Polska miała być bez Ukraińców
Władze komunistyczne po II wojnie światowej
od początku chciały się pozbyć z terenu Polski Ukraińców - uważa
prof. Eugeniusz Mironowicz z Uniwersytetu w Białymstoku.
We wrześniu 1944 r. PKWN zawarł z rządami republik radzieckich: Litwy, Białorusi i Ukrainy umowy o repatriacji i wymianie ludności. Teoretycznie wyjazdy miały być dobrowolne. W przypadku Ukraińców było inaczej - powiedział w czwartek Mironowicz podczas krasiczyńskiej konferencji na temat akcji "Wisła" .
Jego zdaniem, była ogromna determinacja władz do rozwiązania problemu ukraińskiego na drodze przesiedleń. Sprzyjał temu fakt, że ludność polska w swojej masie popierała ten zamysł, a także działalność partyzantki UPA. Ta ostatnia ułatwiała kreowanie negatywnego wizerunku Ukraińców w propagandzie.
Początkowo, w 1944 r., usiłowano Ukraińców nakłaniać do wyjazdów bez pomocy wojska, za to drogą nacisków ekonomicznych: podwyższając podatki i kontyngenty. To nie przyniosło efektów, bo w 1944 r. do ZSRR wyjechało tylko ok. 80 tys. Ukraińców (po wojnie w granicach Polski znalazło się przeszło 600 tys. Ukraińców).
W lutym 1945 r. rząd wysłał do Polski południowo-wschodniej większe oddziały wojska, co Mironowicz ocenia jako demonstrację siły mającą nakłonić ludność ukraińską do wyjazdów.
W lipcu 1945 r. doszło do rozmów przedstawicieli społeczności ukraińskiej z rządem. Według Ukraińców, te rozmowy miały dotyczyć warunków, jakie powinni spełnić, by pozostać w Polsce. Według rządu, miały one dotyczyć warunków ewakuacji do ZSRR. Następnie ukraińskich uczestników rozmów aresztowano. Zdaniem białostockiego historyka, był to czytelny sygnał, co do intencji władz w Warszawie.
Od jesieni 1945 r. przymusową akcję wysiedleńczą do ZSRR prowadziły oddziały wojska, milicji, WOP i UB. To niejednokrotnie powodowało walki z UPA, która usiłowała nie dopuścić do wysiedleń.
Nasilenie akcji wysiedleńczej nastąpiło jesienią 1946 r. - w ciągu czterech miesięcy przymusowo wysiedlono do ZSRR ok. 200 tys. Ukraińców. Łącznie - według oficjalnych danych - ok. 490 tys. Ukraińców wyjechało z Polski do ZSRR.
W listopadzie 1946 r. sztab generalny WP zaproponował rządowi pozbycie się z Polski południowo-wschodniej pozostałych Ukraińców, a także dystansujących się od UPA Łemków mieszkających w Beskidzie Niskim. Wtedy w opracowaniach wojskowych zastosowano termin "deportacja wewnętrzna". Chodziło o przesiedlenie Ukraińców na Ziemie Odzyskane i rozproszenie tak, aby nie mieszkali w zwartych skupiskach.
Formalną decyzję w tej sprawie władze PPR podjęły wiosną 1947 r., jednak stało się to, zanim w walce z UPA zginął gen. Karol Świerczewski. Jego śmierć - podkreśla Mironowicz - była dobrym pretekstem, ale nie powodem akcji "Wisła".
Akcja "Wisła" rozpoczęła się 28 kwietnia 1947 r. W jej efekcie ok. 140 tys. Ukraińców przesiedlono na Ziemie Odzyskane. (and)
