Polskę zżera biurokracja

W 1990 roku liczba urzędników zatrudnionych w naczelnych i centralnych organach administracji państwowej wynosiła 34,2 tys. Dziś na różnych urzędniczych stołkach w administracji centralnej zasiada 118,5 tys. osób, czyli ponad trzy razy więcej. W coraz większym tempie rośnie również liczba urzędników skarbowych, ZUS-owskich, zajmujących się sprawami zdrowia, samorządowych. W sumie jest ich już blisko pół miliona. Polskę zżera biurokracja.

Wszystkie z dotychczasowych opcji politycznych rządzących naszym krajem - zarówno lewicowe, jak i prawicowe - zapowiadały z wielkim szumem reformy rządu oraz decentralizację kompetencji i zadań. Wszystkie w mniejszym czy większym stopniu reformy te przeprowadzały. Efekty tych reform były jednak takie same - liczba urzędników, zamiast maleć, rosła. Dlaczego? Powód jest prosty. W polskiej klasie politycznej zanikł zmysł państwowy, myślenia w kategoriach dobra ogólnego. Najważniejszy jest interes osobisty i partyjny, a działalność polityczna i administracyjna traktowana jest jedynie jako sposobność tworzenia kolejnych stanowisk dla kolesiów i krewnych oraz szybkiego dorobienia się.

Już rok po reformie administracji liczba urzędników wzrosła o 46 tys. Największą z reform polskiej administracji była przeprowadzona z początkiem 1999 r., za rządów AWS-UW, kiedy to zmniejszono liczbę województw z 49 do 16 i powołano dwa dodatkowe szczeble samorządowe – powiatowy i wojewódzki. Twórcy reformy zapowiadali, że nie spowoduje ona zwiększenia zatrudnienia. Tymczasem w samym tylko 1999 r. liczba pracowników administracji publicznej wzrosła o 46 tys. - głównie w powiatach i województwach, gdzie obok urzędów wojewódzkich pojawiły się urzędy marszałkowskie i ich świty.

Krytycy tej reformy od początku mówili, że jest ona staroświecka, a drugi szczebel – powiaty – jest rozbudowany jak nigdzie w krajach Unii Europejskiej. W Polsce mamy 373 powiaty grodzkie i ziemskie. Te drugie liczą średnio 80 tys. mieszkańców, podczas gdy drugi szczebel samorządu w Hiszpanii służy 752 tys. obywateli, we Francji – 580 tys., a w małej Grecji – 206 tys.

Poza tym powiaty, tak jak samorządowe województwa, nie otrzymały praktycznie żadnych środków własnych, rozdzielając wskazane na konkretne zadania rządowe subwencje i dotacje. Powiaty mogą swobodnie dysponować tylko 6 proc. przekazanych im środków, województwa - 18 proc. Jeśli nie ma się pieniędzy i możliwości decydowania, na jakie lokalne przedsięwzięcia je przeznaczyć, to samorządnym (mimo nazwy) de facto się nie jest. Powiaty i województwa w obecnym kształcie to miejsca umożliwiające zatrudnienie tysięcy partyjnych kolegów i sympatyków. Najlepszym przykładem tej tezy jest obecny samorząd województwa podkarpackiego, który przez rok funkcjonowania nie rozwiązał praktycznie żadnych merytorycznych problemów regionu, a był jedynie areną bezwzględnej i żenującej walki o władzę i stołki. Nie bez kozery też podkarpacki sejmik zasłynął w kraju pod nazwą “kabaret Rzeszów”.

Tak samo inna z reform rządów AWS-UW - służby zdrowia - nie zmniejszyła, a wręcz powiększyła armię urzędników. Utworzenie we wszystkich województwach kas chorych dało zatrudnienie 3,4 tys. nowych pracowników, nie zmniejszając wcale liczby pracowników Ministerstwa Zdrowia.

Zwycięski w wyborach z 2001 r. SLD również reformował centralne urzędy i służbę zdrowia. Wszystko ograniczało się jednak tylko do zmiany szyldów, które miały ułatwić zastąpienie AWS-owców swoimi ludźmi. Kasy chorych przemianowano na Narodowy Fundusz Zdrowia z 16 oddziałami wojewódzkimi i praktycznie taką samą liczbą urzędników. Urząd Ochrony Państwa przekształcono w Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, nie zmniejszając jednak liczebności jego personelu. Innych głośnych deklaracji, jak choćby o likwidacji Senatu, dziś w SLD nikt już nie pamięta.

Niewiele też zrobiono w zakresie likwidacji niektórych centralnych urzędów, których wciąż jest, podobnie jak za czasów AWS-u, ponad 40. Nadal dobrze się mają wskazywane do likwidacji Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (niedawno przemianowano ją na Agencję Nieruchomości Rolnych), Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty, Polski Komitet Normalizacyjny. Nikt nie naruszył anachronicznych w gospodarce rynkowej: Wyższego Urzędu Górniczego i Głównego Inspektoratu Kolejnictwa.

Nadal też utrzymywane są olbrzymie kancelarie Sejmu, Senatu, premiera, prezydenta. W tej ostatniej pracuje obecnie ok. 250 urzędników. Dla porównania – przedwojennemu prezydentowi Ignacemu Mościckiemu starczało 40 pracowników.

Spośród innych państwowych instytucji ciągle udoskonalany był Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jego naprawianie skutkowało jednak, podobnie jak w innych reformach, zwiększeniem urzędniczych zastępów. W 1990 r. w ZUS pracowało 21 tys. osób, w 1998 – 38 tys., obecnie - prawie 47 tys. Ta ogromna grupa ludzi pracuje tak wytrwale, że co chwilę giną im nasze pieniądze, które powinny być przelewane na konto funduszy emerytalnych. W tej chwili jest to prawie 10 mld zł. Podobnie dzieje się z administracją skarbową, w której pracuje w tej chwili prawie 50 tys. urzędników. O tym, jak efektywna jest ich działalność, najlepiej świadczy fakt, że zaległości podatkowe na 31 marca 2003 r. wynosiły, bagatela, 16,8 mld zł.

Coraz większa armia urzędników pochłania też coraz większe pieniądze z budżetu państwa, czyli nasze - podatników. Szczególnie dobrze opłacani są urzędnicy centralni. W latach 1990-1997 udział kosztów wynagrodzenia centrum w stosunku do płac całej administracji wzrósł z 0,4 proc. do 1,7 proc.

Według najnowszych danych Najwyższej Izby Kontroli, pracownicom 53 ministerstw i urzędów centralnych w 2002 r. ogromną kwotę ponad 13 mld zł brutto. Państwo, choć jest biedne, bardzo hojnie wynagradza. Średnia płaca osób pracujących w warszawskich centralach wynosiła 3,9 tys. zł brutto miesięcznie, przy średniej krajowej - 2,2 tys. zł. Wśród najlepiej zarabiających znaleźli się pracownicy Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych. Jej przewodniczący, Jan Monkiewicz, otrzymywał miesięcznie 23,8 tys. zł brutto, a podlegli mu pracownicy średnio po 6,5 tys. zł. Równie wysokie zarobki były w Urzędzie Regulacji Energetyki, której prezes, Leszek Juchniewicz, dostawał co miesiąc 21,8 tys. zł, a jego urzędnicy średnio 5,8 tys. zł. Bardzo wysoko opłacane było kierownictwo Ministerstwa Finansów, Generalnego Inspektoratu Celnego, urzędów i izb skarbowych. Około 1500 najwyższych rangą funkcjonariuszy tych instytucji pobierało co miesiąc pensję w wysokości ok. 20 tys. zł.

Wśród szeregowych pracowników najlepiej opłacani byli ci, którzy pracowali w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Średnia miesięczna pensja 282 pracujących w nim osób wynosiła 7,45 tys. zł. Najniższej uposażone sprzątaczki, wartownicy i pracownicy gospodarczy dostawali po ok. 3 tys. zł. Powodów do narzekań nie mieli też urzędnicy obsługujący Sejm, Senat, prezydenta. W kancelarii Sejmu zarabiało się miesięcznie średnio 6,4 tys. zł, w kancelarii Senatu – 6,2 tys. zł, u prezydenta – 5,4 tys. zł. Pracownicy Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej dostają średnio po 5,7 tys. zł miesięcznie, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji – 5,3 tys. zł (dokładne dane o zarobkach kierownictw i pozostałych pracowników wszystkich urzędów centralnych i ministerstw podajemy w tabeli obok).

Oprócz wynagrodzeń, na koszty utrzymania każdego urzędnika składają się wynoszące drugie tyle opłaty za sprzęt, energię, materiały biurowe itp., co w przypadku administracyjnej czapy daje 26 mld zł rocznie. Jak nietrudno policzyć, gdyby ograniczyć zatrudnienie w centralnych urzędach choćby o 20 proc., to każdego roku zyskalibyśmy 4,2 mld zł w budżecie państwa. Za taką kwotę można by dofinansować wyżywienie w szkołach dla 6 mln 300 tys. tegorocznych uczniów szkół podstawowych, średnich i gimnazjów lub zakupić leki dla większości z 7 mln 122 tys. polskich emerytów i rencistów.

Józef Twardowski