Prezydent Turcji oskarża o zamach stanu jedną osobę. Kim jest Fethullah Gulen?

Erdogan widzi w nim zło wcielone i to właśnie Gulena podejrzewa o zainicjowanie próby zamachu stanu. Problem w tym, że jeszcze do niedawna obaj panowie potrafili znaleźć wspólny język. Definitywny rozłam dokonał się po tym, jak prezydent Turcji oskarżył Gulena o tworzenie "gabinetu cieni" i forsowanie wielkiego śledztwa antykorupcyjnego. W 2013 roku doprowadziło do przetasowań w składzie rządu i postawiło w stan oskarżenia kilkadziesiąt kluczowych osób w Turcji, w tym Bilala, najstarszego syna Erdogana. Śledztwo zostało nazwane przez Erdogana "sądowym zamachem stanu", a imam Gulen popadł w niełaskę. W 2014 roku rząd turecki mówił nawet o ewentualnym rozpoczęci starań o ekstradycję imama.

W USA Gulen znalazł się już kilkanaście lat wcześniej, bo w 1999 roku. Wyemigrował do Pennsylwanii w Stanach Zjednoczonych, po tym, jak władze Turcji oskarżyły go o plan obalenia świeckich rządów i wprowadzenia republiki islamskiej. Szacuje się że ruch jest popierany przez około 10 proc. Turków.

Hizmet, ruch społeczny, któremu przewodzi Gulen, przez lata był filarem kolejnych kampanii wyborczych Erdogana i jego partii AKP. Wpływowi członkowie ruchu, rozsiani m. in. w policji czy sądownictwie, wspierali postulaty ugrupowania, które odbiegało od ściśle laickiej doktryny państwowej nakreślonej w latach 30. XX w. przez Mustafę Kemala, "ojca Turków" (Ataturka).

Z osobą Ataturka tradycyjnie związane są kręgi wojskowe. W ostatnich kilkudziesięciu latach armia kilkakrotnie odsuwała od władzy kolejne gabinety, które zdaniem oficerów zaczęły zbyt mocno odbiegać od laickości. Wydawało się, że ten scenariusz powtarza się w piątkową noc. Jednak Erdogan, wywodzący się z partii proislamskiej, jako winnych nie wskazuje zwykle stojących na straży świeckości generałów, a muzułmańskiego duchownego, Fethullaha Gulena.

Ruch Gulena, często nazywany Hizmet (Służba), jest nieformalnym stowarzyszeniem społeczno-religijnym, które zrzesza Turków z całego świata. Hizmet to - oprócz kilku milionów członków - sieć think tanków, szkół, wydawnictw i przedsiębiorstw na całym świecie. 75-letni imam ma także szerokie wpływy w mediach, policji i sądownictwie.

W 2014 roku ekspert Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych (CSIS) Sam Brannan porównał ruch Hizmet do amerykańskich mormonów. - Mają mentalność misjonarzy i wielki zmysł przedsiębiorczości - mówił o członkach ruchu Gulena.

Wszyscy oni są zobowiązani do przekazywania na rzecz organizacji pieniędzy lub poświęcania czasu, od studentów przez matki zajmujące się dziećmi po biznesmenów - zwracają uwagę eksperci.

Według nich nauczanie ruchu Fethullaha Gulena to mieszanka sufickiego mistycyzmu z ideą harmonii między ludźmi, przy jednoczesnym promowaniu islamu otwartego na edukację i dialog międzyreligijny, co zapewniło mu miliony zwolenników.

Fethullah Gulen zdecydowanie odrzucił zarzuty Erdogana. "Ucierpiałem od wielu wojskowych zamachów stanu w ciągu minionych 50 lat i uważam, że oskarżanie mnie o związki z tą próbą jest wyjątkowe uwłaczające" - głosi komunikat Gulena. Imam dodał, że w "zdecydowany sposób" potępia piątkowe wydarzenia w Turcji.

"Potępiam próbę zamachu stanu w Turcji w najbardziej zdecydowany sposób" - oświadczył

Chociaż Gulen zdecydowanie odciął się od puczu, w sieci krąży nagranie, które pojawiło się już w 1999 roku, gdzie imam nawołuje do infiltrowania tureckich instytucji. - Musicie poruszać się w w arteriach systemu bez zwracania na siebie uwagi aż dotrzecie do samych centrów władzy. Musicie czekać aż zgromadzicie całą państwową władzę, aż u waszego boku staną wszystkie konstytucyjne instytucje władzy w Turcji - mówił imam.

Według tureckiej agencji Anatolia, ok. 1,8 tys. osób, w tym 750 funkcjonariuszy policji i 80 wojskowych, trafiło w Turcji w ciągu dwóch ostatnich lat do aresztów w ramach rozprawy tureckich władz z ruchem Gulena. Ok. 280 jest uwięzionych do tej pory w oczekiwaniu na proces.