Kryptologia dzisiaj. Centrum Szyfrów Enigma to jedyne takie miejsce w Polsce

Centrum Szyfrów Enigma im. Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego w Poznaniu otwarto 24 września 2021 r. Nowa placówka kulturalna na mapie stolicy Wielkopolski ma służyć m.in. promowaniu sukcesu polskich matematyków i ich wkładu w zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej. Przyświeca jej hasło: "Prawdziwa historia. Wyzwanie dla umysłu".

Złamanie Enigmy w 1932 roku to jedno z ważniejszych osiągnięć naukowych XX wieku. Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski, którzy tego dokonali, są zaliczani do grona najwybitniejszych absolwentów Uniwersytetu Poznańskiego.

Celem CSE jest budowanie świadomości, że historia złamania szyfru Enigmy rozpoczęła się w Poznaniu. Instytucja ta odkrywa tajemnice i opowiada historie, które zmieniły bieg dziejów. Poprzez prezentowanie, jak wiedza, nauka, technologia i współpraca inspirują do wielkich odkryć, mają wpływ na naszą rzeczywistość.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Koszt projektu i budowy Centrum Szyfrów Enigma wyniósł prawie 30 milionów złotych. Z tej kwoty 10 369 996,44 złotych pochodziło z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Miasto przeznaczyło na to przedsięwzięcie około 16 milionów złotych, a ponad 4 miliony pochodziły z budżetu Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Lokalizacja Centrum Szyfrów Enigma w ścisłym centrum miasta przy ulicy Kościuszki i Św. Marcin, w gmachu Collegium Martineum, nie jest przypadkowa. Przed wojną to właśnie tam znajdował się oddział biura szyfrów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, w którym pracowali matematycy: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski, którzy zdołali złamać kod niemieckiej maszyny szyfrującej.

Celem projektu była adaptacja pomieszczeń na I piętrze budynku oraz zakup wyposażenia potrzebnego do działania muzeum. Opracowano i zrealizowano również treści multimedialne. Efektem końcowym była interaktywna ekspozycja, w której zastosowano zarówno nowoczesne technologie, jak i rozwiązania tradycyjne, takie jak dioramy, stanowiska warsztatowe i zadania dla zwiedzających z wykorzystaniem rekwizytów.

W tym miejscu zwiedzający mogą poznać historię i znaczenie kryptologii, matematyki i informatyki. Ekspozycja skupia się na roli złamania Enigmy w rozwoju współczesnych rozwiązań cyfrowych. Można tam zobaczyć działający model Enigmy, dzięki czemu odwiedzający mogą zrozumieć jej działanie i sposób szyfrowania wiadomości. Ekspozycja ta przedstawia również historię działań wojennych oraz rozwój nauk matematycznych, zwracając uwagę na związki między urządzeniami szyfrującymi a późniejszym rozwojem komputerów.

Zwiedzający mają do dyspozycji cztery ścieżki zwiedzania. Trzy z nich przystosowane są do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, w tym ścieżka z audiodeskrypcją, ścieżka z tekstem łatwym do zrozumienia oraz ścieżka z polskim językiem migowym. Goście z zagranicy mogą natomiast skorzystać z audioprzewodników w językach angielskim, niemieckim i rosyjskim. Dla najmłodszych dostępna jest Strefa Szyfrów, specjalne miejsce dla całych rodzin, które zachęca do samodzielnego poznawania i odkrywania tajemnic.

Odwiedzający CSE mogą przejść kurs poświęcony szyfrowaniu, poznać sposoby ukrywania informacji na działającej replice Enigmy oraz dowiedzieć się, jak rozpoczynała swoją działalność grupa polskich kryptologów i jaki był ich wkład w przebieg II wojny światowej. W Centrum znajduje się również ekspozycja poświęcona bardziej współczesnym zagadnieniom, takim jak programowanie i bezpieczeństwo w sieci. Dla zwiedzających przygotowano także atrakcje, które mogą przypaść do gustu najmłodszym, jedną z nich jest odwzorowanie fragmentu wnętrza niemieckiego U-Boota, wraz z pomieszczeniami szyfranta czy telegrafisty, czyli legendarnego okrętu podwodnego.

Czy osoby, które mają trudności z matematyką, będą mogły zrozumieć zagadnienia związane z szyfrowaniem?

Dyrektor CSE zapewnia, że każdy znajdzie coś dla siebie. Dla zwiedzających niezainteresowanych matematyką przygotowano atrakcyjną wizualnie formę, prosty sposób przedstawiania skomplikowanych zagadnień oraz treści multimedialne. W CSE zainstalowano kilkadziesiąt monitorów, nakręcono filmy z prawdziwymi aktorami, skonstruowano repliki urządzeń do łamania szyfrów.

Ekspozycja oferuje możliwość szyfrowania i rozszyfrowywania kodów, korzystania z alfabetu Morse'a, rozwiązywania zagadek oraz zabawy z tzw. alfabetem sympatycznym. Jednak jeśli ktoś nie jest zainteresowany takimi atrakcjami, może pominąć te stanowiska i skupić się na innych atrakcjach.

W całej ekspozycji zagadnienia matematyczne przenikają się z narracją historyczną. Można tu też zobaczyć oryginalne eksponaty i pamiątki. Te znajdują się w sali wykładowej, która została urządzona w dawnej Sali Bursztynowej, usytuowanej z tyłu budynku. Wśród prezentowanych tam artefaktów znajdą się zdjęcia, dokumenty i inne przedmioty przekazane przez rodziny trójki kryptologów oraz rodzinę Maksymiliana Ciężkiego i innych osób związanych z historią łamania Enigmy.

W Centrum, poza możliwością indywidualnego zwiedzania, przewidziano również przeprowadzenie specjalnych zajęć dla grup zorganizowanych. Dodatkowym atutem jest fakt, że najmłodsi mogą skorzystać z oferty zajęć zgodnych z podstawą programową dla poszczególnych etapów edukacyjnych.

Placówka pragnie także stać się ważnym miejscem dla przedsięwzięć artystycznych. W trakcie weekendu otwarcia w wrześniu 2021 roku, zaprezentowano widowisko video-mappingu "Brzmienie szyfrów" oraz koncert Patryka Piłasiewicza i duetu Skalpel grającego nu jazz.

Centrum Szyfrów Enigma jest jedną z najnowocześniejszych placówek multimedialnych w Polsce. Ale Centrum to nie tylko edukacja, to również upamiętnienie dokonań polskich matematyków i budowanie lokalnego patriotyzmu. Wystawa CSE łączy narrację o polskich kryptologach z teraźniejszością – opowiadając również o zainicjowanym przez ich prace rozwoju świata cyfrowego.

W 2000 roku Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski zostali pośmiertnie odznaczeni Krzyżami Wielkimi Orderu Odrodzenia Polski, a w 2007 roku na ich cześć w Poznaniu odsłonięto, wykonany z patynowanego brązu, czterometrowy obelisk w kształcie graniastosłupa o podstawie trójkąta. Na każdej ze ścian wśród cyfr umieszczone są nazwiska kryptologów.