Poradziłem sobie

Rozmowę prowadzili płk Hipolit Starszak, szef Biura Śledczego MSW, oraz płk Bolesław Kliś, prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej. Wysłannikom PRL-owskich władz chodziło głównie o to, by lider Solidarności podpisał oświadczenie, że został pouczony o obowiązujących przepisach prawa i zobowiązał się do ich przestrzegania. Szef związku stanowczo odmówił złożenia jakiegokolwiek podpisu. "Nie wyraził zgody na podpisanie oświadczenia, twierdząc, że "od czterech lat niczego nie podpisuje" – raportowali potem wspólnie Starszak i Kliś. Mimo to spotkanie z pułkownikami przeciągnęło się, bo panowie wdali się w dysputę polityczną.

Sporządzony w resorcie spraw wewnętrznych 36-stronicowy zapis tej rozmowy zachował się i jest przechowywany w Instytucie Pamięci Narodowej. Jego treść budzi wiele pytań. Jedno z najważniejszych brzmi: czy przywódca Solidarności w kontaktach z przedstawicielami władz PRL nie przekraczał granic, których nie powinien przekraczać symbol ówczesnej opozycji. Otóż jak wynika z zapisu rozmowy, Lech Wałęsa wprawdzie konsekwentnie wykręcał się od respektowania dławiącego prawa stanu wojennego, ale przy okazji dyskusji z funkcjonariuszami państwa przypomniał im, ile zrobił dla władz PRL. Ma pan dowody na to, że robiłem porządek. W Gdańsku wyrzuciłem wszystkich, którzy wam się mogli nie podobać – Borusewicza, Walentynowicz– mówił. Bogdan Borusewicz i Anna Walentynowicz byli działaczami Wolnych Związków Zawodowych i dzięki nim Sierpień ’80 zakończył się sukcesem.

Według zapisu Wałęsa mówił dalej: Walentynowicz za bardzo się mieszała, a jednocześnie bardzo mi przeszkadzała. Przyznaję się do tego. Ja naprawdę nie mam ambicji przewodzenia.Prokurator: Walentynowicz to nie jest osoba, która mogłaby przewodzić.Wałęsa: Wiedziałem, że to się władzy nie podoba. Prokurator: Mogło się nie podobać albo mogło podobać.Wałęsa: Nie zarzuci mi pan nic, że w Gdańsku miał pan jednego człowieka, który wam się mógł nie podobać. Wyczyściłem. Nie zarzuci mi pan, że tam, gdzie miałem wpływ, to znaczy w prezydium K. K. [Komisja Krajowa NSSZ „S”– przyp. red.], które dobierałem, dobrałem jednego człowieka, który wam nie odpowiadał. Pytałem nawet. Myśli pan, że odsunięcie Onyszkiewicza, Modzelewskiego czy Gwiazdy to była łatwa sprawa? Poradziłem sobie jednak. A że nie mogłem załatwić pozostałych, bo nie zrobię wyborów w Warszawie, niech to robi ktoś inny. To był demokratyczny związek, więc nie mogłem. Jednocześnie wiedziałem, że jest bardzo leciutko, ledwie siedzi Rulewski, Jurczyk,
Kopaczewski i wielu innych [osoby wymieniane przez Wałęsę to w większości opozycyjni „jastrzębie” – przyp. red.]. Jakieś większe spotkania rozliczeniowe i oni spadali. Dyrektor Biura Śledczego: Jednak zanim spadli, to zwyciężyła linia, która jest różna od tego, o czym pan mówi.Wałęsa: Zgadza się. Ale czy wy nie macie sobie nic do zarzucenia? Dam ewidentny przykład. Jadę do Rzeszowa na strajk rolników, który trwa dwa miesiące. Rząd wszystko akceptuje. Pierwszy punkt – związki rolników. Dzwoni do mnie Rakowski i Ciosek – związki rolników nie przejdą. Klękam i z płaczem tłumaczę ludziom – nie będzie związków rolników indywidualnych. Za dwa tygodnie panowie jadą do Bydgoszczy i Rulewskiemu dają bez niczego rolników indywidualnych. Czy lepiej nie było przedzwonić do mnie i powiedzieć: "Lechu, sytuacja cholerna, przyjedź, żeby to było przy tobie, że to tobie dajemy, nie jemu". Wtedy wstaje mi taki Rulewski czy inny i mówi: "Przez dwa miesiące nie załatwiłeś żadnego punktu, a ja ci pokazałem, jak należy
załatwiać".

Fragment rozmowy dotyczy Mieczysława Wachowskiego, byłego cinkciarza, później kierowcy przewodniczącego związku. Po internowaniu Wałęsy 13 grudnia 1981 r. Wachowski otoczył opieką rodzinę szefa Solidarności. Jak wynika z zapisu spotkania, 13 listopada 1982 r. Wałęsa rozmawiał z pułkownikiem o nazwisku Kuca, ustalając, by kontakty z nim odbywały się za pośrednictwem Mieczysława Wachowskiego. W nawiązaniu do tych ustaleń dyrektor Biura Śledczego zwrócił się do Wałęsy z prośbą, "żeby Wachowskiego z tego kontaktu wyłączyć". Dlaczego? Myślę o panu Wachowskim w tym kontekście, że on jest plotkarz – mówi Starszak. – Po co niektóre sprawy mają mieć więcej uczestników, niż to jest potrzebne.I proponuje, by szef związku dzwonił bezpośrednio do komendanta wojewódzkiego w Gdańsku bądź jego zastępcy.

Do opisywanej rozmowy doszło 14 listopada 1982 r. w Warszawie. Prawie tydzień wcześniej, 8 listopada, Wałęsa z miejsca odosobnienia w Arłamowie wystosował do gen. Wojciecha Jaruzelskiego list z propozycją spotkania i "poważnego przedyskutowania interesujących tematów". List podpisał słynnym "kapral Wałęsa". Rozmowa sondażowa z Wałęsą, którą natychmiast przeprowadził Czesław Kiszczak, sprawiła, że Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego postanowiła wypuścić lidera Solidarności z izolacji. Tę decyzję obwieściła 11 listopada 1982 r. Trzy dni później Lecha Wałęsę przewieziono z Bieszczad do stolicy. Tam właśnie w siedzibie Naczelnej Prokuratury Wojskowej czekali na szefa Solidarności Starszak i Kliś. Hipolit Starszak (po szkole KGB w Moskwie, zaufany szefa MSW gen. Czesława Kiszczaka, późniejszy zastępca prokuratora generalnego) nie przypomina sobie rozmowy prewencyjnej z Wałęsą w Warszawie, ale jej nie wyklucza. – W tej sytuacji pozostają nam dokumenty. Dokumentom należy wierzyć – mówi "Ozonowi". Pamięta natomiast,
że z Bolesławem Klisiem przeprowadzał z Wałęsą rozmowę ostrzegawczą w siedzibie komendy wojewódzkiej MO w Gdańsku. Lider Solidarności był przywoływany do porządku w związku z jego kontaktami z nielegalną Tymczasową Komisją Koordynacyjną (TKK). – Mówiliśmy: Niech się pan powstrzyma od tych działań, panu grożą konsekwencje karne, innym grożą. Wałęsa był trudnym rozmówcą. - Odpowiadał na pytanie, a przy następnym pytaniu padała odpowiedź wykluczająca poprzednią– opowiada "Ozonowi". – Zakończyliśmy tę sympatyczną zresztą rozmowę bez żadnych konkluzji. Były jeszcze propozycje dotyczące tego, czy nie zamierza się aktywizować politycznie w wojewódzkim PRON. Wyraził zainteresowanie, z pewnością nie blefował. Ale ta propozycja, która wtedy wchodziła w rachubę, była dla niego zbyt skromna.

Do liczącego 36 stron zapisu rozmowy dotarło już kilku badaczy i historyków IPN. Dokument ma być opublikowany w jednym z najbliższych wydawnictw IPN, z wprowadzeniem Grzegorza Majchrzaka, który dotarł do tego materiału jako pierwszy. Znaleziskiem zajmuje się także Antoni Macierewicz w ramach projektu badawczego na temat KOR. Zapis rozmowy, z którego korzystamy, stanowi fragment jego pracy naukowej, której fragmenty teraz publikuje w "Głosie". Lech Wałęsa powiedział „Ozonowi”, że stenogram miesza jego prawdziwe wypowiedzi z wymyślonymi. Jego zdaniem materiał jest prowokacją, która może mieć związek z fałszywkami przygotowywanymi przez SB w momencie, gdy jako przywódca Solidarności stał się poważnym kandydatem do Nagrody Nobla. Historycy IPN z dyrektorem Biura Edukacji Publicznej IPN Janem Żarynem zapewniają, że dokument jest wiarygodny. – Do samego znaczenia rozmowy trzeba podchodzić z dystansem – przestrzega jednak Grzegorz Majchrzak. Wałęsa był znany z tego, że wielokrotnie zmieniał zdanie, a rozmowy z
przedstawicielami władz mógł traktować jako część swej gry.

Innego zdania są tacy dawni działacze opozycji, jak Anna Walentynowicz, którzy w zapisie rozmowy widzą potwierdzenie swoich ustaleń, że Wałęsa dogadywał się z wysokimi funkcjonariuszami PZPR.

Anita Gargas