Stadion Dziesięciolecia w Warszawie. 70 lat historii, emocji i przemian

Z okazji 70. rocznicy jego otwarcia, przypominamy najważniejsze fakty, ciekawostki i przemiany, jakie przeszedł ten legendarny obiekt.

• Stadion powstał z gruzu warszawskich ruin po II wojnie światowej.
• Zgodnie z założeniami miał służyć "na 100 lat" – przetrwał 53.
• Miał status "reprezentacyjnego stadionu PRL", ale nigdy nie gościł igrzysk olimpijskich ani mistrzostw świata.
• W latach 90. był jednym z najważniejszych punktów migracyjnych dla Wietnamczyków w Polsce.
• Legendarny Jarmark Europa przyciągał nawet 60 tys. osób dziennie.
• To właśnie na jego trybunach wielu warszawiaków kupiło swój pierwszy komputer, kurtkę skórzaną czy podróbkę Game Boya.

Stadion powstał jako część obchodów Dziesięciolecia Manifestu Lipcowego, stąd jego pełna nazwa – Stadion Dziesięciolecia Manifestu Lipcowego. Został zlokalizowany na warszawskiej Pradze, na miejscu dawnych fortów rosyjskich, a jego budowa była symbolicznym aktem powojennej odbudowy i dumy narodowej.

Za projekt odpowiadało grono wybitnych architektów: Jerzy Hryniewiecki, Zbigniew Ihnatowicz i Jerzy Sołtan. Stadion mógł pomieścić nawet 100 tysięcy widzów, co czyniło go największym obiektem tego typu w Polsce i jednym z największych w Europie.

Od samego początku Stadion Dziesięciolecia był sceną spektakularnych wydarzeń. Już w 1955 roku odbył się tam V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów, który przyciągnął tysiące uczestników z całego świata. Przez kolejne dekady odbywały się tu mecze reprezentacji Polski, masowe imprezy sportowe, festyny, a także wydarzenia o głębokim znaczeniu religijnym i politycznym.

Jednym z najbardziej pamiętnych momentów była msza papieska odprawiona przez Jana Pawła II w 1983 roku, która zgromadziła setki tysięcy wiernych.

Jednak historia stadionu to także chwile dramatyczne – w 1968 roku Ryszard Siwiec dokonał tam samospalenia w proteście przeciwko inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Ten gest, początkowo przemilczany, stał się później ważnym symbolem sprzeciwu wobec reżimu PRL.

Z końcem lat 80. Stadion Dziesięciolecia zaczął popadać w ruinę. Niewykorzystywany i niedoinwestowany, stracił swoje pierwotne funkcje. Ale w latach 90. – już w nowej Polsce – zyskał niespodziewane "drugie życie" jako... największe targowisko w Europie.

W 1996 roku powstał tu legendarny Jarmark Europa – wielki bazar zajmujący aż 38 hektarów. Sprzedawano tu wszystko: ubrania, sprzęt AGD, elektronikę, a nawet podrabiane marki. Targowisko było rajem dla kupców z byłego ZSRR, Wietnamu, ale i całej Polski. Według szacunków CBŚ, roczne obroty sięgały 12 miliardów złotych, z czego znaczna część działała w szarej strefie.

Stadion był wówczas czymś więcej niż tylko miejscem handlu – był żywym mikroświatem wielokulturowej Warszawy i świadectwem przemian gospodarczych po 1989 roku.

W 2008 roku zakończyła się historia Stadionu Dziesięciolecia. Ostatnim wydarzeniem był pokaz Red Bull X-Fighters, po czym rozpoczęto rozbiórkę. W jego miejscu powstał nowoczesny Stadion Narodowy (dziś PGE Narodowy), oficjalnie otwarty na EURO 2012.

Nowy obiekt kontynuuje dziedzictwo swojego poprzednika – zarówno sportowe, jak i kulturowe. Choć jego forma jest zupełnie inna, duch Stadionu Dziesięciolecia pozostał – poprzez lokalizację, historię i emocje, jakie wciąż budzi.

Dziś po samym stadionie nie zostało prawie nic. Ale jego dziedzictwo żyje – w archiwalnych zdjęciach, w pamięci warszawiaków, w miejskich legendach i wspomnieniach o Jarmarku Europa. Stadion był świadkiem nie tylko wielkich wydarzeń, ale też codziennego życia – zarówno w czasach PRL-u, jak i w okresie wolnorynkowego rozkwitu lat 90.

Jako symbol PRL, centrum handlu i punkt zwrotny na mapie Warszawy, Stadion Dziesięciolecia pozostaje jednym z najbardziej fascynujących i wielowymiarowych obiektów w historii miasta.

Źródła: Dzieje, Twoja Praga, Warszawa Etnograficzna, PGE Narodowy