesteśmy jedynym regionem świata, gdzie na obronę wydaje się coraz mniej - reszta świata wydaje na ten cel coraz więcej. Liczymy na to, że szczyt doprowadzi do odwrócenia tej tendencji i do uświadomienia państwom członkowskim, że Ameryka nie zawsze będzie tu, dla nich, żeby ich bronić. Bo niektóre państwa członkowskie tak uważają, w związku z tym wydają grosze na obronę i nie czują się za to odpowiedzialne - zaznaczył ekspert.

Zdaniem Zaborowskiego potrzebna jest stała obecność NATO na terenie Polski i państw bałtyckich. - W tej chwili mamy stałą obecność NATO w Danii, w Niemczech, we Włoszech. Ale właściwie przed kim ma bronić obecność NATO w Danii? Przed Niemcami? Przed Polską? Nie bardzo wiadomo, czemu to ma służyć, a kosztuje dużo pieniędzy. Zimna wojna skończyła się ponoć 25 lat temu - tak nam ciągle mówią na Zachodzie. A skoro się skończyła, to należy zadbać o obecność NATO w tych regionach, gdzie zagrożenie jest dużo bardziej realne - przekonywał szef PISM.

Pytany, czy w najbliższym czasie do NATO powinny przystąpić kolejne kraje, Zaborowski odparł: Nie jest to najlepszy pomysł, żeby NATO koncentrowało w tej chwili swoją refleksję strategiczną na pomyśle rozszerzenia. - Mamy 28 państw członkowskich, wszystkie są objęte art. 5 obrony terytorialnej. Ale tak naprawdę wyegzekwowanie tego artykułu na terytorium wszystkich krajów członkowskich jest nie zawsze do końca wiarygodne" - powiedział szef PISM.

Zaborowski przyznał, że nie jest przekonany, czy NATO byłoby dzisiaj w stanie adekwatnie odpowiedzieć, gdyby np. Rosjanom "przyszło do głowy wkroczenie na rosyjskojęzyczny region Narwi na terytorium Estonii". - Ja nie mam pewności, że tak by było w tym momencie. Politycznie NATO coś by zrobiło, militarnie pewnie też, ale czy faktycznie udałoby się adekwatnie i w przekonujący sposób militarnie na to odpowiedzieć - nie jestem co do tego taki pewien - dodał.

Zaborowski podkreślił, że ewentualne rozszerzanie NATO o państwa, które znajdują się w konflikcie terytorialnym z Rosją, czyli np. o Gruzję i Ukrainę oznaczałoby, że bierzemy na siebie odpowiedzialność za obronę całości terytorium tych krajów - w przypadku Ukrainy włącznie z Krymem, a w przypadku Gruzji - z Abchazją i Osetią.

- Nie mam przekonania, że bylibyśmy w stanie wyegzekwować to zobowiązanie - zaznaczył ekspert.

Odnosząc się do ewentualnego rozszerzenia NATO o kraje zachodnich Bałkanów, Zaborowski przypomniał, że na przyjęcie do Sojuszu Macedonii nie zgadza się Grecja. - W przypadku Czarnogóry nie do końca wiem, czemu to miałoby służyć. W tym państwie jest bardzo duża obecność rosyjska, która na pewno nie jest bez żadnego wpływu na poziom wiarygodności służb wywiadowczych Czarnogóry. To należy mieć na uwadze - dodał.

Jak mówił, gdyby z kolei zainteresowanie wstąpieniem do NATO wyraziły Szwecja i Finlandia, to powinno się je przyjąć do Sojuszu "w ciągu jednej godziny". - Te państwa są lepiej zintegrowane z NATO niż wielu członków Sojuszu. Mają realne zasoby, dzielą z nami kulturę strategiczną, myślą podobnie jak my o wschodnim sąsiedztwie Sojuszu. Bardzo by nam to pomogło, natomiast te państwa póki co nie są zainteresowane - powiedział Zaborowski.