"Stambuł" - noblista o sobie i swoim mieście

Stare kamienice, błotniste ulice, zrujnowane pałace noszące ślady dawnej świetności, ruiny obok tętniących życiem wschodnich bazarów - taki obraz Stambułu połowy XX wieku wyłania się ze wspomnień Pamuka. W czasach jego dzieciństwa Turcja przeżywała kryzys - reformy, które miały doprowadzić do okcydentalizacji Turków dopiero się rozpoczęły, dawne struktury potężnego imperium osmańskiego już upadły. Nad liczącym ponad 2 tys. lat miastem we wspomnieniach Pamuka unosi się atmosfera sennej melancholii, "smutek umierającej kultury".

"Stambuł" nie przedstawia całej historii Konstantynopola, potem Stambułu, a zaledwie jej wycinek, wiek XIX i XX, kiedy turecka stolica zaczęła podupadać. Ostatnie lata świetności imperium osmańskiego przywołane sa we wspomnieniach i szkicach podróżników - Gustawa Flauberta, Teophila Gautier, Gerarda de Nervala. Pamuk pisze zarówno o sobie, jak i o mieście - rodzinne anegdoty, sny, cytaty z książek i pejzaże dzieciństwa splatają się z historią metropolii. Przyszły noblista urodził się w rodzinie zamożnych, laickich mieszczan, najwcześniejsze wspomnienia z dzieciństwa to ciągłe kłótnie rodziców i widok z okna na przepływające Bosforem statki.

Stambuł lat 50. i 60. Pamuk opisuje jako miasto w rozkładzie, jednak obecnie stolica Turcji przedstawia się zupełnie inaczej. "Od tamtej pory miasto zdążyło podupaść i ponownie wzbogacić się. Stambuł, który znałem jako dziecko, był silnie naznaczony historią, później nabrał kolorów, poweselał, stał się bardziej ekstrawagancki. Przedtem przeszłość była wszechobecna w całym mieście, ukryta pod pokrywającym je pyłem. Teraz prawie wszystkie stare, drewniane domy z jego dzieciństwa zniknęły. Te, które ocalały, krzykliwe farby zmieniły nie do poznania. Przypominają ciastko z kremem na górze" - mówił Pamuk w wywiadzie dla "La Figaro"

Pamuk, pierwszy noblista w historii tureckiej literatury, nie jest postacią zbyt popularną we własnej ojczyźnie. Jesienią 2005 roku, po tym jak odważył się poruszyć na forum międzynarodowym temat masowych mordów dokonanych przez Turków na Ormianach i Kurdach na początku XX wieku, wytoczono mu proces o "obrazę narodu tureckiego". Proces Pamuka odbił się szerokim echem na świecie. Ostatecznie sprawę umorzono, ale tureccy nacjonaliści nadal grożą pisarzowi.

Książki Pamuka publikuje w Polsce Wydawnictwo Literackie, dotąd ukazały się m.in. "Śnieg", "Nazywam się Czerwień" i "Nowe życie". W następnych latach planowane jest wydanie kolejnych dzieł noblisty: "Dom ciszy", "Pan Cevdet i jego synowie", "Biały zamek", "Czarna księga", "Muzeum niewinności", "Inne kolory", "Walizka mojego ojca".