Syria-Irak-Iran: konflikt tranzytowy. W tle amerykańska broń dla Kurdów

Pozycje przy granicy syryjskiej, w szczególności przejście graniczne w Um Dżaris, osiągnęły oddziały Badr, organizacji mocno związanej z Iranem i stanowiącej część Haszed Szaabi. Tego samego dnia na granicy tej widziany był charyzmatyczny generał irańskiego Pasdaranu Qasem Sulejmani. Na uwagę zasługuje również tempo ofensywy. W ciągu jednego dnia opanowano odcinek o długości około 30 km. Obecnie Haszed Szaabi zapowiada marsz na południe i opanowanie całego terenu przy granicy z Syrią. To odcinek ok. 450 km (do pozycji armii irackiej w rejonie Tanf) i 200 km do głównego przejścia granicznego syryjsko-irackiego w leżącym w dolinie Eufratu Al Qaim.

Tereny dzielące al Qaim i Um Dżaris są bardzo słabo zaludnione i na całym tym obszarze znajduje się raptem jedno niewielkie miasto (stolica dystryktu) tj. Ba'adż, oddalone od granicy ok. 30 km. Haszed Szaabi znajduje się obecnie ok. 15 km od niego. To jednak nie jakiekolwiek miasto ma tu znaczenie strategiczne lecz sama granica i przebiegające tędy szlaki komunikacyjne. Dlatego należy się spodziewać, że dalsze postępy Haszed Szaabi będą przyjmowane z niepokojem lub niechęcią ze strony nie tylko USA ale również Turcji, Rosji czy też sunnickich państw arabskich. Chodzi przy tym o niedopuszczenie do stworzenia szlaków komunikacyjnych łączących Iran z Morzem Śródziemnym.

Iran otwarcie przyznał, że jest zainteresowany stworzeniem takich szlaków, proponując m.in. budowę linii kolejowej z Teheranu do Latakii przez Sanandadź (stolica Kurdystanu irańskiego), Chanakin (kurdyjskie miasto w prowincji Dijala, czyli na terenach spornych, zasobne w ropę i gaz), Kirkuk (miasto o które toczy się największy spór terytorialny między Kurdami a Bagdadem, a w rejonie którego znajdują się gigantyczne złoża ropy i gazu), Mosul, Qamiszlo (główne miasto kurdyjskie w Syrii, w rejonie którego również znajdują się duże zasoby ropy) i Aleppo. Jest rzeczą oczywistą, że projekt ten nie obejmuje wyłącznie kolei ale jest większym planem budowy szlaku transportowego, m.in. w zakresie surowców energetycznych, które następnie mogłyby trafić do Europy. Z drugiej strony szlak ten byłby zapewne wykorzystywany przez Iran do militarnego wsparcia oddziałów rządowych w Syrii, a po oczyszczeniu zachodniej Syrii z dżihadystów – do wspierania Hezbollahu w Libanie.

Z punktu widzenia USA oraz Izraela taki scenariusz jest nie do przyjęcia, gdyż oznaczałby radykalne geopolityczne wzmocnienie Iranu. Nie chodzi tylko o lądowe połączenie Iranu z jego antyizraelskimi sojusznikami tj. Assadem i Hezbollahem ale również o wzmocnienie związków między Iranem a Irakiem oraz wprowadzeniem w orbitę wpływów irańskich zarówno Kurdów irackich, jak i syryjskich. Nie jest przy tym jasne i konieczne by szlak ten obejmował również tereny Regionu Kurdystanu w Iraku, jednak z uwagi na związki Chanakin i Kirkuku z rządzącą w Sulejmani Patriotyczną Unią Kurdystanu, konkurencyjną wobec rządzącej w Erbilu Kurdyjskiej Partii Demokratycznej (na której czele stoi prezydent Masud Barzani), szlak ten mógłby pogłębić różnice interesów między tymi partiami. PDK jest bowiem zorientowana na współpracę gospodarczo-polityczną z Turcją, podczas gdy PUK preferuje jako partnera właśnie Iran. Jednak po dojściu do Um Dżaris przez Badr już został stworzony korytarz omijający Region Kurdystanu a łączący Iran z Syrią.

Po drugiej stronie granicy znajduje się jednak nie armia syryjska, lecz Syryjskie Siły Demokratyczne (SDF), czyli koalicja stworzona przez syryjskich Kurdów ale złożona również z wielu oddziałów związanych wcześniej z opozycją syryjską. Wprawdzie już w regionie Szengalu w północno-zachodniej części prowincji Niniwa doszło do ograniczonej współpracy między Haszed Szaabi i YBS tj. jazydzkimi oddziałami związanymi z PKK (Partią Pracujących Kurdystanu, czyli antyturecką guerillą kurdyjską) jednak nie ma to bezpośredniego przełożenia na relacje Haszed Szaabi – SDF. Po pierwsze YBS to oddziały złożone z Irakijczyków i zarówno ta organizacja jak i Haszed Szaabi zainteresowane są wyparciem Peszmergi (kurdyjskiego wojska) związanej z PDK i Barzanim z regionu Szengalu. Ponadto niektórzy kwestionują kurdyjską tożsamość jazydów. Plan w odniesieniu do tego terenu jest zatem taki by stworzyć tu oddzielną prowincję ale podległą Bagdadowi a nie związaną z Regionem Kurdystanu.

W odniesieniu do SDF sytuacja jest jednak znacznie bardziej skomplikowana. Wprawdzie przeciwnicy SDF ustawicznie twierdzą, że koalicja ta (a w szczególności główna partia syryjskich Kurdów tj. PYD) ma ścisłe związki z PKK i pozostaje pod wpływem Iranu, lecz tezy te nie znajdują potwierdzenia. PYD wyrasta z tego samego nurtu ideologicznego co PKK lecz nie koordynuje swej polityki z kierownictwem PKK przebywającym w Qandil. Ponadto, gdy w listopadzie 2015 r. powołano SDF to z inicjatywy PKK dokonano ostatecznego rozdziału między YPG a PKK. Chodziło o to by nie stwarzać Kurdom syryjskim przeszkód w ich współpracy z USA, która wtedy zaczęła się zacieśniać. Syryjscy Kurdowie mieli pełną świadomość, że sojusz z USA jest dla nich kluczowy w świetle nieustającego zagrożenia ze strony Turcji i potencjalnego zagrożenia ze strony Assada. USA natomiast mają obecnie świadomość, że wartość ich sojuszu z SDF nie jest ograniczona wyłącznie do tego, iż tylko SDF jest w stanie skutecznie pokonać Państwo Islamskie w Syrii.

Chodzi również o niedopuszczenie do tego, by nacisk ze strony Turcji z jednej strony i Assada z drugiej zmusił Kurdów syryjskich do poszukiwania protekcji ze strony Iranu, który chętnie by jej udzielił w zamian za otwarcie przez Kurdów przez swoje terytorium korytarza tranzytowego do Latakii. Dlatego właśnie Amerykanie nie tylko odrzucili nowe żądania Turcji dot. zerwania sojuszu USA z SDF ale go zacieśnili rozpoczynając oficjalne dostawy broni dla SDF. Warto dodać, że nie są to jednak pierwsze dostawy. Rozpoczęły się one bowiem już w styczniu, obecnie jednak mają charakter oficjalny i ich skala została zwiększona. Mają związek z tym, że Amerykanom zależy nie tylko na zdobyciu Rakki (i to szybkim), ale również tym, by SDF opanował całą dolinę Eufratu aż do granicznego Al Bukamal (siostrzanego miasta wobec irackiego al Qaim).

Póki co nie doszło do żadnego kontaktu między SDF a Haszed Szaabi na granicy syryjskiej, a Haszed Szaabi zaczęło fortyfikować granicę. Jakaś forma kontaktu jest jednak kwestią czasu, gdyż SDF zależy na ograniczeniu blokady handlowej, której zostali poddani z uwagi na wrogi stosunek do nich ze strony Turcji i niechęć ze strony PDK (Barzaniego). Kontakty z antyamerykańskimi i proirańskimi oddziałami szyickimi z całą pewnością wywołają sprzeciw USA. Jest to też zdecydowanie inna sytuacja aniżeli układy SDF z Manbidż oraz Efrin z Rosjanami i Assadem. Interesy amerykańskie i rosyjskie stoją obecnie w Syrii w znacznie mniejszej sprzeczności niż zarówno rosyjskie jak i amerykańskie z interesami irańskimi. Rosjanom zależy na bazie wojskowej w Latakii i nie są (delikatnie mówiąc) zainteresowani regionalną hegemonią Iranu.

W szczególności natomiast nie są zainteresowani energetycznym korytarzem łączącym Iran przez Irak, Syrię i Morze Śródziemne z Europą. Dlatego USA już próbowali skłonić Rosję do wspólnych działań na rzecz izolacji Iranu. Również Turcja powinna być zainteresowana wsparciem takiego planu, gdyż taki korytarz tranzytowy eliminuje jej rolę jako lądowego monopolisty tranzytowego dla ropy i gazu z Iranu czy Iraku (zwłaszcza Kurdystanu) i może doprowadzić do ekonomicznego upadku. Turcja jednak działa irracjonalnie, opierając całą swą polityką na priorytecie zwalczania Kurdów.

Po syryjskiej stronie tereny opanowane przez SDF ciągną się dalej na południe tylko na odcinku ok 30 km, dalej natomiast są pozycje Państwa Islamskiego. SDF póki co nie przewidywał ofensywy w tym rejonie. Nie ma też żadnych sygnałów by obie strony (SDF i Haszed Szaabi) zamierzały podjąć wspólną ofensywę na południe. Ani SDF ani Haszed Szaabi nie zamierzają też przekraczać granicy. Wiadomo jednak, że jeśli nie dojdzie do porozumienia między SDF a Haszed Szaabi to oddziały szyickie będą parły na południe, licząc na to, że syryjskim siłom rządowym uda się przebić do granicy irackiej. Może to nastąpić w dwóch miejscach tj. albo w dolinie Eufratu albo też w okolicy miasta Tanf, przez które przebiega główna droga z Bagdadu do Damaszku. Prowadzi ona jednak przez pustynną część prowincji Anbar, która jest wprawdzie pod kontrolą rządową ale w obrębie oddziaływania sunnickich plemion, które potencjalnie mogą znaleźć się pod wpływem saudyjskim. Arabia Saudyjska z cała pewnością nie jest natomiast zainteresowana połączeniem Teheran-Bagdad-Damaszek.

Warto dodać, że droga Bagdad – Tanf – Damaszek jest niemal całkowicie pod kontrolą odpowiednio sił rządowych syryjskich i irackich, niemniej w rękach sponsorowanych przez USA i Jordanię rebeliantów pozostaje kilkudziesięciokilometrowy odcinek w tym samo przejście w Tanf. Od kilku tygodni syryjska armia napiera jednak na ten odcinek, choć USA póki co dają wyraźnie do zrozumienia że nie pozwolą na przejęcie kontroli nad Tanf przez Assada. Nie wydaje się też by zbytnio zależało na tym Rosjanom, co jest również dowodem na różnice interesów między Rosją a USA. Istnieje możliwość, że USA gotowe będą na daleko idące ustępstwa wobec Rosji by ta współdziałała w zablokowaniu dostępu syryjskiej armii do Tanf i potencjalnego połączenia jej z pozycjami armii rządowej lub Haszed Szaabi. Inną opcją jest przebicie się armii syryjskiej do Dajr az-Zaur przed SDF. Póki co wydaje się to niemożliwe ale zależy to w dużej mierze od tempa bitwy o Rakkę. I to jest kolejna przyczyna zwiększenia pomocy militarnej przez USA dla SDF.

Witold Repetowicz

ZOBACZ TEŻ: Ambitne plany MON. Koncepcja Obronna przełomem ilościowym i jakościowym?